تحریم‌ها، کپی‌رایت را تحت الشعاع قرار داد

روزنامه جهان صنعت نوشت: با وضع تحریم‌های جدید از سوی دولت دونالد ترامپ، مشکل دسترسی به نرم‌افزارهای خارجی نیز تشدید شده است. تحریم‌ها همواره چالش‌های بسیاری برای استفاده کاربران و کارشناسان IT در ایران به وجود آورده است. ایران میلیون‌ها کاربر اینترنتی دارد و طراحان، گرافیست‌ها، طراحان انیمیشن و مشتریان بسیاری برای نرم‌افزارهای معروف دنیا در این کشور زندگی می‌کنند که عدم استفاد از این نرم‌افزارها می‌تواند کسب و کار آنها را مختل کند. برخی کارشناسان معتقدند قانون کپی‌رایت در کشور ما وجود ندارد اما این ادعا غلط است. قانون کپی‌رایت جامع و کاملی درباره نرم‌افزارها وجود دارد.

با این همه زمانی که تحریم‌ها خریداری بسیاری از نرم‌افزارهای بین‌المللی را برای کاربران و متخصصان فناوری اطلاعات غیر‌ممکن می‌کنند دیگر رعایت این قانون بی‌معنا می‌شود. از سوی‌ دیگر برای استفاده غیرقانونی و دور زدن کپی رایت، کارشناسان به ناچار قفل‌های نرم‌افزار را شکسته یا آن‌را کرک (crack)می‌کنند. این امر تا زمانی که شرکت سازنده و تولید‌کننده نرم‌افزار آن‌را غیرفعال نکند مشکلی ایجاد نمی‌کند اما در شرایطی که نرم‌افزار کرک شده غیرفعال نشود بازهم امکان به‌روزرسانی آن از بین می‌رود و در این شرایط در صورت وجود باگ (حفره‌های امنیتی) هکرها به راحتی می‌توانند حساب‌های کاربری، کامپیوتر یا تلفن همراه کاربران را هک کنند.

تاریخچه تحریم‌های نرم‌افزارها

تحریم‌های فناوری و مخصوصا تحریم‌های صنعت کامپیوتر در ایران قدمتی به بلندای چندین دهه دارد و به اندکی پس از آغاز عصر کامپیوترهای شخصی (PC) بازمی‌گردد؛ زمانی که اپل و IBM اولین کامپیوترهای شخصی به معنای امروزی آن را تولید کرده بودند و دنیا در آستانه تحولی بزرگ بود.

همان سال‌ها هم نشانه‌های محدودیت در دسترسی به فناوری‌های روز در ایران وقتی آشکارتر شد که شرکتی مانند اینترنشنال بیزینس مشینز یا همان IBM که برای همه فعالان این صنعت در ایران کاملا شناخته‌شده و پرخاطره بود و مین‌فریم‌های آن در بانک‌ها و سازمان‌های دولتی مشهور و پراستفاده بود، پس از دو دهه فعالیت به‌طور رسمی از ایران خارج شد. البته خروج IBM از ایران نه به دلیل تحریم و نه مشکلات مالی، بلکه به علت تنش‌ها و فشارهای سیاسی در آن دوران اتفاق افتاد و چاره‌ای به جز ترک ایران برای مدیران این شرکت باقی نگذاشت. آنها پس از مذاکره با ایرانی‌ها حاضر شدند شرکت را با همه دارایی‌های باقیمانده ترک کنند و در عوض درخواست سه میلیون دلار کردند، به علاوه اینکه شرکت برجای‌مانده هم از برند IBM استفاده نکند. به این ترتیب بود که شرکت دولتی داده‌پردازی ایران (DPI) تاسیس شد.

سال‌ها بعد گفته شد که آن سه میلیون دلار در ایران بلوکه شده و به دست IBM نرسیده است. یکی از مدیران سابق انفورماتیک بانک مرکزی هم اظهار کرد که شنیده است IBM همان سه میلیون دلاری را که خواسته بود به دولت ایران پس داده تا خرج چاپ کتاب‌های درسی برای دانش‌آموزان شود. در سال‌های بعد بیشتر متخصصان ایرانی تربیت‌شده در این شرکت به خارج مهاجرت کردند. شرکت IBM اکنون یکی از برترین شرکت‌های فناوری با مدیریت بی‌رقیب در دنیاست که کسب و کار خود را به حوز‌ه‌های جدید و آینده‌نگرانه گسترش داده است.

مشکلات نرم‌افزارهای کرک شده

به گفته کارشناسان، تحریم‌ها موجب شده قانون کپی‌رایت در ایران مورد بی‌توجهی هرچه بیشتر قرار بگیرد و از سوی دیگر نرم‌افزارهای کرک شده نیز مشکلاتی را برای کاربران به همراه می‌آورند. سید علی رضا آل داوود، پژوهشگر فضای مجازی در گفت و گو با «جهان صنعت» اظهار کرد: یکی از بزرگترین مشکلات ایران عدم وجود قانون کپی‌رایت است. در کشور ما قانون کپی‌رایت وجود ندارد و رعایت نمی‌شود. تحریم‌ها نیز همواره دلیل و بهانه‌ای برای رعایت نکردن این قانون از سوی کاربران و کارشناسان فناوری اطلاعات بوده است. او افزود: با اینکه از نرم‌افزارهای امنیتی شبکه و دیگر نرم‌افزارهایی که شامل تحریم شده‌اند همواره طی سال‌های گذشته استفاده شده اما طریقه استفاده از آنها این گونه بوده که قفل نرم‌افزارها شکسته می‌شده یا کرک می‌شده‌اند.

آل داوود درباره مشکلاتی که استفاده از نرم‌افزارهای کرک شده و قفل شکسته برای کاربران ایجاد می‌کند بیان کرد: این امر موجب می‌شود کاربران امکان به روز‌رسانی نرم‌افزارهای خود را نداشته باشند و ابتدا شرکت ارائه‌کننده نرم‌افزار به کاربر اخطار می‌دهد و سپس کد تقلبی را غیرفعال می‌کند و امکان به‌روز‌رسانی را از وی می‌گیرد. از سوی دیگر در صورت وجود باگ هکرها به راحتی می‌توانند حساب‌های کاربری، کامپیوتر یا تلفن همراه کاربران را هک کنند. به همین دلیل نرم‌افزارها همواره پس از مدتی به‌روزرسانی می‌شوند تا حفره‌های امنیتی رفع شده و به اصطلاح (Patch) شوند و به‌روزرسانی نرم‌افزارها نیز ضروری است تا نسخه معیوب به سیستم کاربران صدمه نزده و اطلاعات کاربران در اختیار سوءاستفاده‌کنندگان قرار نگیرد.

او با اشاره به اینکه شرکت‌ها و تولیدکنندگان نرم‌افزار با اینکه متوجه می‌شوند نسخه استفاده شده کرک شده اجازه استفاده از آن را به کاربران می‌دهند گفت: این امر پرسش‌برانگیز است اما به محض اینکه نسخه نرم‌افزار به‌روزرسانی شد دیگر کاربران اجازه به‌روز رسانی را ندارند یا پس از مدتی که استفاده رایگان از نرم‌افزار مذکور گذشت شرکت سازنده نسخه کرک شده را اکسپایر می‌کند. این پژوهشگر فضای مجازی در ادامه بیان کرد: از سوی دیگر بسیاری از نرم‌افزارهای کرک شده به راحتی می‌توانند تبدیل به Spyway یا جاسوس ابزار ‌شوند و یک سیستم Backdoor (در پشتی) برای کامپیوتر‌ها و تلفن‌های همراه ایجاد شده و هکرها انواع بدافزارها را وارد سیستم کاربران کرده و جاسوسی می‌کنند. او راهکار این امر را در استفاده از نرم‌افزارهای داخلی یا نرم‌افزارهایی که تحریم نشده‌اند دانست و اظهار کرد: برای بسیاری از نرم‌افزارهای خارجی نسخه‌های جایگزین داخلی وجود دار‌د. از سوی‌ دیگر برخی از نرم‌افزارهای خارجی نیز وجود دارند که تحریم نشده‌اند و قابل اعتماد به نظر می‌رسند و می‌توان آنها را به‌روز‌رسانی کرده و مورد استفاده قرار داد.

سخن آخر

کاربران ایرانی نمی‌توانند به نرم‌افزارهایی مانند پیام‌رسان‌های داخلی اعتماد کنند و آنها را مورد استفاده قرار دهند. بسیاری از نرم‌افزارهای داخلی نیز بدافزار بوده و از سوی هکرها ارائه شده‌اند و فروشگاه‌های نرم‌افزارهای موبایل بدون بررسی آنها را ارائه کرده‌اند. با این حساب کاربران اینترنت در کشورمان باید به جست‌وجوی نرم‌افزارهایی بگردند که هم قابل اعتماد بوده و هم تحریم نشده باشند، اما برای بسیاری از نرم‌افزارهای پرکاربرد بین‌المللی هیچ جایگزینی وجود ندارد.