چرا دلار‌ها از خانه‌ها خارج نمی‌شود؟

بانک مرکزی در سوم شهریور ۱۳۹۷ طی بخشنامه‌ای، مقررات و شرایط سپرده گیری ارزی را به شبکه بانکی ابلاغ کرد. به تازگی بانک مرکزی اعلام کرده است که طرح سپرده گیری ارزی با استقبال روبه رو شده و حجم سپرده‌های ارزی از ۱۰ میلیون دلار گذشته است. طبق اطلاعات موجود حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار ارز در خانه‌ها ذخیره شده است.

پرسش این که چرا هنوز مردم رغبتی به خروج ارز خود از خانه و سپرده گذاری آن‌ها نزد بانک‌ها ندارند؟

بانک مرکزی در سوم شهریور ۱۳۹۷ بخشنامه سپرده گیری ارزی را به بانک ها ابلاغ کرد. در این بخشنامه هشت بندی آمده بود: بانک مجاز است نسبت به سپرده گیری ارزی به صورت اسکناس به ارزهای یورو، درهم امارات و دلار از اشخاص حقیقی و حقوقی بخش غیردولتی با تضمین بانک مرکزی اقدام کند. بانک مرکزی تضمین می کند که اصل و سود وجه ارزی سپرده گذاری شده پس از یک سال به صاحب سپرده بازگردد.

در صورت درخواست تمدید و موافقت بانک، یک سال دیگر این سپرده گذاری ارزی تمدید می شود. میزان سودی که سپرده گذار ارزی، سالانه برای یورو، درهم و دلار دریافت خواهد کرد به ترتیب ۳، ۲ و ۴ درصد خواهد بود و کارمزد عاملیت بانک نیز ۰.۳ درصد نسبت به حجم سپرده های دریافتی در پایان دوره سپرده گذاری است.

در صورت درخواست ابطال سپرده ارزی توديعی قبل از سررسيد، نرخ سود ساليانه مورد عمل برای سپرده یورویی، درهمی و دلاری به ترتيب ۱، ۰.۵ و ۱.۵ درصد خواهد بود و به سپرده‌ های ارزی کمتر از يک ماه سودی تعلق نمي‌ گيرد.

حالا پس از گذشت حدود ۳۴ روز از ابلاغ این بخشنامه، بانک مرکزی طی اطلاعیه ای از افزایش حجم منابع سپرده ویژه ارزی خبر داده و اعلام کرده است: حجم سپرده های ارزی از ۱۰ میلیون دلار گذشته است.

هر چند بنا به اطلاعیه بانک مرکزی، طرح سپرده گیری ارزی بانک مرکزی با استقبال رو به رو شده، باید گفت این حجم اعلام شده، تنها ۰.۵ درصد از دلارهای خانگی را پوشش می دهد، چون بنا بر آمار ارائه شده توسط غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در ۲۹ بهمن ۱۳۹۶، ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار ارز خانگی وجود دارد؛ بنابراین، هنوز ۹۹.۵ درصد از دلارها به سمت بانک ها روانه نشده اند.

پرسش این است که چرا به رغم تمام ریسک های موجود نگهداری ارز در خانه ها، هنوز مردم آن گونه که باید دلارهای خود را به بانک ها روانه نکرده اند؟

بررسی ها نشان می دهد، سه دلیل عمده برای این موضوع وجود دارد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.

نخستین و عمده ترین دلیل عدم استقبال مردم به بی اعتمادی آن ها به بانک ها بازمی گردد. در گذشته بانک ها اقدام به سپرده گیری ارزی از مردم کرده، ولی در هنگام تحویل این سپرده ها به مردم، آن ها را ریالی تحویل داده بودند. موضوعی که عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در برنامه گفت وگوی ویژه خبری مورخه ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ به آن اشاره کرد و گفت: برخی از بانک ها در گذشته در مورد سپرده های ارزی به مردم جفا کردند. البته برای آن که این اتفاقات گذشته پیش نیاید همتی در همان برنامه به مردم اطمینان داد که این بار بانک مرکزی سپرده های آن ها را تضمین خواهد کرد و آن ها می توانند از سپرده های ارزی خود سود بگیرند و ارزش روز دارایی خود را حفظ کنند.

دومین دلیل عدم استقبال مردم از سپرده گیری ارزی بانک ها، به وضعیت نرخ دلار در بازار آزاد باز می گردد. هم اکنون وضعیت ارز در بازار آزاد به گونه ای است که به جریان انداختن ارز در این بازار سود بیشتری از سپرده گذاری آن در بانک ها دارد. به همین منظور بیشتر مردم ترجیح می دهند ارز خود را در بازار آزاد به جریان بیندازند تا آن را در سپرده های ارزی بانک ها محبوس کنند.

سومین دلیل نیز به کم کاری و آگاهی ناکافی بانک ها در این زمینه بازمی گردد؛ موضوعی که بانک مرکزی نیز به آن اذعان و در اطلاعیه اخیر خود ذکر کرده است: آمادگی تدریجی بانک ها برای اجرای این طرح و عدم اطلاع رسانی کافی آنها موجب شد این طرح با اندکی تأخیر عملیاتی شده و منابع آن رشد کند.

به هر صورت اندکی زمان نیاز است تا بخشی از مردم دوباره برای سپرده گذاری ارزی به بانک ها اعتماد کنند. البته باید بانک مرکزی سعی کند برای بیشتر شدن جریان ورود دلارهای خانگی به سمت بانک ها در ابتدا به مقابله با نرخ ارز در بازار آزاد برخیزد و آن را کاهش دهد و سپس بانک ها را در زمینه جذب سپرده های ارزی توجیه نماید.