درباره شهاب‌سنگی که قرار نیست به زمین برخورد کند ‏

روزنامه شهروند - پوریا ناظمی: خطر برخورد شهاب سنگ یا سیارکی با زمین که این روز‌ها در میان انبوهی از خبر‌های نگران‌کننده بازنشر می‌شود، ‏اگر راست بود واقعا مایه نگرانی بود.

خوشبختانه درباره موردی که این روز‌ها از آن صحبت می‌شود جای نگرانی وجود ندارد. این ‏سیارک که به نام (٥٢٧٦٨) ١٩٩٨، ٢‏OR‏ شناخته می‌شود بیست‌ونهم آوریل ٢٠٢٠ (دهم اردیبهشت ١٣٩٩) از فاصله حدود ٦‌میلیون ‏کیلومتری زمین یعنی حدود ١٦برابر دورتر از فاصله‌ای که ماه با زمین دارد از کنار زمین گذر می‌کند.

اگرچه این پدیده ‏برای علاقه‌مندان نجوم پدیده‌ای جذاب است و این گذر خاص به‌طور مشخص بزرگ‌ترین سیارک در‌سال ٢٠٢٠ از نزدیکی زمین ‏خواهد بود، اما اگر این سیارک یا چیزی در ابعاد آن قرار بود با زمین برخورد کند داستان شکل دیگری می‌یافت.

ما امروز برروی زمین ‏نشانه‌های اندکی در مقایسه با سطح ماه، مریخ یا عطارد از برخورد‌های سیارکی داریم. این نشانه‌ها در قالب دهانه‌های برخوردی ‏خود را نشان می‌دهند. البته کم بودن تعداد این نشانه‌ها روی زمین به معنی این نیست که در گذشته، زمین شاهد تصادم تعداد زیادی از ‏این اجرام نبوده است. ‏

یک دلیل اینکه ما آثار برخورد‌های سیارکی یا دنباله‌دار‌ها را با برخی از سیاره‌ها مانند عطارد یا مریخ و همچنین قمر‌هایی مانند ماه ‏زمین بیشتر می‌بینیم این است که این اجرام فاقد جو و فعالیت‌های زمین شناختی هستند.

به همین دلیل آثار برخورد به دلیل ‏عواملی که به فرسایش مربوط است به سرعت از بین نمی‌رود. بر روی زمین آثار این برخورد‌ها با سرعت بیشتری به دلیل فرآیند ‏فرسایش از بین می‌رود. این اتفاق در مورد سیاره زهره هم هست و عمدتا دهانه‌های کوچک و متوسط حاصل این برخورد‌ها به دلیل ‏فرسایش از بین رفته یا به‌طور جدی تغییر شکل داده‌اند. ‏

نکته دیگر این است که زمین به دلیل جو غلیظش (مانند زهره و برخلاف مریخ یا ماه) نوعی سپر دفاعی در برابر این اجرام دارد و ‏بخش بزرگی از این اجرام به‌خصوص آن‌هایی که کوچک‌تر بوده یا چگالی کمتری دارند در هنگام ورود به جو می‌سوزند و بخشی از جرم ‏برخوردی را از دست می‌دهند. اینکه چرا بسیاری از برخورد‌هایی که آثار آن باقی مانده است به گذشته‌های دور مربوط می‌شود، ‏این است که درواقع این دهانه‌ها مربوط به برخورد‌های فوق‌العاده سهمگینی بوده‌اند که با گذشت زمان طولانی فرسایش هنوز ‏نتوانسته آثار آن‌ها را محو کند.

خوشبختانه در دوره معاصر و نزدیک به ما برخوردی عظیم رخ نداده است. غیراز این موارد میزان برخورد ‏اجرام با زمین با سایر سیاره‌ها و اقمار منظومه شمسی تقریبا یکسان است. هر روز چیزی حدود ٥تن و براساس برخی از تخمین‌ها تا ‏‏٣٠٠تن جرم مربوط به اجرام فضایی به جو زمین سقوط می‌کنند.

بخش عمده‌ای از آن‌ها ذرات فوق‌العاده کوچکی هستند که در جو ‏می‌سوزند و ما سوختن آن‌ها را در قالب شهاب می‌بینیم. تعداد بسیار معدودی جرم بزرگ‌تری دارند و بخشی از آن‌ها از جو زمین جان ‏سالم به در می‌برند و به زمین برخورد می‌کنند (شهاب‌سنگ) که البته از بین آن‌ها بخش عمده‌ای هم به اقیانوس‌ها، صحرا‌ها و نواحی ‏غیر مسکونی سیاره ما برخورد می‌کنند.
هرازچندگاهی و با بازه تناوب زمانی بسیار بسیار کمتر اجرامی بزرگ و قابل توجه ممکن ‏است خطری جدی به همراه داشته باشند و به زمین برخورد می‌کنند. ما در برابر برخورد‌های فضایی (سیارک، هسته دنباله‌دار) بسیار ‏آسیب‌پذیر هستیم. در سابقه زمین ما شاهد رخداد‌هایی بودیم که منجر به انقراض وسیع شده است.

هنوز هم احتمال می‌رود که ‏حادثه‌ای که حدود ٦٥ میلیون‌سال پیش کلید انقراض دایناسور‌ها و همین‌طور حدود ٧٥‌درصد کل حیات روی زمین شد و به نام ‏رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن معروف است به دلیل برخورد شهاب‌سنگی به قطر بین ٢٠ تا ٨٠ کیلومتر بوده است. ‏

با وجودی که چنین برخورد‌هایی بسیار نادر است، اما برخورد‌های بسیار کوچک‌تر نیز می‌تواند اثرات منطقه‌ای یا جهانی داشته ‏باشد. به‌خصوص اگر برخورد در نواحی شهری اتفاق بیفتد.

نکته مهم این است که تا الان بشر تقریبا هیچ دفاعی در برابر این موارد ندارد ‏و به همین دلیل هم ردیابی و زیر نظر گرفتن آن‌ها برای بررسی مسیر و احتمال برخوردشان بسیار مهم است و چندین‌سال است که ‏سازمان‌های مختلف با کمک ابزار‌های رصدی متفاوت فهرست اجرام بالقوه خطرناک نزدیک زمین را تهیه کرده و به روز می‌کنند.

در ‏سال ٢٠١٣ شهاب‌سنگی نسبتا کوچک که از قبل شناخته شده نبود وارد جو زمین شد و بر فراز شهر چلیوبینسک در روسیه متلاشی ‏شد.

این حادثه که خوشبختانه خسارت جانی نداشت توجه‌ها به خطرات احتمالی اجرام نزدیک به زمین را افزایش داد و باعث ‏توجه بیشتر جامعه جهانی به چنین رویداد‌هایی شد.

نکته مهم در این میان این است زمانی که از نزدیکی فاصله این اجرام به ‏زمین صحبت می‌کنیم باید به یاد داشته باشیم که درحال صحبت از مقیاس نجومی هستیم و همچنین درباره اجرامی صحبت می‌‏کنیم که در مدار‌هایی عمدتا کشیده و بیضی مانند به دور خورشید می‌چرخد.

وقتی گفته می‌شود نزدیک زمین به این معنی نیست ‏که الان در فاصله نزدیک به زمین قرار داشته باشد. این عبارت به این معنی است که مدار این اجرام به گونه‌ای است که در موقعیت و ‏زمانی از مسیر حرکت مداری خود به نزدیکی زمین می‌رسد؛ بنابراین عمده این اجرام اکنون در فاصله‌های بسیار دور قرار دارند، اما از ‏الان مسیر سال‌ها و قرن‌های بعدی آن‌ها را محاسبه کرده‌ایم که بتوانیم تغییرات آن‌هایی را که ممکن است خطری بالقوه برای ما دارند ‏ارزیابی کنیم. البته واقعیت این است که به‌خصوص درباره اجرام کوچک‌تر احتمالا تعداد بسیار بیشتری از این اجرام هستند که ما ‏هنوز آن‌ها را پیدا نکرده‌ایم. ‏