عاشقانه نه چندان آرام خدیجه و شاه به کجا خواهد رسید؟

برترین‌ها: روز چهارشنبه بود که قوه قضائیه خبر از رفع توقیف سریال تاریخی «جیران» داد. حالا مخاطبان سریال حسن فتحی می‌توانند پس از ۵۶ روز توقیف، قسمت ۲۴ و ۲۵ این سریال را امروز، جمعه ۲۵ شهریور از پلتفرم فیلیمو تماشا کنند. 

خلاصه داستان

جیران، داستانی عاشقانه و تاریخی‌ست که شش سال از زندگی ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه قاجار را به تصویر می‌کشد. این ماجرا که در دوران پس از مرگ امیرکبیر و صدراعظم شدن میرزا آقاخان نوری شروع می‌شود؛ داستان آشنایی و عشق شاه با دختر روستایی به نام خدیجه‌خانم تجریشی است که به سبب چشمان درشتش، شاه نام «جیران» را بر او نهاد را نشان می‌دهد.

عوامل و بازیگران سریال

بهرام رادان، پری‌ناز ایزدیار، امیرحسین فتحی، امیرجعفری، رویا تیموریان، مهدی پاکدل، رعنا آزادی‌ور، ستاره پسیانی، غزل شاکری، هومن برق‌ نورد، مهدی کوشکی، سمیرا حسن‌ پور، غلامرضا نیکخواه، سیاوش چراغی‌ پور، محمد شیری، نهال دشتی، سینا رازانی، و مریلا زارعی از بازیگران شناخته‌شده این سریال تاریخی هستند. 

تراژدی رعیت‌زاده تجریشی

رضا صائمی، منتقد سینما درباره جیران می‌نویسد: به قول حافظ یک قصه بیش نیست غم عشق وین عجب/ کز هر زبان که می شنوم نامکرر است. از این زاویه که به سریال «جیران» نگاه کنی قصه جذاب عاشقانه‌ای دارد که بار دیگر به روایت حسن فتحی در بستر تاریخ و تاریکی‌هایش بازگو می شود. باز هم ردپای سیاست و قدرت در آن پیداست و باز هم یک تراژدی-حماسه دیگر از عشق و فتنه و فتوحاتش به نمایش درمی‌آید که شنیدنی و دیدنی است گرچه شاید مخاطب را به اندازه «شهرزاد» راضی نکند. این نارضایتی به خود فتحی برمی‌گردد که هر بار یک عاشقانه تاریخی ساخت دل برد و دلبری کرد.

سریال جیران اما دست‌کم تا ۶ قسمت اول نتوانست آن انتظار را برآورده کند. یکی به خاطر انتخاب برخی بازیگرانش برای برخی نقش‌ها که مهم‌ترینش بهرام رادن برای نقش ناصرالدین شاه بود که گرچه چهره و شمایل صورتش به او شباهت داشت اما انگار شکوه و شوکت شاهانه را ندارد و لباس شاهی به تن و زبان و بیانش نمی‌نشیند. از سوی دیگر برخی دیالوگ‌ها و بیان آن‌ها مماس با گفتمان زبانی و کلامی آن دوره نیست و انسجام و یکدستی یگانه‌ای بین آن‌ها نیست اما همچنان از منظر زیبایی‌شناسی و مفهومی قابل توجه و تامل است چنانکه گاهی مخاطب را ترغیب می‌کند که برخی از آن‌ها را گوشه دفتر و دیوانی بنویسد.

فارغ از قصه جیران (پریناز ایزدیار) و دل بستن ناصرالدین شاه به او که در یک مثلث عشقی با سیاوش گره می‌خورد و از دل آن داستان و داستانک‌ها بیرون می‌آید فتحی این بار به میانجی این قصه به اندرون زندگی و زیست-جهان شاه قاجار پا می‌گذارد که از رهگذر آن هم قصه عشق و عاشقی شاه با رعیت‌زاده تجریشی و مصائب و مسائل آن را روایت می‌کند، هم مناسبات دربار و روابط قدرت را بازنمایی می‌کند. درواقع به واسطه حضور جیران در دربار شاهی، مخاطب نیز با او به لایه‌های درونی‌تر آنجا و البته روابط و مناسبات آدم‌هایش ورود می‌کند و ساختار ناکارآمد سلطنت قاجار را از نزدیک نشان می‌دهد. رمزگشایی از قتل امیرکبیر و پرداختن به زندگی همسر او بعد از مرگ بخشی از همین ماجراست. همچنان که فتنه‌گری‌های مهدعلیا مادر ناصر‌الدین شاه و قدرت‌طلبی‌های او بخش دیگری از ماجرا است. در همین جا باید به بازی خوب و قدرتمند مریلا زارعی در این نقش اشاره کرد که به شمایلی از یک فم متال در ژانر نوآر پهلو می‌زند.

سریال جیران در واقع از یک روایت موازی اما درهم تنیده برخوردار است. به این معنا که یک لایه آن که لایه رویی و ظاهری قصه است ماجرای عاشق شدن شاه و عاشقانه‌هایش با جیران است اما در پس همین وضعیت، لایه‌های درونی و باطنی‌تر قصه یعنی مناسبات قدرت در دربار قاجار و فساد‌های مرتبط با آن به مثابه قصه ثانویه صورت‌بندی می‌شود. در واقع فساد ساختارمند سلسله قاجار که می‌تواند جامعه شناسی بحران سیاسی و اجتماعی در تاریخ معاصر ما را نیز بازنمایی کرده و تامل‌برانگیز کند. مثلا نظام ارباب و رعیتی و مناسبات بین شاه و مردم.

از آنجا که این موارد در دل یک قصه عاشقانه و فراز و نشیب‌هایش بیان می‌شود هم ریتم و ضرباهنگ مناسبی خلق می‌کند و هم قصه را از ملال‌انگیز شدن نجات می‌دهد. گرچه در نیمه‌های راه و از قسمت یازدهم به بعد شاهد یک غافلگیری در روند قصه و رمزگشایی از علاقه مهدعلیا به امیرکبیر و ناکامی او در این باره به مثابه انگیزه قتل امیر و البته روابط پنهانی مهدعلیا بیرون از دربار با سلمان (مهدی پاکدل) قصه را در یک مسیر ملتهب تازه‌ای قرار داده است که به نظر می‌رسد جیران را بعد از این تماشایی‌تر می‌کند و باید ببینیم این رخدادها تراژدی رعیت‌زاده تجریشی یا همان جیران را به کدام سو می‌کشاند.

جیران زیبا هم مانندشهرزاد زیباخواهان دارد!

جبارآذین در نمانامه نوشت: گرچه جیران هم مانند شهرزاد زیبا است، ولی در داستان، نگارش، بازیها و اجرا به قدرت، زیبایی و جذابیت شهرزاد نیست. با این همه، به دو دلیل درمیان سریالهای تلویزیون و تولیدات شبکه خانگی، اثری ممتاز و متمایز است.

نخست آنکه، سازنده جیران، کارگردان توانای شهرزاد و تعدادی از بهترین سریالهای تلویزیون است. به همین دلیل هم این مجموعه نمایشی، دارای ساختار هنری حرفه ای و هنرمندانه و پردازش تصویری تماشایی و روایت های آشنای انسانی، اجتماعی و تاریخی است. جیران با آنکه از نظرمضمون و محتوا، دنیایی کوچکتر و به تبع آن، هنر آفرینی های کمتری از شهرزاد دارد، اما در همین اندازه هم جزو تماشایی ترین مجموعه ها است و در کارنامه خوب هنری حسن فتحی در کنار بهترین ساخته هایش ایستاده است.

دوم و از آن سو نیز چندین سر و گردن از سریال های عاشقانه خانوادگی و اجتماعی و تاریخی تلویزیون بالاتر است. با این حال، واقعیت اینکه، جیران جذاب در حد شهرزاد جذاب مخاطب ندارد، چرا که فاقد ظرایف و دقایق عاشقانه دومی و مثلث قوی عشقی آن است.

نکته ای که جیران را نزد مخاطبان آثار فتحی، کمتر دلپذیر و دلنشین ساخته است، گزینش فضا و بستر روایت داستان؛ دوران نخ نمای قجر در فیلم ها و سریال های ایرانی، نامطلوب بودن شخصیت ناصرالدین شاه نزد ایرانیان و انتخاب نامناسب بازیگران نقش های ناصرالدین شاه و جیران است. بر این کاستی ها باید یکدست نبودن بازیها، برخی دیالوگ های کم مایه و فضاسازی ها و طراحی های نه چندان جالب لباس این مجموعه را افزود.

با آنکه امتیازهای این مجموعه را با امتیازهای بیشتر شهرزاد، مقایسه کرده و به آن نمره داده ام، لیکن جیران به عنوان یک اثر دیدنی، خوش ساخت، جذاب و عاشقانه ای لطیف و شور انگیز، جزو کارهای مطرح فتحی و تهیه کننده آن بوده و از بسیاری آثار مشابه داخلی و خارجی برتر است. به همین دلایل است که جیران زیبا هم مانند شهرزاد زیبا خواهان دارد.

حالا باید دید سرنوشت این سریال پس از رفع توقیف در نهایت به چه سمت و سویی می‌رود؟