آقای ایران خودرو! آقای سایپا! تا کی می‌خواهید شهروند ایرانی را بدوشید؟

برترین‌ها - ندا قلیچ‌پور: در ماه‌های اخیر، بحث افزایش قیمت خودروهای داخلی بار دیگر به موضوعی داغ تبدیل شده است. از یک سو، ایران‌خودرو و سایر خودروسازان داخلی مثل سایپا اصرار دارند که برای جبران هزینه‌های تولید و کاهش ضرر انباشته چند هزار میلیارد تومانی خود، باید قیمت خودروها افزایش یابد. از سوی دیگر، وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) با این درخواست مخالفت می‌کند و معتقد است که خودروسازان باید به جای فشار بر مصرف‌کننده، بهینه‌سازی هزینه‌ها و بهبود بهره‌وری را در دستور کار قرار دهند.

نکته قابل اشاره این است که با وجود قطع واردات برای سال‌های طولانی و بی‌رقیب بودن میدان، خودروساز داخلی نه تنها نتوانسته کیفیت خود را ارتقا دهد و قیمت تمام شده را بهینه کند بلکه با فشار بیشتر بر مشتری و شهروند ایرانی و گرفتن امتیازات متنوع و دائمی کلان از دولت (بخوانید جیب مردم) مدام ضرر داده و اوضاعش بدتر شده. سوال این است که این چرخه کی متوقف می‌شود؟ این مسیر پرزیان تا کی ادامه خواهد داشت و ایران خودرو و سایپا و دیگر ساکنان جاده مخصوص کی دست از جیب مردم درخواهند آورد، دوشیدن مردم را متوقف خواهند کرد و رویکردی حرفه‌ای را در پیش خواهند گرفت.

مشکل از کجاست؟

۱. هزینه‌های غیرمنطقی و مدیریت ناکارآمد

یکی از دلایل اصلی بالابودن قیمت تمام‌شده خودروهای داخلی، هزینه‌های غیرضروری و مدیریت ناکارآمد در خودروسازی است. شرکت‌های خودروساز داخلی سال‌هاست که با ساختارهای بوروکراتیک، استخدام‌های بیش از حد و عدم به‌کارگیری فناوری‌های جدید، هزینه‌های تولید را به شکلی غیرمنطقی بالا برده‌اند. مهندس رضا کریمی، کارشناس صنعت خودرو می‌گوید:«کیفیت پایین خودروهای داخلی در کنار قیمت‌های بالا نتیجه مستقیم انحصار و عدم تمایل به نوآوری است. در شرایطی که خودروسازان جهانی هر ۵ سال نسل جدیدی از محصولات را عرضه می‌کنند، ما هنوز با پلتفرم‌های ۲۰ ساله کار می‌کنیم.» (منبع: هفته‌نامه تجارت فردا، تیر ۱۴۰۲). دکتر سیدحمید حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف هم در این زمینه به راندمان پایین و ناکارآمد بودن خودروساز ایرانی اشاره می‌کند:«مطالعات نشان می‌دهد بهره‌وری نیروی کار در خودروسازی ایران کمتر از ۳۰ درصد متوسط جهانی است. این یعنی ما برای تولید هر خودرو، ۳ برابر بیشتر از استانداردهای جهانی هزینه می‌کنیم.» (منبع: مصاحبه با خبرگزاری ایسنا، خرداد ۱۴۰۲)

۲. کیفیت پایین در مقابل قیمت بالا

مصرف‌کننده ایرانی در ازای قیمت‌های بالا، خودروهایی با کیفیت پایین، فناوری قدیمی و خدمات پس‌از‌فروش ضعیف دریافت می‌کند. مقایسه ساده خودروهای داخلی با نمونه‌های خارجی هم‌رده نشان می‌دهد که خودروهای داخلی نه‌تنها از نظر ایمنی و امکانات عقب‌تر هستند، بلکه با قیمت‌های غیررقابتی به فروش می‌رسند. در این باره دکتر محمود نجفی، اقتصاددان صنعتی معتقد است: «خودروسازان داخلی با ساختارهای فسیلی و هزینه‌های غیرمنطقی، سالانه هزاران میلیارد تومان به اقتصاد کشور ضرر می‌زنند. این شرکتها به جای اصلاح ساختار، همیشه به دنبال افزایش قیمت و فشار به مصرف‌کننده هستند.» (منبع: روزنامه دنیای اقتصاد، مرداد ۱۴۰۲)

۳. انحصار و عدم رقابت‌پذیری

بخشی از مشکل به ساختار انحصاری خودروسازی داخلی برمی‌گردد. در شرایطی که رقابت واقعی وجود ندارد، خودروسازان انگیزه‌ای برای کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت ندارند. مخالفت با واردات، تلاش برای افزایش تعرفه خودروهای وارداتی و فشار برای نگه داشتن انحصار همه گویای ناتوانی خودروسازان ما از حضور در میدان رقابتی هستند.

موضع قانونی دولت و مقاومت در برابر افزایش قیمت‌ها

وزارت صمت در سال‌های اخیر بارها در برابر درخواست‌های خودروسازان برای افزایش قیمت‌ها ایستاده است:

- در دی‌ماه ۱۴۰۱، ایران‌خودرو درخواست افزایش ۴۰ درصدی قیمت خودروها را داشت، اما وزارت صمت با استناد به مصوبه شورای رقابت، تنها افزایش ۱۰ درصدی را تأیید کرد.

- در خرداد ۱۴۰۲، خودروسازان با استناد به افزایش قیمت قطعات، خواستار تعدیل قیمت‌ها شدند، اما دولت این درخواست را رد کرد.

- بر اساس تبصره ۲ قانون بودجه ۱۴۰۲، هرگونه افزایش قیمت خودرو باید با تأیید وزارت صمت انجام شود.

- حالا هم مصوبه سازمان تعزیرات حکومتی در خصوص افزایش قیمت ایران خودرو اعلام شده که بر اساس آن افزایش قیمت موردنظر و منتشر شده ایران خودرو در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ تا زمان رسیدگی قطعی متوقف می شود. بر این اساس ایران خودرو باید عرضه و فروش خودروهای خود را صرفا مطابق نرخ های سابق (منطبق با ضوابط قیمت گذاری) انجام دهد. این دستور تا زمان تجدیدنظر لازم‌الاجراست.

نقش واردات در ایجاد رقابت و کاهش قیمت‌ها

تصمیم دولت برای آزادسازی محدود واردات خودرو در سال‌های اخیر، اگرچه با مخالفت خودروسازان داخلی همراه بود، اما اثرات مثبتی داشت:

- کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی قیمت خودروهای داخلی در بازار موازی

- بهبود نسبی کیفیت محصولات داخلی به دلیل فشار رقابتی

- افزایش تنوع محصولات در بازار

این تجربه نشان داد که وجود رقابت می‌تواند خودروسازان داخلی را وادار به اصلاحات ساختاری کند، هرچند این صنعت همچنان به تغییرات اساسی‌تری نیاز دارد.

چه باید کرد؟

۱. شفافیت مالی و اصلاح ساختار

خودروسازان باید هزینه‌های غیرضروری مانند نیروی انسانی مازاد و قراردادهای غیربهینه را کاهش دهند.

۲. افزایش بهره‌وری

استفاده از فناوری‌های جدید و کاهش ضایعات تولید می‌تواند قیمت تمام‌شده را کاهش دهد.

۳. ایجاد فضای رقابتی

دولت باید با کاهش انحصار و حمایت از تولیدکنندگان جدید، بازار را به سمت رقابت‌پذیری سوق دهد.

مدیریت ناکارآمد خودروسازان داخلی سال‌هاست به قیمت فشار بر مصرف‌کننده تمام می‌شود. زمان آن رسیده که به جای افزایش قیمت‌ها، به فکر اصلاح ساختارهای اساسی باشند. تجربه نشان داده که تنها راه نجات این صنعت، شفافیت، رقابت و پاسخگویی است.