لبنیات هم لوکس شد؛ پنیر نخوریم نمی‌میریم!
سالانه ۱۲۰ هزار ایرانی به‌دلیل مشکلات تغذیه‌ای جان خود را از دست می‌دهند و کاهش مصرف لبنیات، که منبع اصلی پروتئین، کلسیم و ویتامین‌هاست، یکی از عوامل مهم این بحران است.
فرارو: سالانه ۱۲۰ هزار ایرانی به‌دلیل مشکلات تغذیه‌ای جان خود را از دست می‌دهند؛ در این میان حذف لبنیات از سفره‌ها نقش مهمی در این بحران دارد.
آمارها نشان می‌دهد که یک سوم مرگ ایرانی‌ها به‌دلیل مشکلات تغذیه‌ای است. این موضوع نقش تغذیه در مرگ‌ومیر را به‌خوبی برجسته می‌کند. کاهش مصرف گوشت، میوه و سبزیجات مستقیماً بر سلامت بدن تأثیر می‌گذارد چرا که در نتیجه آن، بدن از دریافت کافی غلات، فیبر و امگا۳ محروم می‌شود. در این میان، کاهش مصرف لبنیات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ این ماده غذایی نه تنها برای سلامت بدن ضروری است، بلکه جایگاه رفیعی در فرهنگ غذایی ایرانی دارد. این در حالی است که طبق آمار، ایرانیان به‌طور متوسط کمتر از نصف میزان لبنیاتی که کارشناسان تغذیه توصیه کرده‌اند را مصرف می‌کنند. حال پرسش این است: چرا لبنیات از سفره‌های ما حذف شده و چه پیامدهایی می‌تواند برای سلامت جامعه داشته باشد؟
میزان مصرف لبنیات در ایران؛ ۱۸۰ کیلوگرم کمتر از سطح جهان
یک لقمه نان و پنیر دور هم می‌خوریم؛ جمله‌ای آشنا که احتمالاً بارها از زبان اقوامی که میزبان مهمانان بوده‌اند شنیده شده. جمله‌ای که ظاهراً نشانی از فروتنی است، اما در باطن به این واقعیت اشاره دارد که نان و پنیر غذایی ساده و کم‌زرق و برق است.
با وجود این فرهنگ دیرینه، یک راننده تاکسی می‌گوید: «به خانمم گفته‌ام کمتر مهمان دعوت کند. دیگر دوره میزبانی گذشته. در این شرایط، برای خرید اقلام صبحانه باید ۲ تا ۳ میلیون هزینه کنیم؛ چه برسد به گوشت و مرغی که قرار است برای مهمان آماده شود.» در نتیجه، حتی وعده صبحانه که سفره‌ای با پنیر و لبنیات داشت، دیگر برپا نمی‌شود. برخی خانواده‌ها این وعده را حذف و برخی دیگر، اقلام خوراکی که قبلاً برای صبحانه استفاده می‌کردند، به وعده نهار یا شام منتقل کرده‌اند.
این در حالی است که مصرف لبنیات در کشور در گذشته بالاتر بوده است. سرانه مصرف لبنیات در سال ۱۳۸۹ حدود ۱۳۰ کیلوگرم گزارش شده بود، اما اکنون به کمتر از نصف این میزان کاهش یافته است. این فاصله زمانی بحرانی‌تر به نظر می‌رسد که با سرانه مصرف جهانی مقایسه شود. حشمت‌الله رضوی، سرپرست اداره امور فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو، می‌گوید: «سرانه مصرف لبنیات در کشور حدود ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم در سال است، در حالی که میانگین جهانی بیش از ۲۵۰ کیلوگرم است.» این در حالی است که رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه تعاونی‌های لبنی کشور یادآور شده است سرانه مصرف لبنیات در کشور را حتی زیر 50 کیلوگرم هم می‌داند.
چرا لبنیات گران شده است؟
بررسی سرانه مصرف لبنیات نشان می‌دهد که کاهش توان خرید خانوارها مستقیماً با افزایش قیمت این اقلام مرتبط است. در حالی که افزایش حقوق سالی یک بار انجام می‌شود، قیمت اقلام خوراکی هر هفته با نرخ جدید عرضه می‌شود.
افزایش قیمت لبنیات به دلایل متعددی بازمی‌گردد که از ساختار تولید تا سیاست‌های اقتصادی و توزیع را شامل می‌شود. نخست اینکه قیمت نهاده‌های دامداری، از جمله ذرت، جو و سویا، طی ماه‌های اخیر دو تا سه برابر افزایش یافته است. فرهاد اکبری، رئیس هیأت مدیره اتحادیه مرکزی دامداران ایران، اعلام کرده است: «تعیین قیمت مصوب ۲۳ هزارتومان برای شیرخام در ازای ثبات نرخ مصوب نهاده‌های دامی بوده است، در حالی که هیچ دامداری طی ماه‌های اخیر نتوانسته نهاده مورد نیاز خود را با نرخ مصوب تهیه کند.» تأثیر این افزایش قیمت در هفته‌های آینده بیشتر خواهد شد.
علاوه بر این، هزینه‌های بسته‌بندی، انرژی، حمل‌ونقل و سایر هزینه‌ها نیز افزایش یافته است. احسان ظفری، رئیس هیأت مدیره اتحادیه فرآورده‌های لبنی، در این خصوص می‌گوید: «هزینه‌های بسته‌بندی حدود ۱۰ درصد، هزینه حقوق و انرژی حدود ۱۰ درصد و مالیات و سود تولیدکننده نیز ۱۰ درصد بر قیمت نهایی محصول تأثیر دارد. از مجموع اینها، فقط هزینه حقوق سالی یک بار افزایش می‌یابد و مابقی تابع شرایط بازار و وضعیت فعالیت و درآمد شرکت است.»
دلایل دیگر شامل افزایش صادرات شیر خام و شیرخشک است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند محصولات خود را به سمت صادرات هدایت کنند، که باعث کاهش عرضه در بازار داخلی و افزایش قیمت می‌شود. ظفری در این باره می‌گوید: «جذابیت صادرات شیرخشک به دلیل افزایش قیمت دلار برای تولیدکنندگان بیشتر شده و به همین دلیل تولیدکنندگان شیرخشک، شیرخام را با قیمت بالاتری خریداری می‌کنند تا صادرات خود را افزایش دهند.»
توانی برای خرید لبنیات هست؟
در یک فروشگاه زنجیره‌ای، مردم روبه‌روی یخچالی بزرگ که در آن محصولات لبنی متنوعی وجود دارد ایستاده‌اند. آنان عینک به چشم یا با دقت قیمت پنیر، شیر، کشک و محصولات لبنی دیگر را بررسی می‌کنند و به دقت تاریخ انقضا و تولید آن را مشاهده می‌کنند تا مطمئن شوند می‌توانند بیشتر از یک هفته آن را در یخچال خود نگه دارند.
یکی از فروشندگان جلوی یخچال نشسته و در حال قرار دادن محصولات تازه پشت محصولاتی است که از قبل در یخچال موجود بوده. تاریخ تولید برخی از این محصولات به 3 الی 4 روز پیش بازمی‌گردد اما هنوز تا تاریخ انقضایش باقی مانده. یکی از خریداران می‌گوید: «محصولات جدید رو جلو بچین بذار راحت برداریم.» فروشنده می‌گوید: «بعد اینها که تاریخش بگذره رو چیکار کنیم؟ بریزیم دور؟»
مدیر این فروشگاه زنجیره‌ای هم از فروش ناراضی است و اذعان دارد تنها زمانی فروش نسبتا خوب است و مردم در صف پرداخت قرار می‌گیرند که کالابرگ دریافت کرده‌اند. از طرفی در چرخ خرید آنان اکثرا روغن، مواد شوینده، برنج کیلویی و غیره دیده می‌شود و در معدودی از آن‌ها خبری از محصولات لبنی و گوشت است. این مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که محصولات لبنی در اولویت چندم مردم است.
بنابراین با توجه به افزایش قیمت و کاهش قدرت خرید خانوارها، بخش عمده‌ای از مصرف‌کنندگان به‌ویژه دهک‌های پایین‌تر درآمدی در حال حذف یا کاهش مصرف لبنیات از سبد غذایی خود هستند. به گفته کارشناسان، افزایش قیمت شیر خام و فرآورده‌های لبنی باعث سقوط آزاد مصرف شده است و این مسئله سلامت عمومی را تهدید می‌کند.
محمد فربد، سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران، در این خصوص اشاره دارد: «دهک‌های کم‌درآمد آسیب بیشتری از وضع اقتصادی کشور متحمل میشوند که کاهش مصرف لبنیات از آن جمله است.» به همین خاطر است که سرانه مصرف بسیار پایین‌تر از حد مطلوب قرار گرفته. برای مثال، اگر خانواده‌ای به دلایل اقتصادی مجبور شود اولویت هزینه‌های خود را به مسکن، آموزش، حمل‌ونقل، و اقلام خوراکی اساسی اختصاص دهد، هزینه برای لبنیات کاهش می‌یابد یا حذف می‌شود.
فرید، مرد ۴۳ ساله و سرپرست خانواده، می‌گوید: «هفته گذشته یک ران گوسفندی خریدم که تقریباً ۵ میلیون تومان شد. یک کیسه برنج هم نزدیک ۳ میلیون تومان درآمد. ۴ عدد مرغ حدود ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و مواد شوینده ضروری نزدیک ۳ میلیون تومان خرج داشت.»
او در مورد خرید محصولات لبنی می‌گوید: «ما لبنیات را تازه تازه استفاده می‌کنیم. الان پنیر تبریز کیلویی ۷۰۰ هزار تومان شده و پنیرهای بسته‌ای گچی هم نزدیک ۱۰۰ هزار تومان هستند که معمولاً هیچ مزه‌ای ندارند. شما خودتان تصور کنید، کدام یک را می‌توان حذف کرد؟ قاعدتاً تنها خوراکی لوکس صبحانه ما پنیر تبریز بود که آن هم به دیار باقی شتافت آن هم وقتی که من ماهی ۲۵ میلیون تومان درآمد دارم و خانه ام هم اجاره‌ای است.»
در حالی که حشمت‌الله رضوی در مورد فرهنگسازی استفاده از محصولات لبنی صحبت کرده و می‌گوید: «در کنار حفظ قیمت، باید فرهنگ مصرف این محصولات در جامعه تقویت شود تا به تغذیه سالم‌تر و کاهش مشکلات بهداشتی در آینده منجر گردد.» فرید می‌گوید: «اکثر خانوارهای ایرانی لبنیات دوست دارند، اما پول ندارند.»
تبعات حذف شدن لبنیات از سفره مردم
در همان فروشگاه زنجیره‌ای دختری با دلخوری به مادرش می‌گوید: «من فقط از این پنیرها دوست دارم به غیر از این چیزی نمی‌خورم. پس دیگه اصرار نکن صبحانه بخور.» مادر متقاعد می‌شود که آن پنیر را به سبد خریدشان اضافه کند، اما یک بسته پنیر سفید را به یخچال بازمی‌گرداند.
نکته این است که لبنیات منبع غنی از پروتئین با کیفیت بالا، کلسیم، ویتامین‌های گروه B، ویتامین A و D و فسفر هستند. کاهش مصرف لبنیات می‌تواند پیامدهایی نظیر کاهش تراکم استخوان، رشد کمتر کودکان، افزایش خطر پوکی‌استخوان در سالمندان، کاهش ظرفیت جسمی و حتی ضعف در سیستم ایمنی را به‌همراه داشته باشد. علاوه بر این، گزارش‌ها نشان می‌دهند که مشکلات تغذیه‌ای به مرگ‌ومیر کشور نیز ارتباط دارند؛ همانطور که اشاره شد سالانه حدود ۱۲۰ هزار نفر در ایران به دلیل مسائل تغذیه‌ای جان خود را از دست می‌دهند که طبق گزارش‌ها یکی از دلایل آن حذف محصولات لبنی از سفره خانوارهاست.
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت هم درباره کاهش مصرف لبنیات و اهمیت استفاده از این محصولات غذایی به مناطق محروم اشاره کرده و می‌گوید: «متأسفانه، وضعیت کوتاه‌قدی در استان‌های محروم بالاست و باید تلاش کنیم این وضعیت را بهبود بخشیم. » این درحالی است که طبق نظر کارشناسان تغذیه، استفاده از لبنیات و جذب کلسیم تا حد زیادی بر افزایش قد تاثیرگذار است. به گفته آنان لبنیات منابع غنی کلسیم، پروتئین و ویتامین D هستند که همگی نقش مهمی در رشد استخوان‌ها دارند. در دوران کودکی و نوجوانی، وقتی استخوان‌ها هنوز در حال رشد هستند، دریافت کافی این مواد مغذی می‌تواند به رشد قد کمک کند.
از این رو توزیع شیر رایگان در مدارس تبدیل به یکی از سیاست‌های حمایتی دولت چهاردهم شد، اما همچنان با فراز و فرودهای فراوان همراه است و رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور اشاره کرده است: «چالشی که با سازمان برنامه‌وبودجه در مسیر اجرای برنامه شیر مدارس داریم، این است که بودجه کافی برای این موضوع در نظر گرفته نشده است. هنگامی که بودجه برنامه شیر مدارس به میزان کافی نباشد، نمی‌توانیم تمام جمعیت هدف را تحت پوشش قرار دهیم.» از طرفی این برنامه تنها برای مناطق محروم در نظر گرفته شده است.
نظر کاربران
حقمون این نبود شایسته بهتر از این بودیم که حداقلها برامون نا امن و آرزو بشه
خدا رو شکر هنوز زنده ایم