بررسی سر و صداهای اینترنتی دولت روحانی

هفته نامه صدا - ریحانه یاسینی: قد و قامتش به دختران نوجوان می ماند و صورتش از آخرین روزهای کودکی روایت می کند. تبلتی قرمزرنگ در دست دارد که دور آن را قاپی صورتی با طرح برجسته عروسک، پوشانده است. گروه ها و کانال های تلگرامی را بالا و پایین می کند و با نگاهی پرسوال و نگران از خواهر بزرگترش می پرسد: «اینترنت ملی یعنی چه؟ یعنی مامان و باباها و مدرسه هر کاری که با اینترنت انجام دهیم، می فهمند؟»

متولد اولین سال های دهه هشتاد است و هم نسلی های او یک ماه پیش از طریق همین اینترنت و دورهمی هایشان در مگامال ها، خبر از بزرگ شدنی پرسر و صدا داده اند. دخترک 11 ساله همان کانال ها و شبکه هایش را بالا و پایین می کند و با خواندن اطلاعات آن ها از اینترنت ملی، نگران تر می شود. حساب اینستاگرامی او 1200 دنبال کننده یا فالوئر دارد. 6 هزار و 200 نفر را نیز خودش دنبال کرده است. بیشتر آن ها، بازیگران و خواننده های انگلیسی زبان هستند و البته فهرست کاملی از هنرمندان ایرانی را نیز در اینستاگرامش دارد.

او یک روز بعد از پخش خبر راه اندازی «شبکه ملی اطلاعات» که در گروه های مجازی به اینترنت ملی تعبیر شد، حساب اینستاگرام و تلگرامش را غیرفعال می کند و می گوید: «سه هفته دیگر باید مدرسه برویم. با این وضع اینترنت، همه اش باید نگران باشم یک وقت اشتباهی بعضی صفحه ها باز شوند و مدرسه بفهمد.»

این تعبیر، تنها برداشت بچه ها از اینترنت نیست. طی هفته گذشته، شائبه های زیادی درخصوص طرح اینترنتی جدید کشور مطرح و در شبکه های اجتماعی نیز سر و صدا شد. بین طنزهای صوتی و تصویری که درباره این موضوع ساخته شد، گویاترین تفسیر مردمی را این پیام که بیشتر از 300 هزار بار در تلگرام دیده شد، بیان می کرد: «به صورت خلاصه طرح اینترنت ملی یعنی بین همه سایت هایی که ما می شناسیم. فقط به دیجی کالا و ورزش سه دسترسی داشته باشیم.»

شبکه ملی اطلاعات یا اینترنت ملی؟ مسئله این است

یکشنبه هفته گذشته شبکه ملی اطلاعات رسما افتتاح شد. افتتاحیه ای که با بقیه تفاوتی اساسی داشت و این بار با کلیک معاون اول رییس جمهوری، آغاز به کار کرد.

محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، این طرح را محصولی جمعی خوانده بود که با حضور همه فعالان بخش های دولتی و خصوصی تکمیل می شود و در مراسم افتتاح آن گفته بود: «در شبکه ملی اطلاعات هیچ محدودیتی برای دسترسی کاربران به اطلاعات و خدمات وجود ندارد و کاربران پس از این اطلاعات و خدمات را با کیفیت بهتر، سرعت بالاتر و تعرفه کمتر دریافت خواهندکرد.» این طرح از چند سال پیش با عنوان اینترنت ملی و مسئولان شناخته شده بود اما پس از مدتی دولتی ها تصمیم گرفتند نام آن را تغییر دهند تا حواشی کنترل اطلاعاتی کاربران، کاهش پیدا کند.

نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات اینترنت ملی را یک «توهم» می داند و درباره آن می گوید: «این موضوع توهمی بود که ۵، ۶ سال پیش شکل گرفت و بحث اینترنت ملی مطرح شد. اما در اولین مصاحبه ام با رسانه ها در زمان روی کار آمدن دولت تدبیر و امید این موضوع را رد کردم و گفتم که چیزی به عنوان اینترنت ملی وجود ندارد.»

اظهارنظرهای مسئولین نشان می دهد اجرای طرحی این چنینی اولین بار در سال 84 مصوب شده و در ماده 64 برنامه پنجم توسعه نیز بر آن تاکید شده بود تا سال 91، 15درصد از این برنامه اجرایی شده بود و راه اندازی نهایی آن توسط دولت یازدهم در پیش گرفته شد.

از فاز اول این پروژه در ابتدای هفته دولت رونمایی شد و قرار است در دهه فجر و و روز ارتباطات در ۲۷ اردیبهشت سال ۹۶، فازهای بعدی آن رونمایی شود. پروژه شبکه ملی اطلاعات تا این جای کار ۲۰هزار میلیارد تومان برای دولت هزینه داشته است. آن طور که جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات روایت می کند، تا سال ۹۲، ۹۰ درصد از ترافیک اینترنتی کشور خارجی بوده و حالا ۴۵ درصد از آن داخلی شده است. برنامه دولت نیز چنین است که با طرح شبکه ملی اطلاعات، این آمار به ۷۰ درصد هم برسد.

حسن روحانی، رییس جمهوری نیز این شبکه را جزء مولفه های استقلال یک کشور می داند و راه اندازی آن را در راستای تاکید رهبری بر محوریت شبکه ملی اطلاعات در تدوین نظام ارتباطی عنوان می کند. او می گوید: «اگر مردم احساس کنند که شبکه ای ملی، قابل اعتماد، پایدار، باکیفیت و با دسترسی امن و آسان در اختیار دارند، نقش موثرتری نیز در فرآیند پیشرفت کشور بر عهده خواهندگرفت.»

توضیحات روحانی، وزیر ارتباطات و معاونانش کارگر نیفتاد و از همان زمان رونمایی از این طرح، شائبه ها درباره کنترل اطلاعاتی، قوت گرفت.

در این شائبه ها صحبت های سردار محمدحسین نجات، معاون فرهنگی سپاه در هفته آخر مردادماه بی تاثیر نبود. او گفته بود: «باید شبکه ملی اطلاعات را به داخل کشور بیاوریم. درواقع علت اینکه کودتای ترکیه نافرجام بود این بود که شبکه اطلاعات در داخل ترکیه بود و به دست ارتش نیفتاده بود.»

براساس صحبت مسئولان، شبکه ملی اطلاعات محدودیتی برای کاربر ایجاد نمی کند و استفاده از آن، تنها منجر به افزایش سرعت و کاهش هزینه می شود. هم چنین این شبکه از شبکه جهانی جدا نیست. بعضی از شوخی های شبکه های اجتماعی، به شبیه شدن ایران به کره شمالی بعد از راه اندازی این شبکه می پرداخت. با این طرح، تنها میزبانی سایت های داخلی از روی سرورهای جهانی برداشته و در داخل کشور انجام می شود.

نصرالله جهانگرد، رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران در این باره توضیح می دهد: «ارتباط میان شبکه ملی اطلاعات و اینترنت جهانی کاملا پیوسته بوده و این دو شبکه درون هم هستند. از نظر اقتصادی نیز انتقال این حجم ترافیک دیتا به داخل کشور و نیز انتقال میزبانی سایت ها به داخل، کاهش قیمت شبکه انتقال را به همراه خواهدداشت و کاربر می تواند برای مثال یک فیلم یا یک فایل را سریع تر، با کیفیت بهتر و قیمت ارزان تر در اختیار گیرد.»

شبکه ملی اطلاعات با فضای اطلاعات و کسب و کار چه می کند؟

اندونزی، چین، کره جنوبی، تایوان، ویتنام، هندوستان، مکزیک و برزیل نیز سیستمی شبیه به اینترنت ملی دارند. جالب آن جاست که کره جنوبی، بهترین کشور جهان از نظر سرعت اینترنت است.

اینترنت ملی در ادبیات جهانی با اختصار (NIR) تعریف شده است. براساس این تعریف، اینترنت ملی یکی سازمان رجیستری است که تحت نظر یک منطقه و با وظیفه هماهنگی تخصیص IPها و دیگر علمکردهای مدیریت منابع اینترنتی در سطح ملی یک کشور یا واحد اقتصادی عمل می کند. تمام مولفه های این تعریف، نشان دهنده کنترل بر فضای اینترنتی یک کشور است. کنترلی که البته مسئولین نیز منکر آن نشده اند. عده ای می گویند فضاهای اینترنتی و عملکرد کاربران خواه یا ناخواه، روی سرورهای خارج از کشور کنترل می شود، بنابراین بهتر است که این کنترل به داخل کشور منتقل شود.

اندونزی، چین، کره جنوبی، تایوان، ویتنام، هندوستان، مکزیک و برزیل نیز سیستمی شبیه به اینترنت ملی دارند. جالب آن جاست که کره جنوبی، بهترین کشور جهان از نظر سرعت اینترنت است.

مرتضی طلایی، ریاست کمیسیون اقتصاد رسانه و فناوری اطلاعات اتاق ایران را نیز برعهده دارد. او درباره مدیریت اطلاعات در این شبکه ملی با مثال آپارات توضیح می دهد: «آپارات و یوتیوب را در نظر بگیرید. این دو دقیقه شبیه هم هستند. با این تفاوت که آپارات برای داخل کشور و یوتیوب برای خارج از کشور است. جامعه از فضای آپارات برای تولید محتوای ویدئویی به نحو احسن در فضایی سالم استفاده می کند.

کنترل در چارچوب یک کشور اسلامی نیز باید همیشه وجود داشته باشد و رعایت شود. همین حالا هم ما به عنوان تولیدکننده محتوا اخلاق اسلامی را رعایت می کنیم. اینکه ایجاد اینترنت ملی برای کنترل کاربران است، شبهه ای است که فقط با استفاده از اطلاع رسانی می تواند بر طرف شود. این تلقی اشتباه است و اینترنت ملی فقط فضا را برای تبادل اطلاعات در داخل کشور فراهم می کند.»

رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان نرم افزار معتقد است راه اندازی این شبکه به بهبود فضای کسب و کار منجر خواهدشد. طلایی می گوید: «بخش اعظم مخاطبین ما در داخل کشور هستند، پس زمانی که افزایش سرعت تبادل اطلاعات به وجود آید، کسب و کارهای جدید نیز به وجود می آیند. همان طور که با افزایش سرعت اینترنت در دولت یازدهم کسب و کارهای خیلی جدیدی به وجود آمد و تغییرات زیادی به خصوص روی نرم افزارهای موبایل ایجاد شد.

در صورتی که زیرساخت ها واقعا چیزی باشد که در برنامه ریزی ها ارائه شده و افزایش سرعت واقعا اتفاق بیفتد، ما شاهد این خواهیم بود که می توانیم رونق بیشتری را در کسب و کارهای اینترنتی داشته باشیم.

مسعود شنتیایی، رییس سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات فناوری اطلاعات ایران نیز درباره این شبکه نظری مثبت دارد. او توضیح می دهد: «در هر کشوری منابع ذخیره سازی اطلاعات ضمن اینکه در سرورهای بین المللی وجود دارد، در داخل کشور نیز نگه داری می شود. در داخل کشور به لحاظ ایمنی، اطلاعات و سرعت دسترسی، طبیعتا وجود شبکه ملی اطلاعات ضرورت دارد. اما در فیلتر اطلاعات باید به نحو دیگری عمل کرد و نمی شود یک گروه خاص با رویکرد خاص برای تمام مردم و مسائل ایمنی و امنیتی تصمیم بگیرند.»

شنتیاییی درباره هزینه های ایجاد شبکه ملی اطلاعات و فایده های آن می گوید: «مسلما ایجاد منابع اطلاعاتی و سرورهای مورد نیاز این طرح، نیاز به سرمایه گذاری سنگین دارد. در کل فقط بحث هزینه و فایده مطرح نیست. بحث این است که از دیدگاه حفظ اطلاعات کشور و امنیت اطلاعات به چنین امکاناتی نیاز داریم. این شبکه باعث افزایش سرعت می شود. طبیعی است که وقتی بخواهیم از مراکز داخلی استفاده کنیم، سرعت بهتری به ما می دهد. برای دریافت اطلاعات به جای آنکه رفت و برگشت به سرورهای خارج از کشور وجود داشته باشد، به داخل مراجعه می شود. بنابراین هم سرعت افزایش پیدا می کند و هم ارزان تر تمام می شود. مراجعه به سرورهای بین المللی برای همه کارها هم هزینه دارد و هم خطوط ارتباطی ما را اشغال می کند.

به عقیده شنتیایی، این شبکه با هدف کنترل شدید کاربران راه اندازی نشده است اما کنترل و مدیریت اطلاعات، ضروری است. او می گوید: «الزاماتی وجود دارد که در هر کشور، به خصوص کشورهای که مورد فشار و تهاجم خارجی هستند، باید برای اطلاعات مورد نیاز، ایمنی هایی وجود داشته باشد. اگر فردی می خواهد تراکنش مالی بین بانکی یا بین سازمان های داخلی مثل گمرک کشور یا نهادهای مختلف بیمه ای داشته باشد، باید شرایطی داشته باشیم که منابع اطلاعاتی در کشور خودمان ذخیره شود. اگر به سرورهای خارجی برود، همیشه ممکن است با آسیب های مختلف هم مواجه باشد، کشورهای بزرگ دنیا با ما سر سازگاری ندارند و به هر شکلی ممکن است مشکل ایجاد کنند.»

او ادامه می دهد: «فقط بحث سانسور در رابطه با کاربر نیست. بحث آزادی های اجتماعی و اینکه چه اطلاعاتی از دسترس خارج شود و چه اطلاعاتی نشود، باید توسط دولت و نهادهای امنیتی و خود نهادهای مردمی با همفکری هم تصمیم گرفته شود. اما اصل ماجرا درست است، در ادامه مرحله طبقه بندی اطلاعات وجود دارد، ولی کمتر کشورهایی سیستمی تحت عنوان اینترنت یا شبکه ملی اطلاعات دارند. کشورهایی مثل ایران که دچار فشارهای مختلف خارجی هستند، خیلی کم هستند. به همین دلیل، باید برنامه ریزی ها با توجه به شرایط خاص کشور انجام شود.»

با این شبکه، اینترنت ارزان می شود؟

گفته می شود قرار است با شبکه ملی اطلاعات، هزینه اینترنت کاهش یابد و سرعت آن بالا برود.

موهای جوگندمی دارد، قاب مشکی عینک و ریش های پروفسوری، برای او چهره مردی میان سال و البته خوش پوش را ساخته است. اوایل دهه هشتاد، چند سالی را در نیویورک از اطرف ایران برای کار خبری گذرانده است. از شبکه ملی اطلاعات و سرعت اینترنت که بحث می شود، با ذوق می گوید: «آن زمانی که نیویورک بود، اینترنت در ید قدرت من بود. از اخبار صنعتی ایران بولتن خبری تهیه می کردم و با سرعت عجیبی مثل ورق زدن کتاب صفحه های اینترنتی را مرور می کردم. همان زمان ایران دایل آپ داشت و اصلا تعریف چنین چیزی برای دوست هایم عجیب بود. ولی وقتی به ایران برگشتم، برای اینترنت ۲۵۶ کیلوبایت مجوز خبرنگاری گرفتم.»

تا همین 3، 4 سال پیش برای اینترنت های بالاتر از 128 کیلوبایت، به مجوزهای اداری و دانشگاهی نیاز بود. همین مقررات و زیرساخت ها اینترنت ایران را از نظر رتبه بندی سرعت در قعر جدول های جهانی و بعضا در جایگاه چهارمین کشور جهان با کندترین سرعت اینترنت قرار داد. از طرف دیگر، ایران از نظر وضعیت قیمت اینترنت، نیز در صدر رده بندی های جهانی قرار گرفته است.

آکامی، یک نهاد تحقیقاتی بین المللی در زمینه اینترنت است که به تحقیق و رتبه بندی کشورها از نظر وضعیت سرعت و هزینه اینترنت می پردازد. براساس جدیدترین گزارش این موسسه که مربوط به چهار ماهه اول سال ۲۰۱۶ می شود، ایران بین ۱۳ کشور آسیایی از نظر سرعت اینترنت، در جایگاه دهم قرار گرفته و در کل دنیا نیز رتبه ۱۱۱ را به دست آورده است. البته نکته مهم این گزارش آن جاست که میانگین سرعت اتصال به اینترنت در سال ۲۰۱۶ در ایران ۳.۵ مگابایت بر ثانیه گزارش شده که نسبت به سال گذشته، ۸۸ درصد رشد داشته است. گزارش های دیگر نیز نشان می دهد ایران نهمین کشور گران دنیا از نظر هزینه اینترنت و پنجمین کشور گران آسیاست.

مقایسه قیمت اینترنت در ایران با سایر کشورها نیز تفاوت های زیادی را نشان می دهد. قیمت اینترنت ۲۲۴ مگابیت بر ثانیه ای مالزی تنها حدود ۱۵۰۰ تومان در ماه تعیین شده است و در قیمت های خرده فروشی، هزینه پهنای باند در ایران تا بیش از ۵۰ برابر قیمت جهانی می رسد.

براساس رده بندی جهانی، کشورهایی که اینترنت یک مگابایت بر ثانیه را ماهانه با قیمتی بیشتر از 4 دلار عرضه کنند، در رده کشورهای گرانقیمت دسته بندی می شوند.

البته براساس ابلاغ سازمان تنظیم مقررات رادیویی، کاهش قیمت دسترسی ثابت شامل ADSL و اینترنت WiFi برون ساختمانی امسال بین ۱۶ تا ۳۰ درصد نسبت به قبل کاهش یافته است. با این وجود ایران هنوز در دسته گران ترین کشورهای جهان برای اینترنت قرار دارد.

محمدرضا طلایی، رییس فدراسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، معتقد است راه اندازی شبکه ملی اطلاعات نیاز ضروری زیرساخت های فناوری کشور است و بعد از ایجاد این شبکه، باید هزینه ها کاهش یابد. او توضیح می دهد: «یکی از نیازهای اصلی کشور برای تبادل اطلاعات ایجاد زیرساخت فناوری اطلاعات است. کشورهایی مثل کره جنوبی نیز از این زیرساخت استفاده می کنند و مشابه آن درجهان وجود دارد. طولانی شدن راه اندازی این زیرساخت به شرکت های فعال در این حوزه ضر رو زیان می زند. تدبیر دولت و برنامه ریزی دقیق تری لازم است تا تولیدکنندگان محتوای کشور بتوانند فضای زیرساخت بهتری را برای انتشار محتوا در دست داشته باشند.»

طلایی ادامه می دهد: «این شبکه می تواند برای افزایش سطح اطلاع رسانی به جامعه کمک کند. در عین حال که می توانیم از شبکه جهانی اینترنت استفاده کنیم، اطلاعات داخل کشور را نیز در فضای داخل بهتر می توانیم در اختیار جامعه قرا دهیم. کره جنوبی یکی از کشورهای پیشتاز در صنعت فناوری اطلاعات است، خیلی قوی عمل کرده و از این فضا استفاده می کند.»

او درخصوص پایین آمدن قیمت اینترنت بعد از راه اندازی این شبکه می گوید: «وقتی تبادل اطلاعات ما از طریق فضای اینترنت جهانی صورت می گیرد، مسلما هزینه هایی را به خارج از کشور پرداخت می کنیم ولی زمانی که تبادل اطلاعات در فضای داخلی باشد، این هزینه ها فقط مربوط به داخل است و کم تر می شود. باید ببینیم در آینده با استفاده از این شبکه، هزینه ها پایین می آید یا نه، در حال حاضر هزینه های اینترنت نسبت به سایر کشورها با این سرعت و کیفیت در ایران، بالاست.»

مسعود شنتیایی، رییس سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات فناوری اطلاعات نیز عقیده دارد هزینه های استفاده از اینترنت بعد از اجرایی شدن شبکه ملی اطلاعات باید کاهش یابد. او می گوید: «به طور منطقی و اصلی، باید نرخ های مصرف کننده هم پایی بیاید. اینترنت در کشور ما نسبت به خیلی از کشورها گران است. ولی مشکل کلی ما وجود انحصار است. اگر برای افزایش سرعت و قیمت تلاش می کنیم، یکی از این راه ها ایجاد رقابت و جلوگیری از انحصار است. این انحصاری که در حوزه خدمات اینترنتی در اختیار برخی از ارگان های دولتی و شبه دولتی وجود دارد، هزینه ها را بالا برده و امکان پایین آمدن قیمت را نیز سخت کرده است.»