از ائتلاف‌ سازی تا انزوای منطقه‌ای

داود احمدزاده؛ کارشناس مسایل منطقه خاورمیانه در خبرآنلاین نوشت: خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق ژئو ا ستراتژیک وژئو کالچر وژئو اکونومیک دنیا، همواره بدلیل نفوذ قدرت های خارجی واختلافات میان بلوک های مختلف قدرت با نابسامانی سیاسی وتنش های متعدد نظامی روبروبوده است.

و برعکس دنیای غرب که با هویت لبیرال دمکراسی وارزش های دسته جمعی تعریف شده توانستند به یک گفتمان مشترک رسیده وبردامنه همگرایی وهمکاری های متعدد خود بیافزایند.

ولی در خاورمیانه برعکس هویت دسته جمعی محلی از اعراب نداشته و قرائت های مختلف از دین اسلام . ( قرائت شیعی- سنی ) وبروز وظهور جریانهای تندرو تکفیری در قالب داعش وجبهه ا لنصره وهویت های چند گانه فارسی - عربی - ترکی - کردی مانع هرگونه انسجام وهمکاری است.

در صورتی که اسلام می توانست به عنوان یک گفتمان مشترک عامل اصلی پیوند ملت های مسلمان ونیز بسترساز همکاری های مشترک در حوزه های مختلف اجتماعی وسیاسی قلمداد گردد. ولی برداشت های مختلف تحت عنوان اسلام محافظه کارسنتی عربستان ومدنی ترکیه واسلام شیعی ایرانی درکنار بنیادگرایی القاعده امکان هرگونه همکاری های منطقه ای را سلب نموده است .

آنچه مهم به نظرمی رسد اینکه درخاورمیانه هنوز روند دولت - ملت سازی وورود به دمکراسی وا قعی با موانع جدی روبرواست. بیشتر قوام ودوام دولت ها منطقه به نوع ارتباط با کشورهای خارجی ومداخلات قدرت های بزرگ وابسته است.

در واقع عدم توانایی درایجاد توازن میان ارزش های سنتی ومدرن از یک سو وبی اعتمادی به هم دیگر برای پی ریزی روابط پایدار با عث نا امنی ودر گیرشدن درمعمای امنیت گردیده، بنابراین طبیعی است که در شرایط موجود شاهد تضاد بیشتر ورقابت های منطقه ای میان بازیگران اصلی در خاورمیانه هستیم .

با بروز اختلافات سیاسی ومذهبی میا ن عربستان -ایران به عنوان دوقدرت برتر منطقه شاهد افول هم گرایی بیشتر در خاورمیانه وظهور اتحاد وائتلاف های هویت های چندگانه نظیر پان عربیسم امنیت محور هستیم .در واقع عربستان به عنوان کشور محافظه کار با رژیم سنتی پادشاهی پس از جابجایی قدرت ( روی کار آمدن ملک سلمان )وبروز تحولات درشمال آفریقا وخاورمیانه عربی درپی سقوط برخی از شرکای استراتژیک خود نظیر بن علی ومبارک در تونس ومصر وآغاز نا آرامی های مدنی در بحرین ، دگردیسی های اساسی را در سیاست خارجی خویش بوجود آورد.

اولین اقدام ریاض در این ارتباط ت تلاش مجدد برای احیای قدرت نظامی وسیاسی شورای همکاری خلیج فارس ونیز وارد کردن نمودن برخی از کشورهای خارج از منطقه نظیر مصر واردن و ایجاد ائتلاف خود ساخته برای مقابله باسیاست های منطقه ای ایران بوده است .

از نظر زمامداران سعودی، سقوط صدام حسین وقدرت یابی شیعیان درعراق از یک سو ونفوذ ایران در لبنان و سوریه از دیگر سو، توازن قدرت در خاورمیانه را برهم زده است وچه بسا پیروزی جریان مقاومت درسوریه وعدم کار آمدی طرفداران دولت منصور هادی در بازپس گیری قدرت از حوثی های یمنی کفه ترازودررقابت منطقه ای کاملا به نفع ایران سنگین تر نماید.

این درحالی است که جبهه میدانی سوریه پس از حضور سنگین نظامی روس ها در پشتیبانی از دولت بشاراسد با تغییرات مهمی روبروگشته و گروههای تروریستی وابسته به عربستان در کارزای جنگ با نیروهای دولتی وجریان مقاومت در موضع دفاعی قرارگرفتند . از دیگر سو، محور ترکی در جنگ علیه سوریه پس از بروزکودتای نافرجام دست به برخی تغییرات درسیاست های منطقه ای خود زده است . همکاری با روسها وقبول حضور بشار اسد در ساختار قدرت سیاسی آینده سوریه هرچند به شکل موقت می تواند خبر نا امید کننده برای عربستان قلمدادگردد .

از دیگر سو ، عربستان سعودی پس برکناری ا لمرسی ازقدرت سرمایه گذاری هنگفتی را در مصر انجام داده بود وانتظارمی رفت با سفر ملک سلمان به مصر وپس از واگذاری جزایر استراتژیک صنافیر وتیران روند همگرایی وپیروی قاهره ازسیاست های منطقه ای ریاض به ویژه در موضوع یمن وسوریه بیشتر گردد .

ولی در صحنه عمل مصر نشان دادکه به رغم دشواری های اقتصادی ومشکلات سیاسی متعدد در حکومت داری تابع محض سیاست های منطقه ای ریاض نخواهد بود . پاسخ سردالسیسی برای دخالت آشکار در لشکرکشی به یمن ورد درخواست تشکیل ائتلاف بزرگ با اعضای شورای همکاری خلیج فارس ونیز اتخاذ مواضع متضاد نسبت به سوریه وتاکید بر حفظ سا ختار قدرت سیاسی آن تلخ کا می های دولت عربستان را دوچندان ساخت وحتی دیدار حاشیه وزیر امورخارجه ایران با مقامات ایرانی ورایزنی بیشتر در موضوعات منطقه ای به نوعی دهن کجی به عربستان محسوب می شد .

به نظرمی رسد که عربستان سعودی کارت های برنده خویش را در رقابت با ایران برای ایجاد ائتلاف بزرگ ضد ایرانی درمنطقه از دست رفته می بینند. پایان احتمالی ماه عسل ریاض -قاهره ازیک سو ودورشدن آنکارا ازتقابل بیشتر با ایران برسر موضوع سوریه واقعه ترادژیکی است که هضم آن برای ریاض سخت به نظر می رسد. ازسوی دیگر، بروز تنش میان واشنگتن - ریاض برسر موضوع پرداخت غرامت به بازماندگان حادثه تروریستی یازده سپتامبر درپی اصرار سنای آمریکا بر انزوای بیشتر این کشور افزوده است .

درچنین شرایط بحرانی حاکمان سعودی پس از ناکامی در تحمیل ادراک تهدید از ایران برای همسایگانش شاید به سیاست های انتحاری روی آورد وبرخی از خطوط درگیر در جبهه سوریه ودیگر مناطق درگیر عرصه جنگ مستقیم با ایران گردد.
گرچه این فرض محال است وقدرت بازدارندگی ایران در حفظ امنیت ملی خویش وتنبیه متجاوز امر اثبات شده است. با این وجود ایران همچنان به تقویت قدرت نظامی خویش ودفع هرگونه تجاوزی تلاش خواهدکردد.

گزاره های موجود نشان می دهد که جنگ نامتقارن عربستان برای تضعیف موقعیت منطقه ای از طریق اهرم اقتصادی کاهش هرچه بیشتر قیمت نفت در بازارهای جهانی وجنگ گسنرده رسانه ای از طرق دامن زدن به اختلافات قومی ومذهبی والقاء نا امنی در منطقه بدلیل فعالیت های صلح آمیز هسته ای با ناکامی جدی مواجه گشته است.

بطوریکه عربستان سعودی با افت شدید قیمت نفت با کسر بودجه مواجه بوده وادامه سیاست های توسعه طلبانه درجنگ یمن ونیز مداخله وپشتیبانی از گروههای تروریستی در سوریه با موانع جدی تری درآینده روبروخواهدشد . باید دید که عربستان زمانی با تصور ایجاد ائتلاف نظامی بزرگ برعلیه ایران وبه چالش کشاندن منافع منطقه ای آن تلاش می کرد در شرایط موجود وپس از شکست در ائتلاف سازی ، همچنان به سیاست های جنگ طلبانه خویش ادامه خواهد داد یا نه ؟