جزئیات اختلاس در صندوق ذخیره فرهنگیان

روزنامه همدلی: پای پولشویی به فرهنگ باز شده

هنوز مدت زیادی از اختلاس‌های کبیره قرن بیست و یکم در ایران توسط برادران آریا و بابک زنجانی نگذشته بود که اختلاس از صندوق ذخیره فرهنگیان در فضای رسانه‌ای، دهان به دهان چرخید. اواخر مهرماه سال ۱۳۹۵ بود که خبری مبنی بر اینکه در صندوق ذخیره فرهنگیان اختلاسی عظیم صورت گرفته، در رسانه‌ها منعکس شد. ابتدا این اخبار تکذیب شد اما رفته‌رفته و با افشای جزئیات بیشتر، مدیرعامل صندوق ذخیره خبر اختلاس را تایید کرد و مبلغ آن را ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد.

چیزی نگذشت که فراکسیون مبارزه با مفاسد اقتصادی در مجلس رقم اعلام‌شده را ۸هزار میلیارد تومان اعلام کرد. رقمی که حالا به ۱۲هزار میلیارد تومان رسیده است. همین زمان بود که کمپینی در فضای مجازی واقعیت تلخ اختلاس از صندوق را عیان ساخت. هنگامی که سازندگان سریال «شهرزاد» سرمست از موفقیت فصل اول، در حال ساخت فصل دوم بودند، به ناگاه خبر آمد که یکی از سرمایه‌گذاران سریال به اتهام «ارتباط با فساد صندوق ذخیره فرهنگیان» بازداشت شده است.

او بعد از مدتی آزاد شد و ماجرای اختلاس از صندوق فرهنگیان رفته‌رفته فراموش و نهایتاً به خبری ۲۰۰ کلمه‌ای در سایت‌ها خلاصه شد. سخنان روز گذشته یک نماینده مجلس اما بار دیگر این زخم کهنه را باز کرد. روز گذشته عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با حضور در نمایشگاه، درباره آخرین وضعیت پرونده تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان، از فرار یکی از متهمان اختلاس به خارج از کشور خبر داد و گفت: فرایند تحقیق و تفحص ۹ ماه زمان برد و بی‌شک این یکی از تحقیق و تفحص‌های خیلی سنگین بود و ما در این مدت توانستیم بخش‌هایی از آن را به اتمام برسانیم.

(تازه بخش‌هایی از آن را!) اگر زمان بیشتری به ما می‌دانند، حداقل سه ماه بیشتر، این امکان وجود داشت که تمام بخش‌ها را به اتمام رسانده و گزارش کنیم. با این وجود، اکنون گزارش نهایی را داده‌ایم و کمیسیون به‌دنبال تنظیم آن است و به محض به انجام رسیدنِ تنظیم گزارش، به صحن خواهد رفت. کوچکی‌نژاد با اشاره به حجم بالای تخلفات صورت‌گرفته، افزود: بالای ۱۴ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان میزان تخلفات بوده‌ است.

در صندوق ذخیره و شرکت‌های تابعه، ازجمله بانک سرمایه، شرکت خانه‌سازی، پترو فرهنگ، شرکت سرمایه‌گذاری و... تخلف شده است. «همدلی» در گفت‌وگو با نادر فتوره‌چی، نویسنده و مترجم و کسی که کمپین «نه به شهرزاد» را راه انداخت و محمدرضا نیک‌نژاد، عضو کانون صنفی معلمان ایران، از آن‌ها درباره کلیت این ماجرا پرسیده و اینکه چرا رسیدگی به این پرونده به‌کندی در حال انجام است.

معلمان وضعیت‌شان بغرتج‌تر می‌شود؛ عده‌ای شکم‌ گنده می‌کنند

نادر فتوره‌چی موضوع اختلاس پرونده فرهنگیان را از زاویه‌ای دیگر می‌بیند؛ اینکه چرا در چنین پرونده‌ای جنبه عمومی جرم نادیده گرفته ‌شده است. او می‌گوید: باید از آقای کوچکی‌نژاد سوال کرد، چرا و چگونه وضعیتی ایجاد می‌شود که درآن افرادی می‌توانند وام‌های بالای یک‌هزار میلیارد تومان از موسسات، بانک‌ها و صندوق‌ها بگیرند و در حالی که بدهی‌شان را نمی‌دهند، بعد از مدتی کوتاه از زندان آزاد شده و به آن‌ها گفته می‌شود، بروید پولی را که گرفته‌اید برگردانید! سوال من از آقای کوچکی‌نژاد این است، چه شده که جنبه عمومی جرم فاقد اهمیت شده است؟ آیا پول را برگردانند، صورت مساله پاک خواهد شد؟ این اتفاقی است که به نظرم عجیب است.

این سخن نادر ‌فتوره‌چی اشاره دارد به گفته‌های روز گذشته جبار کوچک‌زاده که گفته بود بیش از ۲۰ نفر در این ارتباط بازداشت شده و به زندان افتاده بودند که اکنون با وثیقه بیرون آمده و متعهد شده‌اند که پول‌ها را برگردانند. این افراد در حال حاضر در تلاش هستند به تعهدی که برای برگرداندن مبالغ داده‌اند، عمل کنند. فتوره‌چی می‌گوید: بیش از موضوع اختلاس، در واقع اقدام به آزادی متهمان پرونده برای برگرداندن پول عجیب است. این موضوع خودش یک جرم آشکار است.

او می گوید: باید پرسید چگونه می‌شود یک تهیه‌کننده که از متهمان پرونده صندوق بازنشستگی است و جرمش هم محرز شده، در حال حاضر آزاد است و به فعالیت‌های فرهنگی‌! ادامه می‌دهد؟ جالب است بدانید این تهیه‌کننده اخیراً یک تئاتر را برای صحنه آماده کرده است! این روزنامه‌نگار با بیان اینکه در وضعیتی غریب به سر می‌بریم، می‌گوید: مسئله فقط اختلاس صندوق فرهنگیان نیست؛ بحران موسسات مالی را ببینید. در هیچ کجای جهان چنین اتفاقاتی به این شکل نمی‌افتد. در‌هیچ کجا این‌قدر علنی اختلاس نمی‌شود.

به نظر دیگر هیچ قبحی باقی نمانده است. فتوره‌چی با انتقاد از پیگیری پرونده اختلاس صندوق فرهنگیان می‌گوید: سه سالی می‌شود که‌ پرونده فساد صندوق فرهنگیان روی میز مسئولان است. آن‌ها کارشان این شده که هر هفته یک مصاحبه انجام بدهند و مثلاً بگویند این‌قدر اختلاس شده، فلانی فرار کرده و... در حالی که باید یک اقدام جدی در این باره انجام شود. او می‌گوید: از آنجایی که بین فساد سیستماتیک و افزون شدن شکاف طبقاتی رابطه‌ای ارگانیک وجود دارد، لازم است که به شکلی ساختاری این معضل بررسی شود. ارگانیک به ‌این‌ معنا: همچنان که معلمان وضعیت‌شان بغرتج‌تر می‌شود، عده‌ای شکم‌ گنده می‌کنند و با ورود به عرصه فرهنگ دست به پول‌شویی می‌زنند.

جالب است که اختلاس‌گران محترم بعد از اختلاس‌هایشان به کارهای فرهنگی می‌پردازند! گالری‌ها و تماشاخانه‌ها را به دست می‌گیرند و با ساخت فیلم با سلبریتی‌ها عکس یادگاری می‌اندازند. واقعیت این است که پول‌شویی از طریق مجرا‌های حوزه فرهنگ تبدیل به یک رویه شده است.

اگر در آمریکای ۳۰ سال پیش، پول‌شویی از طریق قمارخانه‌ها و راه‌اندازی شرکت‌های اقماری انجام می‌شده، در ایران امروز از طریق حوزه فرهنگ پول‌شویی انجام می‌شود و این مبحثی است که باید با جدیت به آن پرداخت. فتوره‌چی با اشاره به اینکه نفس وجود ۶هزار موسسه مالی و اعتباری، اتفاقی به‌مراتب فاجعه‌بارتر از اختلاس صندوق فرهنگیان است، می‌گوید: در کشوری که دست‌فروشش اگر با ماموران شهرداری دست به یکی نکرده و پولی به آن‌ها نداده باشد، نمی‌تواند بساط کند و اگر کرد بعد از ۱۰ دقیقه توسط ماموران شهرداری جمع می‌شود، چگونه است که ۶هزار موسسه مالی غیرمجاز سر بر می‌آورد؟

محمدرضا نیک‌نژاد عضو کانون صنفی معلمان هم در گفت‌وگو با «همدلی» درباره وضعیت صندوق فرهنگیان و نحوه واکنش معلمان می‌گوید: تقریباً ۸۰ درصد از فرهنگیان عضو این صندوق هستند و به‌صورت ماهیانه مبلغی از حقوق معلمان (با توجه به تعداد اعضای خانوده‌هایشان) به صندوق واریز می‌شود. ورودی صندوق، آن‌گونه که مسئولان می‌گویند، ۲۰ میلیارد تومان است. این عضو کانون صنفی معلمان درباره کلیت ماجرای اختلاس از صندوق ذخیره فرهنگیان می‌گوید: نزدیک ۲۰ سال است که این صندوق دایر شده است.

مکانیزم این صندوق هم این‌گونه بوده که ماه به ماه یک مبلغی از حقوق معلم کسر می‌شود و در پایان بازنشستگی، پول‌های کسرشده با مبلغی که دولت مقرر کرده جمع می‌شود و با سودی که جمع مبلغ گرفته، به حساب معلم واریز می‌شود. این رویه معمول بود و البته این را هم بگویم که هیچ‌گاه در این رویه اختلالی انجام نشده است. یک نکته مهم این است که تقریباً از زمان دولت نهم و دهم، دولت سهم خودش را به صندوق نداد و این پروسه در دولت یازدهم و تا حال حاضر ادامه‌دار شده است. سهم دولت برابر سهم پرداختی ماهیانه از حقوق معلمان بود. متاسفانه در برنامه ششم در مصوبه‌ای مبهم، این خلف وعده دولت وجهی قانونی به خود گرفته است.

اختلاس صندوق فرهنگیان فراجناحی است

نیک‌نژاد درباره اختلاس پیش‌آمده می‌گوید: متاسفانه نبود سیستم نظارتی کارا در وهله اول منجر به اختلاسی در این سطح گسترده شده است. موضوعی که آقای غندالی، روزهای اولی که مدیرعامل این صندوق شده بود، در نشستی با صنف معلمان از وجود یک آشفتگی مالی در صندوق گفت. او اشاره‌ای به اختلاس نکرد و گفت صندوق دچار یک آشفتگی مالی است و من می‌خواهم این وضعیت را سامان دهم. آنجا یکی از خواسته‌های اکثریت معلمان و کنش‌گران صنفی این بود که شما باید یک سازوکار مشخص کنید که در آن، هم معلمان و هم نمایندگان مجلس در هیات مدیره صندوق نماینده داشته باشند.

ولی آن‌ها گفتند درست است که صندوق از معلمان پول دریافت می‌کند و با گردش سرمایه آن‌ها به حیاتش ادامه می‌دهد اما از لحاظ قانونی یک بنگاه اقتصادی مستقل از دولت است؛ از این رو با این درخواست مخالفت کردند. البته وزیر جدید گفته سه نماینده معلمان از این پس می‌توانند در هیات مدیره صندوق فرهنگیان عضو شوند که این اقدام جای امیدواری دارد. پس ریشه این اختلاس به مساله‌ای که خدمتتان عرض کردم، برمی‌گردد؛ جایی که نگذاشتند ما نماینده‌ای در هیات مدیره داشته باشیم. بعدها هم که خود آقای غندالی و برخی از نزدیکان ایشان به سوء استفاده از منابع صندوق متهم شدند.

البته یک نیروی کاردان اقتصادی بر سرکار آمده، هرچند جمع کردن این آشفته‌بازار کاری بس دشوار است. نیک‌نژاد درباره واکنش معلمان به اختلاس در این صندوق می‌گوید: با پیش آمدن چنین اتفاقاتی معلمان به این صندوق بی‌اعتماد شده‌اند. با افشا شدن این اختلاس، فعالان صنفی و بسیاری از معلمان خواستار پیگیری این اختلاس شدند. نیک‌نژاد درباره نحوه پیگیری این پرونده از طرف نهادهای نظارتی می‌گوید: روند رسیدگی به پرونده صندوق فرهنگیان نسبت به پرونده‌های مشابه کندتر پیش رفته است و نهادهای نظارتی سفت و قرص وارد نشدند.

در مرحله بعد، نشت اطلاعات قطره‌چکانی و گاهاً متضاد درباره مبلغ اختلاس شده بر پیچیدگی این پرونده افزوده است. برخی از اختلاس ۴هزار میلیاردی می‌گویند و برخی از ۱۲ هزار میلیارد تومان. این عدم شفافیت نشان‌دهنده بخشی از واقعیت پیرامون این پرونده است. یکی از دلایلش به نظر من این است که اختلاس انجام‌شده تا حدودی فراجناحی است؛ یعنی هم از وابستگان به طیف اصولگ‌رایی و هم اصلاح‌طلبی در این ماجرا دخیل بوده‌اند. بعد از گذشت چند سال از باز شدن پرونده اختلاس فرهنگیان، امروز در خبرها می‌خوانیم که یکی از اختلاس‌گران از کشور فرار کرده است، خوب این چه معنایی می‌دهد؟

اگر صندوق فرهنگیان در دوران تحریم و بعد رکود اقتصادی فعالیتش مختل نشد، به خاطر این است که ماهیانه ۲۰ میلیارد تومان از پول معلمان به این صندوق واریز می‌شود. با این حال، فرهنگیان از این صندوق آن‌گونه که خودشان به این صندوق خیر می‌رسانند، خیری ندیده‌اند. به نظر من هنوز آن اراده جدی برای برخورد یا به‌وجود نیامده، یا کسانی از هردو جناح پایشان در این ماجرا گیر است که باعث شده به شکلی مداوم بررسی پرونده به تاخیر بیفتد.