ریشه‌های زلزله پشت زلزله در ایران

مهدی زارع؛ استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در روزنامه ایران نوشت: از ۲۱ آبان ۹۶ تا ۲۲ آذر ۹۶ کشور ما پر از اخبار زلزله بود. در کشوری که در سال انتظار ثبت حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ زلزله با بزرگای بیش از ۴ ریشتر داریم،

فقط در ۳۱ روزگذشته ۱۰۶ زمین لرزه با بزرگای بیش از ۴ ریشتر ثبت شد که البته اکثراً پس‌لرزه زلزله‌های اصلی ازگله، سرپل ذهاب با بزرگای ۷.۳ و سه زمین لرزه ۱۰، ۲۱ و ۲۲ آذر ۹۶ با بزرگای ۶.۰ در شرق هجدک کرمان بودند. کشور ما سالی درحدود ۳ سانتیمتر در حال کوتاه شدگی است که حدود ۱۰% از این تغییر شکل به صورت وقوع زمین‌لرزه خود را نشان می‌دهد. در نتیجه ما در سال انتظار وقوع ۲ زمین‌لرزه با بزرگای ۶ تا۷ و در هر دهه انتظار وقوع ۲ زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۷ داریم. طی ۲ دهه گذشته و از زلزله ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۶ در اردکول قائن تا ۲۱ آبان ۱۳۹۶ ازگله سرپل ذهاب، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از ۷ کم‌ژرفا در پوسته قاره‌ای ایران رخ نداده بود. ضمناً طی یک دهه قبل از زلزله ۲۱ آبان ۹۶ ما فقط ۱۱ زمین‌لرزه با بزرگای بین ۶ تا ۷ (به جای حدود ۲۰ رخدادی که در این اندازه می‌شد انتظار داشت) داشته‌ایم. کمبود رخداد زمین‌لرزه‌ها طی دو دهه گذشته به تدریج در حال جبران است.

پیش‌بینی نتیجه کار علمی است و هر پدیده طبیعی بر اساس روش علمی قابل پیش‌بینی است. تنها زلزله شاخص پیش‌بینی شده تاریخ، زلزله ۴ فوریه ۱۹۷۵ هاچنگ چین است که عمدتاً بر اساس وقوع پیش‌لرزه‌ها پیش‌بینی و دستور تخلیه شهر صادر شد ولی در همین شهر در ۲۶ ژوئیه ۱۹۷۶ (کمتر از ۱ سال و نیم بعد) زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷.۸ رخ داد که چینی‌ها نتوانستند آن را پیش‌بینی کنند و ۲۸۰ هزار نفر در آن کشته شدند و در همان کشور زمین‌لرزه ۱۲ مه ۲۰۰۸ ونچوان با بزرگای ۷.۸ موجب حدود ۷۰ هزار کشته شد و پیش‌بینی هم نشد. بنابراین پیش‌بینی زلزله (معرفی زمان، مکان و اندازه رخداد مهم بعدی برای بازه زمانی کوتاه و با دقت بالا) هنوز ممکن نشده است.

اینکه بتوان با فناوری هارپ یا انفجارهسته‌ای زلزله‌هایی این‌چنینی ایجاد یا تحریک کرد که با بزرگای ۷.۳ در ژرفای ۲۳ کیلومتر یا با بزرگای ۶ در ژرفای ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در اثر جنبایی گسلی پی‌سنگی رخ داده‌اند، به لحاط فیزیکی جواب منفی است. چون هیچ بشری در هیچ جا با فناوری نتوانسته پدیده‌ای طبیعی در این ژرفا را تحریک کند یا بر آن اثر بگذارد. اگر انفجاری هم در این اندازه رخ دهد در همه جای جهان قابل رصد و اعلام است.

این زلزله‌ها ادامه می‌یابد (و همچنان در منطقه سرپل ذهاب احتمال دارد با بزرگای بیش از ۵ یا پس‌لرزه۶ رخ دهد). در کرمان نیز معنی وقوع پس‌لرزه این نیست که دیگر زلزله مهمی نخواهد آمد. چه بسا در یک منطقه که بعد از زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷.۳، ده‌ها پس‌لرزه با بزرگای بین ۲ تا ۴ رخ داده است، آنقدر انرژی برای شکستن مرزهای جدید ایجاد شده روی گسل باقی مانده باشد که پس‌لرزه‌ای با بزرگای ۶ نیز رخ دهد.