صراحت بیشتر رسانه‌ها در مقابله با فساد

صبح نو: گفت‌و‌گو مصطفی وثوق‌کیاسخنان چند روز قبل رئیس قوه‌قضائیه درباره حمایت از سوت‌زن‌ها یا همان افشاگران مفاسد اقتصادی، بازتاب‌های جالبی در میان مردم و اهالی رسانه داشت. ایشان در سخنان خود گفت: «اگر کسانی فسادی را گزارش کردند باید مورد تشویق قرار بگیرند. وقتی یک خبرنگار آسیبی را اعلام کرده باید مورد تشویق باشد، نه اینکه بپرسیم چرا این را گزارش کرده است؛ البته مطمئنا سخن از عیب‌جویی و جست‌وجو در زندگی افراد نیست.» در چند ماه گذشته هم دیدیم که برخی مسائل توسط خبرنگاران افشا و به پیگیری توسط قوه‌قضائیه انجامید.

در حالی آقای ابراهیم رئیسی، رئیس قوه‌قضائیه از حمایت از افشاگران مفاسد اقتصادی حمایت کرده است که عزم قوه قضائیه بر این مساله بوده است. 23 مرداد امسال بود که اسماعیلی، سخنگوی قوه‌قضائیه خبر از راه‌اندازی مجتمع ویژه رسیدگی به جرایم اقتصادی در دادگستری تهران داد. نکته مهم این سخنان آن بود که وی گفت: «در این مجتمع تمهیدات لازم برای دریافت گزارش‌های مردمی، سازمان‌های مردم‌نهاد و تشویق کسانی که اطلاعات مفاسد اقتصادی را اعلام می‌کنند، فراهم شده است.

در ماده 19 دستورالعمل مذکور چنین آمده است: «رئیس مجتمع موظف است تمهیدات لازم برای دریافت گزارش‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد و تشویق و حمایت از گزارشگران فساد را در خصوص جرایم مذکور در این دستورالعمل فراهم کند.» حالا بعد از چندماه این مساله دوباره از سوی رئیس قوه‌قضائیه مجددا مورد تاکید قرار گرفته است. به همین جهت در این گزارش به سراغ اهالی رسانه رفتیم تا نظرات آنها را درباره تاثیر این حمایت از خبرنگاران و افشاگران فساد اقتصادی جویا شویم.

فضائلی:

رسانه‌ها با حمایت صریح‌تر می‌شوند

مهدی فضائلی، کارشناس رسانه درباره اظهارات اخیر رئیس قوه‌قضائیه و حمایت از افشاگران فساد و خبرنگاران به «صبح‌نو» می‌گوید: این بحث مدت‌ها در مجموعه‌هایی که در موضوع مبارزه با فساد کار می‌کردند به‌عنوان یکی از پیشنهاداتی که می‌تواند به مقوله مبارزه با فساد کمک کند، آن هم تحت عنوان یک پیشنهاد موثر مطرح بود که باید از کسانی که به صورت صحیح در افشای مفاسد فعال هستند، حمایت شود و اصل این کار اقدام شایسته‌ای است.

البته باید توجه کرد این مساله می‌تواند به‌عنوان ضد‌خود مطرح شود و هر کسی مسائلی را با اغراض شخصی به‌عنوان سوت‌زنی مطرح کند و بابی باز شود که نشود حرف صحیح را از ناصحیح تشخیص داد.

در کنار خبرنگارانی که می‌خواهند در مساله مبارزه با فساد فعالیت کنند، خبرنگار و رسانه باید یک ضوابطی را بگذارد که هم اعتبار خودشان و هم رسانه حفظ شود و هم این مبارزه را در مسیر صحیح پیش ببرند چون اگر مدتی بگذارد و گزارش‌های ناصحیح زیاد شود و مشخص بشود این افشاگری‌ها ناصحیح بوده و موجب تعرض به حریم افراد و لطمه به آبروی مردم بوده، خودش به ضد‌مبازره تبدیل می‌شود؛ لذا برای پیشگیری باید خود خبرنگار و قوه قضائیه یک چارچوبی را تدوین کنند که هم مضیق نباشد که باب این کار را ببیند و هم رها نباشد که آن عوارض منفی را داشته باشد. اصل این کار یک حمایت جدی از رسانه‌هاست و می‌توانند صریح‌تر وارد این مبارزه با فساد شوند.

فضائلی درباره افرادی که خبرنگار نیستند و بعضا در فضای مجازی فعالیت دارند و افشاگری هم می‌کنند، گفت: اینها نیازمند بحث کارشناسی است ولی برای خود قوه‌قضائیه و نهاد امنیتی هر مطلبی می‌تواند به‌عنوان سرنخ محسوب شود ولی از جهتی باید به اصالت منبع هم توجه کرد. ضمن اینکه باید مسوولیت‌پذیری در افشاگری لحاظ شود. کسی که می‌خواهد فسادی را افشا کند باید مسوولیت آن را بپذیرد والا هر کسی می‌تواند هر مطلب نادرستی را با غرض درست یا نادرست به‌عنوان افشاگری و مبارزه با فساد تسویه حساب کند. الان هم در حال ورود به فضای انتخابات هستیم و این مساله می‌تواند باعث ضرر شود.

حمایت ویژه رسانه‌ای تسنیم

از سوت‌زن‌ها و افشاگران فساد

اولین رسانه‌ای که درباره حمایت رسانه‌ای از مساله سوت‌زن‌ها وارد عرصه شد، خبرگزاری تسنیم بود. مجید قلی‌زاده، مدیرعامل خبرگزاری تسنیم طی گفت‌وگویی درباره اهمیت موضوع شفافیت مالی در هزینه‌های انتخاباتی کاندیداها و نیز موضوع گزارشگران فساد در جامعه که از آن‌ها تحت عنوان سوت‌زن‌ها یاد می‌شود، اظهار کرد: ما در خبرگزاری تسنیم، مدت‌هاست که موضوع شفافیت‌های مالی و نیز گزارشگری فساد را دنبال کردیم و این موضوع همچنان به‌عنوان یکی از سوژه‌های مهم در دستور کار خبرنگاران ما قرار دارد. اهمیت فعالیت سوت‌زن‌ها در جامعه برای مقابله با فساد در بسیاری از کشورها دیده شده است و این افراد نقش مهمی در مقابله با بسیاری از موضوعات فسادزا ایفا کرده‌اند.

مدیرعامل این رسانه در ادامه حمایت رسانه‌ای خود را از سوت‌زن‌ها اعلام کرد و این‌گونه گفت: ما در خبرگزاری تسنیم این موضوع را اعلام می‌کنیم که علاوه بر حمایت رسانه‌ای از این افراد و انعکاس کامل فعالیت‌های آنها در حوزه گزارشگری فساد، آماده‌ایم تا در صورتی که آنها با مدارک و مستندات لازم دست به روشنگری علیه فساد بزنند، در صورت نیاز، مورد حمایت حقوقی خبرگزاری تسنیم نیز قرار بگیرند. مدیرعامل خبرگزاری تسنیم همچنین با اشاره به نزدیک‌بودن انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی، یکی از راه‌های رسیدن به یک مجلس کارآمد و قوی را مقابله با فسادهای مالی خصوصاً در ایام انتخابات دانست و افزود: متأسفانه مصادیق قابل توجهی وجود دارد که برخی کاندیداها برای کسب کرسی پارلمان پول‌های زیادی خرج می‌کنند که بعضاً این پول‌ها، منابع غیرقانونی هم دارند.

ما در خبرگزاری تسنیم طی چندین گزارش، یادداشت و مصاحبه این موضوعات را پیگیری کردیم و افراد و نهادهای مختلفی نظیر آیت‌الله جنتی، اعضای مجلس خبرگان، بسیاری از افراد و گروه‌ها و حتی برخی اصلاح‌طلبان در این‌باره صحبت کردند اما تنها جایی که وقعی به این موضوع نگذاشت مجلس شورای اسلامی و نمایندگان بودند. این عدم اهتمام از سوی نمایندگان، آن هم در حالی که فاصله چندانی تا آغاز رقابت‌های انتخاباتی باقی نمانده است، طبیعتاً شائبه‌هایی را میان افکار عمومی درباره منابع و هزینه‌کرد انتخاباتی نمایندگان ایجاد می‌کند که یکی از بهترین راهکارهای رفع این معضل، شفاف‌سازی است.

در صورتی که گزارشگران فساد در ایام رقابت‌های انتخاباتی با ارائه مستندات نسبت به منابع مالی مساله‌دار کاندیداها گزارشگری کنند، چه در صورتی که این هزینه‌کردهای کاندیداها غیرمعمول باشد و چه از محل فاسدی اخذ شده باشد، خبرگزاری تسنیم به‌صورت ویژه از گزارشگران حمایت رسانه‌ای و حقوقی خواهد کرد.

فروزنده: حمایت از افشاگران فساد باید حقوقی، «کافی» و «کارآمد» باشد

علی فروزنده‌شهرکی، دبیر اقتصادی خبرگزاری فارس هم درباره حمایت قانونی و قضایی از خبرنگاران افشاکننده فساد می‌گوید: بر خلاف تصور عمومی در ایران، سوت‌زنی کارآمدترین روش مبارزه با فساد در سراسر جهان شناخته می‌شود. در واقع سوت‌زنی در فهرست روش‌‌های مبارزه با فساد پیش از روش‌هایی مانند تقویت نظارت حاکمیتی، برخوردهای شدید قهری و حتی در بعضی موارد استقرار سامانه‌های مکانیزه و اصطلاحا کراس چک‌کردن اطلاعات قرار گرفته است. سوت‌زن‌ها در طیف وسیعی از تخلفات از افشای آلایندگی هسته‌ای تا فرار مالیاتی و مفاسد مالی دولتی و امثال آنها فعال هستند. به عنوان مثال برآوردهای رسمی نهادهای حاکمیتی در آمریکا از فرار مالیاتی 400 میلیارد دلاری در این کشور حکایت دارد و کنگره آمریکا در حال تدوین طرحی است که از سوت‌زنی و افشای فرار مالیاتی به صورت ویژه حمایت کند.

وی در ادامه از عدم اقبال مردم حتی در غرب به این شیوه می‌گوید: با وجود کارآمدی بالای این سازوکار، حتی در جوامع غربی هم هنوز بخش زیادی از مردم حاضر نیستند برای بهبود شرایط اجتماعی در آن دخالت داشته یا شرکت کنند. در یک نظرسنجی که سال 2017 در اتحادیه اروپا انجام شد، بالغ بر 81 درصد از شرکت‌کنندگان اعلام کردند که فساد یا تخلفی را که شاهد آن بوده‌اند، گزارش نکرده‌اند؛ اما دلیل بالا‌بودن این آمار، آن هم در کشورهایی که عموما صاحب قوانین حمایت از سوت‌زنی هستند، چیست؟ دلیل عمده دقیقا عدم کفایت قوانین سوت‌زنی برای حمایت از افشاگران و جلوگیری از اقدامات تلافی‌جویانه افراد یا مراکزی است که علیه آن‌ها افشاگری اتفاق افتاده است. اگرچه از نقش ناآگاهی عمومی درباره قوانین موجود در مورد حمایت از سوت‌زنان و بی‌اطلاعی از محلی که باید فساد را به آن گزارش داد نیز نباید گذشت.

فروزنده در خاتمه گفت: اما به هر روی، بدیهی است که حمایت لفظی از سوت‌زنان در هیچ‌یک از جوامع بشری کارکرد موثری نخواهد داشت و این حمایت‌ها باید صاحب زیرساخت حقوقی و فنی «کافی» و «کارآمد» شوند. افشاگران باید به صورت قانونی در برابر اقداماتی مانند «اخراج»، «تنزل رتبه» یا هر نوع اقدام تلافی‌جویانه دیگری حمایت شوند. همچنین ایجاد «کانال‌های امن» برای افشاگری فساد یکی از زیرساخت‌های مهم گسترش این شیوه مهم مبارزه با فساد محسوب می‌شود. علاوه بر این، اختصاص بخشی از عواید حاصل از مبارزه با فساد و منابعی که به بیت‌المال بازگشته است به افشاگران فساد، به افزایش انگیزه نظارت عمومی بر عملکرد نهادهای مختلف کمک بسیار مهمی خواهد کرد.