انقباض غیرارادی واژن یا واژینیسموس چیست؟ علت، علائم و روش‌های درمان

واژن یک بخش شگفت‌انگیز از آناتومی بدن زنان است و نقش‌های متعددی در سلامت و رفاه کلی زنان دارد. به زبان ساده، واژن یک کانال عضلانی است که رحم را به بیرون از بدن متصل می‌کند. این کانال برای فرآیندهای مهمی مثل رابطه جنسی، زایمان و قاعدگی حیاتی است. مراقبت از واژن یعنی مراقبت از سلامت کلی بدن و اطمینان از داشتن یک زندگی راحت و پربار. این به یکی از مشکلات واژن به نام انقباض غیر ارادی یا واژینیسموس می‌پردازد.

انقباض غیرارادی واژن یا واژینیسموس چیست؟

واژینیسموس به انقباض غیر ارادی و اسپاسمی عضلات خارجی واژن اطلاق می‌شود که مانع از دخول واژینال می‌شود. این وضعیت می‌تواند از شدت خفیف تا شدید متغیر باشد و دخول را دشوار یا غیرممکن سازد. واژینیسموس ماهیتی غیرارادی دارد. انقباض عضلانی خارج از کنترل ارادی فرد رخ می‌دهد و لزوماً با تمایل روانی به برقراری رابطه جنسی مغایرت ندارد. عوامل ایجادکننده واژینیسموس می‌تواند شامل مولفه‌های روانی (مانند ترس از رابطه جنسی، اضطراب، تجربیات آسیب‌زای گذشته، یا استرس) و مولفه‌های جسمی (مانند عفونت‌ها، التهابات، یا عوارض جراحی‌های ناحیه لگن) باشد. اغلب، ترکیبی از این عوامل در بروز آن نقش دارند.

علائم واژینیسموس چیست؟

گاهی اوقات این انقباضات ممکن است فقط در شرایط خاص (مثل اولین دخول یا معاینه پزشک) اتفاق بیفتد و در موارد دیگر فرد مشکلی نداشته باشد. در هر صورت، اگر هر کدام از علائم زیر را تجربه می‌کنید، بهتر است که با یه پزشک یا متخصص سلامت جنسی مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.

درد یا ترس از درد هنگام دخول

این شایع‌ترین و اصلی‌ترین علامت واژینیسموس است. به محض اینکه چیزی (مثل آلت تناسلی، تامپون، یا حتی انگشت) سعی می‌کند وارد واژن شود، فرد احساس درد شدید، سوزش، یا حتی احساس دیوار می‌کند. این درد ممکن است آنقدر زیاد باشد که فرد را وحشت‌زده کند.

انقباض غیرارادی عضلات واژن

همانطور که از اسمش پیداست، عضلات اطراف واژن به طور ناخودآگاه و شدید منقبض می‌شوند. این انقباض مثل یک سد عمل می‌کند و مانع از دخول می‌شود.

ترس یا اضطراب شدید قبل و حین رابطه جنسی یا معاینه

برای بعضی زنان حتی فکر کردن به دخول می‌تواند باعث اضطراب شدید شود. این اضطراب ممکن است به صورت تپش قلب، تعریق، یا حالت تهوع خودش را نشان دهد.

اجتناب از فعالیت‌های جنسی یا هر فعالیتی که نیاز به دخول دارد

فرد ممکن است به طور کلی از برقراری رابطه جنسی پرهیز کند یا در مورد معاینات پزشکی مضطرب باشد. مشکل در استفاده از تامپون یا اپلیکاتور داروهای واژینال هم می‌توانند باعث بروز علائم واژینیسموس شوند.

احساس سوزش، تنگی، یا اسپاسم در ناحیه واژن

حتی اگه دخول صورت نگیرد، ممکن است فرد احساس ناراحتی در این ناحیه داشته باشد.

علت ایجاد واژینیسموس یا همان انقباضات غیر ارادی واژن چیست؟

واژینیسموس یک وضعیت پیچیده بوده که معمولاً ناشی از ترکیبی از عوامل روان‌شناختی، جسمی و اجتماعی-فرهنگی است. این عوامل می‌توانند به صورت منفرد یا ترکیبی عمل کرده و منجر به بروز این واکنش دفاعی غیرارادی در عضلات کف لگن و اطراف واژن گردند. در ادامه به توضیح علل بروز انقباض غیرارادی واژن، که در اصطلاح پزشکی واژینیسموس نامیده می‌شود، می‌پردازیم.

علل روان‌شناختی شامل اضطراب و ترس، تجربیات آسیب‌زا (تروما) و باورهای منفی یا اطلاعات غلط

این مورد شایع‌ترین عامل روان‌شناختی است. ترس از درد، ترس از بارداری، ترس از آسیب دیدن، یا اضطراب عمومی در مورد رابطه جنسی می‌تواند باعث انقباض عضلات شود. همچنین سابقه تجاوز جنسی، سوءاستفاده جنسی، یا تجربیات ناخوشایند قبلی در رابطه جنسی یا معاینات پزشکی می‌تواند منجر به یک پاسخ دفاعی شدید و ناخودآگاه در بدن شود. باورهای فرهنگی یا مذهبی سختگیرانه نیز در مورد جنسیت، فقدان آموزش جنسی کافی، یا اطلاعات نادرست در مورد آناتومی و فیزیولوژی بدن می‌تواند به شکل‌گیری ترس و اضطراب کمک کند. در نهایت باید گفت سطوح بالای استرس عمومی در زندگی نیز می‌تواند آستانه درد را پایین آورده و بدن را مستعد انقباضات دفاعی کند.

علل جسمی مانند عفونت‌ها و التهابات

عفونت‌های واژن (مانند عفونت‌های قارچی یا باکتریایی)، عفونت‌های ادراری، یا بیماری‌های التهابی لگن می‌توانند باعث درد و حساسیت در ناحیه شوند. این درد می‌تواند به صورت ناخودآگاه منجر به انقباض عضلانی برای جلوگیری از تحریک بیشتر گردد.

آسیب یا تروما به ناحیه لگن

زایمان دشوار، جراحی‌های قبلی در ناحیه لگن، یا آسیب‌دیدگی‌های فیزیکی می‌توانند منجر به درد مزمن یا اسکار (جای زخم) شوند که خود می‌تواند عامل تحریک‌کننده برای ایجاد یا افزایش این انقباضات باشد.

کمبود روان‌کننده

خشکی واژن (ناشی از عوامل هورمونی، داروها یا تحریک ناکافی) می‌تواند دخول را دردناک کند و به مرور زمان منجر به واژینیسموس شود.

شرایط پزشکی خاص

برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند اندومتریوز یا ولوودینیا (درد مزمن در ناحیه وُلْو) نیز می‌توانند با درد همراه بوده و به طور ثانویه واژینیسموس را ایجاد کنند. همچنین در موارد نادر، ناهنجاری‌های ساختاری در واژن یا هایمن (بکارت) ممکن است دخول را دشوار کرده و به بروز واژینیسموس کمک کند.

علل اجتماعی-فرهنگی

در برخی فرهنگ‌ها، گفتگو درباره مسائل جنسی تابو است که می‌تواند منجر به عدم آگاهی، خجالت و اضطراب در مورد جنسیت شود. علاوه بر این فشار برای برقراری رابطه جنسی یا تجربه لذت می‌تواند خود به منبع استرس تبدیل شود و وضعیت را تشدید کند.

درک این نکته حائز اهمیت است که واژینیسموس یک پاسخ غیرارادی است و اراده فرد در آن دخیل نیست. درمان موفقیت‌آمیز این وضعیت نیازمند رویکردی جامع است که هم به ابعاد جسمی و هم به ابعاد روان‌شناختی آن بپردازد.

تشخیص واژینیسموس توسط چه متخصصی است؟

تشخیص واژینیسموس معمولاً توسط متخصصان حوزه سلامت زنان و سلامت جنسی صورت می‌پذیرد. متخصص زنان و زایمان با اخذ شرح حال کامل بیمار در مورد سابقه پزشکی، تجربیات جنسی، سطح درد، ترس‌ها و اضطراب‌ها و همینطور معاینه فیزیکی ملایم به واکنش عضلات واژن به لمس یا تلاش برای دخول توجه می‌کند. سکس‌تراپیست‌ها نیز متخصصانی هستند که در زمینه مشکلات جنسی آموزش دیده‌اند. آنها می‌توانند در تشخیص و درمان واژینیسموس، به خصوص زمانی که ریشه‌های روان‌شناختی قوی‌تری دارد، کمک کنند. سکس‌تراپیست‌ها با تمرکز بر جنبه‌های روان‌شناختی، عاطفی و ارتباطی، به درک و رفع موانع جنسی می‌پردازند.

درمان واژینیسموس چگونه است؟

پس از تشخیص درست وازینیسموس توسط متخصص این حوزه، مرحله بعد یعنی پیدا کردن بهترین روش درمان آغاز می‌شود. در این مرحله پزشک از روش‌های مختلفی مثل دارو درمانی، روان درمانی، فیزیوتراپی و غیره استفاده می‌کند. فیزیوتراپیست‌های کف لگن در ارزیابی و درمان اختلالات عضلات کف لگن تخصص دارند. آنها می‌توانند به تشخیص منشأ و شدت انقباضات عضلانی کمک کنند و تمرینات تخصصی برای آرام‌سازی و تقویت این عضلات ارائه دهند. نقش آنها در درمان واژینیسموس بسیار پررنگ است. در مواردی که علل روان‌شناختی (مانند تروما، اضطراب شدید، فوبیا) غالب باشند، ارجاع به روان‌شناس یا روان‌پزشک می‌تواند برای تشخیص و درمان همزمان مشکلات روانی زمینه‌ای کمک‌کننده باشد.

روش های درمان واژینیسموس

واژینیسموس یک وضعیت قابل درمان است. پروتکل‌های درمانی معمولاً شامل مشاوره روان‌شناختی، تمرینات تخصصی عضلات کف لگن، استفاده از دیلاتورهای واژینال جهت گشادسازی تدریجی، و آموزش جنسی هستند. در برخی موارد، درمان‌های دارویی نیز ممکن است به عنوان درمان کمکی تجویز گردند.

آموزش و مشاوره

درک صحیح از آناتومی بدن، فیزیولوژی پاسخ جنسی و مکانیسم واژینیسموس می‌تواند به کاهش ترس و اضطراب کمک کند. دانستن اینکه این وضعیت قابل درمان است، خود گام بزرگی به سوی بهبود است. مشاوره فردی یا زوج درمانی در این زمینه بسیار موثر است. یک سکس‌تراپیست یا مشاور متخصص می‌تواند به فرد یا زوج کمک کند تا نگرانی‌ها، ترس‌ها و باورهای نادرست خود را شناسایی و مدیریت کنند. این شامل پرداختن به سابقه تروما، اضطراب‌های عملکردی و بهبود ارتباط زوجین است.

فیزیوتراپی کف لگن

یادگیری تکنیک‌های آرام‌سازی عمومی و آرام‌سازی عضلات کف لگن بسیار مؤثر است. این شامل تمرینات تنفسی دیافراگمی و بیوفیدبک (که به فرد کمک می‌کند تا آگاهی بیشتری از عضلات خود پیدا کند و کنترل آن‌ها را بیاموزد) می‌شود. انجام تمرینات کششی و تقویت کننده هم لازم خواهد بود. فیزیوتراپیست می‌تواند تمرینات خاصی برای افزایش انعطاف‌پذیری و کنترل عضلات کف لگن آموزش دهد.

دیلاتوردرمانی

دیلاتورها مجموعه‌ای از وسایل پلاستیکی یا سیلیکونی صاف با اندازه‌های مختلف هستند که به تدریج وارد واژن می‌شوند. این روش به بدن کمک می‌کند تا به تدریج به حس فشار و کشش در واژن عادت کند و ترس و انقباض را کاهش دهد. درمان معمولاً با کوچک‌ترین سایز شروع شده و به تدریج به سایزهای بزرگ‌تر پیش می‌رود. این کار باید با صبر و حوصله و اغلب با راهنمایی تراپیست انجام شود.

تکنیک‌های کاهش استرس و ذهن‌آگاهی

مدیتیشن، یوگا، و سایر تکنیک‌های ذهن‌آگاهی می‌توانند به کاهش استرس کلی و افزایش آگاهی و کنترل بر پاسخ‌های بدنی کمک کنند.

دارو درمانی

کرم‌ها یا ژل‌های بی‌حس‌کننده موضعی می‌توانند به طور موقت درد را کاهش دهند، اگرچه معمولاً به تنهایی یک درمان جامع نیستند و بیشتر به عنوان یک کمک‌کننده استفاده می‌شوند. در مواردی هم که اضطراب یا افسردگی شدید زمینه‌ای وجود دارد، داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی به مدیریت این شرایط کمک می‌کنند.

تزریق بوتاکس

در موارد بسیار شدید و مقاوم به درمان‌های دیگر، تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس) به عضلات کف لگن می‌تواند باعث فلج موقت و ریلکس شدن آن‌ها شود. این روش معمولاً آخرین گزینه درمانی است.

رویکرد ارتباطی و صمیمیت

تمرکز بر صمیمیت غیرجنسی و ارتباط عاطفی در زوجین می‌تواند به کاهش فشار برای دخول و ایجاد یک محیط امن‌تر و حمایت‌کننده‌تر کمک کند. این شامل کشف روش‌های جایگزین برای صمیمیت فیزیکی است که منجر به درد نمی‌شود.

نکات مهم در درمان واژینیسموس یا انقباض غیر ارادی واژن

دانستن نکات ساده‌ای که در این زمینه وجود دارد می‌تواند درمان این وضعیت را برای شما ساده‌تر کند. این نکات عبارت هستند از:

• صبر و استمرار: درمان واژینیسموس یک فرآیند زمان‌بر است و نیاز به صبر و پیگیری دارد.
• حمایت همسر/شریک: حمایت و درک همسر در موفقیت درمان نقش حیاتی دارد.
• تیم درمانی چندتخصصی: بهترین نتایج اغلب زمانی حاصل می‌شود که یک تیم درمانی شامل متخصص زنان، سکس‌تراپیست و فیزیوتراپیست کف لگن با یکدیگر همکاری کنند.

لازم به ذکر است که واژینیسموس یک وضعیت پزشکی است و نباید با شرم یا احساس گناه همراه باشد. مراجعه به متخصصان بهداشت و درمان می‌تواند به بهبود چشمگیر کیفیت زندگی جنسی و عمومی فرد کمک شایانی نماید.

چطور می توان از واژینیسموس پیشگیری کرد؟

پیشگیری از واژینیسموس، مانند درمان آن، به درک ریشه‌های چندگانه این وضعیت بستگی دارد. اگرچه نمی‌توان همیشه به طور کامل از آن جلوگیری کرد، اما می‌توان با اتخاذ رویکردهای صحیح، خطر ابتلا به آن را به میزان قابل توجهی کاهش داد. آموزش جنسی جامع و زودهنگام، کاهش تابوها، تجربه‌های مثبت و حمایت‌کننده جنسی، عدم وجود فشار ذوحی و جسمی برای دخول، وجود صمیمیت در رابطه، معاینات پزشکی منظم و گفتگو با پزشک، مدیریت استرس و اضطراب، رسیدگی سریع به مشکلات جسمی مانند درمان عفونت‌ها و رسیدگی به خشکی واژن، آگاهی از سابقه تروما و حمایت روان‌شناختی می تواند از واژینیسموس جلوگیری کند یا شدت آن را کاهش دهد.

به طور خلاصه، پیشگیری از واژینیسموس بر پایه آگاهی، احترام به بدن، ارتباط سالم و رسیدگی به موقع به مسائل جسمی و روانی است. هدف این است که فرد تجربه‌هایی مثبت و امن از صمیمیت و سلامت جنسی داشته باشد.

نقش تغذیه در پیشگیری یا درمان واژینیسموس

اگرچه واژینیسموس اساساً یک اختلال روانی-جسمی است و عوامل اصلی آن ترس، اضطراب و تجربیات ناخوشایند هستند، اما یک سبک زندگی سالم و رژیم غذایی متعادل می‌تواند به طور غیرمستقیم در کاهش علائم، بهبود کلی حال عمومی و تقویت اثربخشی درمان‌های اصلی آن مؤثر باشد.

کاهش التهاب

مصرف غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها (میوه‌ها، سبزیجات رنگارنگ، مغزها، دانه‌ها) و اسیدهای چرب امگا-۳ (ماهی‌های چرب، بذر کتان) می‌تواند به کاهش التهاب عمومی در بدن کمک کند.

سلامت هورمونی

تغذیه مناسب به تنظیم هورمون‌ها کمک می‌کند. عدم تعادل هورمونی (مثلاً در یائسگی یا پس از زایمان) می‌تواند منجر به خشکی واژن شود که خود می‌تواند یک عامل تشدید کننده یا حتی اولیه در واژینیسموس باشد. مصرف کافی ویتامین D، ویتامین E و مواد معدنی مانند روی و منیزیم برای سلامت هورمونی مهم است.

سلامت روان

رژیم غذایی تأثیر قابل توجهی بر خلق و خو و سطح استرس دارد. مصرف زیاد قند و غذاهای فرآوری شده می‌تواند منجر به نوسانات خلقی و افزایش اضطراب شود. در مقابل، مصرف غذاهای حاوی تریپتوفان (مانند بوقلمون، تخم مرغ، لبنیات)، ویتامین‌های گروه B، و منیزیم می‌تواند به بهبود خلق و خو و کاهش استرس کمک کند.

سلامت روده

تحقیقات نشان می‌دهد که سلامت میکروبیوم روده با سلامت روان و سیستم ایمنی ارتباط تنگاتنگی دارد. مصرف پروبیوتیک‌ها (ماست، کفیر، کلم ترش) و پری‌بیوتیک‌ها (سیر، پیاز، موز) می‌تواند به بهبود سلامت روده و در نتیجه، حال عمومی کمک کند.

مدیریت استرس

همانطور که پیشتر گفته شد، استرس و اضطراب از عوامل کلیدی واژینیسموس هستند. تمرینات منظم مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن، تای چی، تنفس عمیق و تکنیک‌های ذهن‌آگاهی می‌توانند به آرام‌سازی سیستم عصبی و کاهش واکنش‌های انقباضی غیرارادی کمک کنند.

فعالیت بدنی منظم

ورزش منظم به بهبود گردش خون، کاهش استرس، بهبود خلق و خو و افزایش اعتماد به نفس کمک می‌کند. ورزش‌هایی که بر عضلات کف لگن تمرکز دارند (مانند کگل) می‌توانند به بهبود آگاهی و کنترل این عضلات کمک کنند، اما باید تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شوند تا منجر به انقباض ناخواسته نشوند.

خواب کافی

کمبود خواب می‌تواند باعث افزایش اضطراب، خستگی و کاهش تحمل درد شود. داشتن یک برنامه خواب منظم و با کیفیت برای سلامت جسمی و روانی حیاتی است.

پرهیز از مواد مضر

مصرف الکل و دخانیات می‌تواند بر سلامت کلی بدن و همچنین بر پاسخ‌های جنسی تأثیر منفی بگذارد.

نکات مهم در نقش تغذیه و سبک زندگی در درمان واژینیسموس

• تغذیه و سبک زندگی درمان اصلی نیستند. این عوامل نباید جایگزین درمان‌های اصلی مانند سکس‌تراپی، فیزیوتراپی کف لگن و دیلاتوردرمانی شوند.
• بهترین رژیم غذایی و سبک زندگی برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد. مشورت با متخصص تغذیه یا پزشک می‌تواند در تعیین بهترین رویکرد کمک‌کننده باشد.

سوالات متداول

در این متن بررسی کاملی در مورد واژینیسموس انجام شد. در ادامه برای اطلاعات بیشتر، همینطور رفع هرگونه سوال و ابهام، به پرتکرارترین و مهمترین سوالات در این زمینه پاسخ داده شده است.

واژینیسموس بیشتر در چه سنی رخ می دهد؟

واژینیسموس می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما اغلب در سنین باروری و زمان شروع فعالیت جنسی یا تلاش برای بارداری تشخیص داده می‌شود. واژینیسموس اولیه (اولین تجربه جنسی) معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی اتفاق می‌افتد، در حالی که واژینیسموس ثانویه می‌تواند در هر سنی پس از یک دوره فعالیت جنسی طبیعی رخ دهد.

از بین روش های درمان گفته شده، کدام یک موثر تر است؟

هیچ روش درمانی واحدی به تنهایی مؤثرترین نیست؛ زیرا اثربخشی درمان به شدت به علت زمینه‌ای، شدت علائم، و عوامل روانی-اجتماعی فرد بستگی دارد. ترکیبی از درمان‌ها (مانند سکس‌تراپی، فیزیوتراپی کف لگن، و دیلاتوردرمانی) که به صورت جامع به ابعاد روانی و جسمی می‌پردازند، معمولاً بیشترین اثربخشی را دارند.

آیا درمان واژینیسموس دائمی و قطعی است؟

بله، در اکثر موارد درمان واژینیسموس دائمی و قطعی است. با پیگیری درمان مناسب و کامل، اکثر افراد می‌توانند بر این وضعیت غلبه کرده و از رابطه جنسی بدون درد لذت ببرند. با این حال، مانند هر وضعیت سلامت روان یا جسمی، نیاز به هوشیاری و گاهی تمرینات یادآوری ممکن است وجود داشته باشد. در موارد نادر، اگر عوامل استرس‌زای اصلی (مانند تروما) دوباره مطرح شوند، ممکن است نیاز به حمایت مجدد باشد.

نقش همسر/ شریک در درمان واژینیسموس چیست؟

یک سبک زندگی حمایتی که شامل ارتباط باز و صادقانه با شریک زندگی است، می‌تواند به طور قابل توجهی در کاهش اضطراب و افزایش راحتی روانی نقش داشته باشد.

چرا سلامت واژن مهم است؟

حفاظت در برابر عفونت‌ها، احساس راحتی و اعتماد به نفس، سلامت باروری و سلامت عمومی بدن از دلایلی است که اهمیت رسیدگی به سلامت واژن را پر رنگ می کند. واژن محیطی خودپاک‌کننده داره و باکتری‌های مفید به حفظ تعادل pH آن کمک می‌کنند. این تعادل مثل یک سپر دفاعی در برابر عوامل بیماری‌زا و عفونت‌ها عمل می‌کند. وقتی این تعادل به هم بخورد، ممکن است فرد دچار مشکلاتی مثل عفونت‌های قارچی یا باکتریایی شود. همچنین واژن نقش مهمی در فرآیند تولید مثل دارد. سلامت آن برای بارداری موفق و زایمان ایمن ضروری است. از طرفی مشکلات واژن گاهی می‌توانند نشانه‌ای از مشکلات بزرگتر در سلامت عمومی بدن باشند. پس نادیده گرفتن علائم می‌تواند خطرناک باشد. در کل وقتی واژن سالم باشد، خانم‌ها احساس راحتی بیشتری دارند و این موضوع می‌تواند تاثیر مثبتی روی اعتماد به نفس و کیفیت زندگی آنها داشته باشه.