۴ شهریور - ۲۶ آگوست؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۴ شهریور برابر با ۲۶ آگوست تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

429 - دو تصميم مهم بهرام گور

يك روحاني ارمني 26 آگوست 429 ميلادي از ارمنيان مسيحي شده خواست كه به صورت گروهي از بهرام پنجم (بهرام گور) شاه وقت ايران بخواهند كه اردشير (ارته سز) فرماندار آنان را بَردارد و از آن پس هم برايشان از ميان مسيحيان فرماندار تعيين كند.

بهرام پنجم با عزل اردشير، تنها به دليل عدم رضايت عمومي از او موافقت كرد و سال بعد «ويمهر شاپور» را فرماندار ارمنستان كرد كه او هم زرتشتي بود و به ارمنيان پيام داد كه اگر مي خواهند باز هم از اتباع ايران باشند و يك ايالت خودمختار ايران به شمار آيند نبايد بار ديگر از تفاوت دين سخن به ميان آورند ـ رفتار فَرد سند قضاوت است و به اين ترتيب مساله حل شد. ظاهرا قتل يك مروّج مسيحي در كُردستان (ماد كوچك) نارضايي آن روحاني ارمنستاني را برانگيخته بود. ارمنیان نخستین ملت در جهانند که مسیحیت را دین رسمی خود اعلام کرده اند.


در همين سال، بهرام پنجم با ورود دسته هايي از كوليان هند به قلمرو ايران جهت سرگرم كردن ايرانيان با كارهاي هنري خود موافقت كرده بود. گروهي از اين جماعت هندي تبار دو قرن و اندي بعد و پس از به اسلام گرويدن ايرانيان و حذف بساط عيش و طرب، به اروپا مهاجرت كردند كه در آنجا به Gypsies و يا روما Roma معروف اند و به راه و رسم زندگاني خود ادامه مي دهند. گروهي هم كه در ايران ماندند به زندگاني كوچ و رفت و آمد از نقطه اي به نقطه ديگر و ساخت و فروش اسباب بازي چوبي و معامله الاغ و كف بيني و نظاير آن پرداختند. در ايران خاوري (افغانستان امروز) به آنان «كوچي ـ مردماني در رفت و آمد»، در كرمان و خراسان «لولي» و در ساير نقاط ايران «كولي» مي گفته اند كه سبزه رو، داراي چشماني درشت، لاغر اندام و بسيار باهوش هستند كه با غير خودي ازدواج نمي كنند. پس از كاهش استفاده از الاغ در ايران كه از دهه 1340 هجري خورشيدي آغاز شد و كاهش اعتماد به كف بيني و نيز ورود اسباب بازي فلزي از خارج، لوليان (كوليان) در ايران تقريبا ذوب در جمعيت و به اصطلاح همرنگ آن شدند ولي در افغانستان كه به معامله شتر و گوسفند هم دست مي زده اند به همان روش سنتي ادامه داده اند كه خشكسالي اوايل قرن 21، شتران و گوسفندانشان را از پاي درآورد و خودشان را مجبور به پناهنده شدن به اردوگاههاي آوارگان كرد به گونه اي كه در سال 2001 تنها اردوگاه «قلعه بستBost» پنجاه و پنج هزار تن از آنان را پناه داده بود. باوجود اين، آنان كه به رفت و آمد ميان غزنه و هرات و نيمروز خوي گرفته اند به كار خود ادامه داده اند و از آن نگرانند كه مجبور به تَرك روش زندگاني مانوس خود شوند. زنان كوچي كلاهك هايي بر سر مي گذارند كه اطراف آن سكه دوزي شده است.

1071 - نبرد سرنوشت ساز ملازگرد و ایجاد امپراتوری عثمانی

26 آگوست 1071 سالروز نبرد ملازگرد است که میان آلپ ارسلان سلجوقی و رمانوس چهارم (دیوژنس) امپراتور روم شرقی (بیزانتاین = بیزانس) روی داد و آلپ ارسلان برنده این نبرد بود. نبرد در ملازگرد (مانزیکرت = ملازگِرت) واقع در شمال دریاچه وان (آناتولی شرقی، ارمنستان بزرگتر) روی داد. آلپ ارسلان نوه زاده سلجوق که بر سرزمینی از کوههای هندوکش تا فرات حکومت داشت، از طریق آناتولی شرقی و جنوبی رهسپار تصرف سوریه بود که با نیروهای نظامی روم شرقی رو به رو شد و دو بار از آنان شکست خورد. بار سوم امپراتور رومانوس چهارم شخصا به جنگ او آمده بود. شمار افراد رومانوس به مراتب از سلجوقیان بیشتر بود ولی بیشترشان مرسنر خارجی بودند ـ از فرانک (طوایف اروپای مرکزی ـ غربی) تا کومان (دسته ای از ترکان که در اطراف دریای سیاه به صورت پراکنده زندگی می کردند). علت شکست این بود که پس از آغاز نبرد، کومانهای تُرک و چند دسته مِرسِنِر دیگر حاضر به جنگیدن نشدند و به آلپ ارسلان تسلیم شدند. در این نبرد، رومانوس به اسارت درآمد، اما الپ ارسلان اورا پس از دریافت امتیاز رها ساخت. نتیجه این نبرد افزوده شدن 80 هزار کیلومتر مربع بر متصرفات آلپ ارسلان بود.


مورخان کارشناس تحولات قرون وسطی شکست بیزانس در نبرد ملازگرد را آغاز پایان امپراتوری روم شرقی نوشته اند (که در سال 1453 به دست محمد دوم از نوه زادگان عثمان غز از میان رفت). به نوشته این مورخان، نبرد ملازگرد دولت روم شرقی (قسطنطنیه) را مقروض و ورشکست کرد و این وضعیت پیامدهای اجتماعی و سیاسی متعدد داشت و با تضعیف مرزبانی روم شرقی دسته های مهاجر و عمدتا اقوام ترکیک، بلغارها، بقایای هونها و ... که در سده های قبل از جنوب غربی سیبری به غرب وارد شده بودند به قلمرو آن نفوذ کردند و .... ورود مغولها به شمال شرقی ایران در قرن سیزدهم سبب شد که چند طایفه دیگر از ترکان غز (اوغوز) که سلجوقیان از این دسته بودند از ایران به آناتولی بروند و متحد حکمرانان سلجوقی این منطقه شوند که هرکدام به نام «غازی» برناحیه ای حکومت داشتند. «ارطغرل» یکی از سرکردگان غُز بود که با 400 مرد مسلح از ایران به آناتولی رفته بود و ناحیه کوچکی در جنوب مرمره را به دست آورده بود. پسر او عثمان که بر وسعت ناحیه متصرفی افزود دودمان عثمانی (1299 ـ 1923) را بوجود آورد که پس از انهدام دولت بیزانس امپراتوری بزرگی را در آسیای غربی، آفریقای شمالی و اروپای جنوبی بوجود آوردند و تا وین (پایتخت اتریش) پیش رفتند و خودرا جانشین خلیفه اسلام اعلام کردند.


آلپ ارسلان (به معنای شیر شرزه) که برجای عمویش طغرل سلجوقی نشسته بود نام خودرا پس از مسلمان شدن به محمد داود تغییر داد. (برخی مورخان اورا محمد بن داود نوشته اند زیرا که آلپ ارسلان نام پدر متوفایش چغری بگ = چغری بیگ را نیز به داود تغییر داده بود!). وی پس از پیروزی ملازگرد به خراسان بازگشت تا گردنکشان مناطق شمالی آمودریا را که از تبار خود او بودند سرکوب کند که به دست یوسف خوارزمی از حکّام محلی که به اسارت درآمده بود کشته شد. طبق تقویم میلادی یونیورسال (گریگوری) آلپ ارسلان 15 دسامبر 1072 و در 43 سالگی درگذشت و در «مرو» در کنار گور پدرش مدفون شد. در سال 2002 دولت ترکمنستان در تقویم رسمی خود ماه آگوست را که در آن آلپ ارسلان نبرد ملازگرد را برده بود به ماه «آلپ ارسلان» تغییر داد که گویا شش سال بیشتر طول نکشید. مورخان پیشرفت آلپ ارسلان را که در 1029 به دنیا آمده بود نتیجه تدابیر وزیر ایرانی او خواجه نظام الملک دانسته اند. با ورود سلجوقیان که از مهاجران مناطق شمال شرقی فرارود بودند زبان تُرکی هم وارد ایران شد که در آناتولی و قفقاز جنوبی ماندگار شده است.


1364 - استفاده از سلاح "توپ" براي اولين بار در جنگ بين انگلستان و فرانسه

در 26 اوت 1346م براي اولين بار در تاريخ، نيروهاي ارتش انگليس، جنگ‏افزار توپخانه را در جنگ كرسي كه با ارتش فرانسه روي داد به ميدان آوردند. در اين جنگ به دليل به كارگيري اين اسلحه سنگين توسط ارتش انگليس، فيليپ ششم پادشاه فرانسه با وجود برتري كمّي نيروهايش نسبت به انگليسي‏ها، در حالي كه در آستانه پيروزي بر دشمن بود، به سختي شكست خورد.

1789 - تصويب اعلاميه حقوق بشر در مجلس انقلاب فرانسه

26 آگوست (4 شهریور) سالروز تصويب اصول «حقوق بشر» در مجمع ملي فرانسویان در سال 1789 (دوران انقلاب) است كه پايه «اعلاميه جهاني حقوق بشر مصوب دسامبر 1948» قرار گرفته است و همه اعضاي سازمان ملل بر آن صحه نهاده اند. طبق مصوبه مجمع ملي فرانسويان، انسان كه آزاد به دنيا مي آيد، در طول عمر با داشتن حقوق برابر بايد آزاد زيست كند ـ حقوقي كه بزعم انقلابيون فرانسوي، قرنها مورد تجاوز و بي اعتنايي شاهان، حاكمان و جباران قرار گرفته بود. در اين مصوبه آمده بود: از روز تصويب اين اصول (26 آگوست 1789) مردم بايد در فكر كردن، گفتن و نوشتن آزاد باشند و .... يکي از جملات اين مصوبه چنين بود: تبادل آزاد افكار، يكي از گرانبهاترين و عزيزترين حقوق مردم است.


براي انشاء اين اصول، از افكار و نظريه هاي «ژان ژاك روسو» فيلسوف و ديگر انديشمندان عهد روشنگري الهام گرفته شده بود.

مي دانيم كه از آن زمان تاكنون بمانند صدها سال پيش از آن، هنوز اين حقوق - جز به صورت محدود و در چند كشور انگشت شمار، از مرحله آرزو خارج نشده و كاملا تحقق نيافته است زيرا كه يك سازمان جهاني با قدرت اجرايي، براي مراقبت بر رعايت آن و مجازات مقامها و قدرتمداراني كه آن نقض كنند وجود ندارد. به عبارت ديگر؛ اعلاميه جهاني حقوق بشر با همه ضعف در تعريف و نقائصي كه دارد، داراي ضمانت اجرايي هم نيست و بنابراين از حد يك توصيه اخلاقي فراتر نرفته است و تا زماني كه اين مسئله حل نشود نمي توان انتظار داشت كه صلح و آرامش، عدالت و آزادي نهادينه شود و تروريسم و خشونت كه زاييده حق كشي ها و ظلم است از ميان برود. نمي شود «علت» را رها ساخت و به مبارزه با «معلول» اكتفا كرد.
برخلاف اعلامیه جهانی حقوق بشر، مصوبه مجمع ملی فرانسویان ضمانت اجرایی داشت. اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب ۱۹۴۸) که به تصویب پارلمانهای کشورهای عضو سازمان ملل رسیده و یک کمیسیون مرکب از نمایندگان چندین کشور بر رعایت آن نظارت دارد داراي ضمانت اجرايي نيست و تاکنون تلاش جدي هم براي تامين چنين ضمانتي برايش صورت نگرفته است که يک ضعف بزرگ بشمار آورده شده است.

اصل اول اعلاميه جهانی حقوق بشر مصوب سال ۱۹۴۸ (که در حکم يک توصيه نامه اخلاقي است) همه مردم را از لحاظ حيثيت و حقوق، برابر مي داند. در اصول دوم و هفتم هرگونه تبعيض ردّ و منع شده است. طبق اصل ۱۷ نمي توان كسي را خودسرانه از حق مالكيت محروم كرد. اصل ۲۱: هريك از اتباع حق دارد با تساوي شرايط، به مشاغل عمومي كشور خود نائل آيد. اصل ۲۲ گويد: هركس حق امنيت اجتماعي دارد و مجاز به فعاليت هاي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي است كه لازمه رشد و نمو شخصيت او است. اصل ۲۳ صراحت دارد كه هركس حق دارد كار كند و كار خودرا آزادانه انتخاب كند و شرايط منصفانه و رضايتبخش براي كار داشته باشد. اصل سوم حق زندگي، داشتن آزادي و امنيت شخصي را مورد تاكيد قرارداده است. اصول ۱۸ و ۱۹ آزادي فكر و عقيده و بيان بدون بيم و ترس را يك حق مسلم هر انسان خوانده است. طبق اصل پنجم احدي را نمي توان تحت شكنجه، يا مجازات و يا رفتاري قرارداد كه ظالمانه و يا برخلاف انسانيت و شئون بشري و يا موهن باشد. اصل هشتم از اين قرار است: هر فرد در برابر اعمالي كه حقوق اساسي وي را مورد تجاوز قرار دهد و آن حقوق در قانون اساسي (كشور متبوع) يا قوانین و ضوابط ديگري شناخته شده باشد، حق رجوع به محاكم ملي صالحه را دارد. اصل ۱۲: احدي در زندگي خصوصي، امور خانوادگي، اقامتگاه و مكاتبات خود نبايد مورد مداخله هاي خودسرانه واقع شود و شرافت، شهرت و نامش مورد تعرض قرار گيرد. اصل ۱۳ بازگشت به وطن (کشور زادگاه) را يك حق براي همه افراد دانسته است و اصول دیگر.

۱۸۹۶ - قتل‏ عام خونين ارامنه در امپراتوری عثماني به فرمان امپراتور آن كشور

دولت عثماني از ديرباز مخالف حضور و رشد ارامنه در حيطه حكومتي خود بود و هر از چند گاهي آنان را به طرق مختلف سركوب مي‏نمود. از اين رو، برانداختن ارامنه، يكي از سياست‏هاي دولت عثماني به شمار مي‏رفت چرا كه همواره از شورش و انقلاب آنها در هراس بود. گرچه توافقات قبلي عثماني با انگلستان و ساير دولت‏ها مبني بر تضمين امنيت ارامنه در مقابل كُردها به امضا رسيده بود، اما دولت عثماني به عنوان انجام اصلاحات در ايالات ارمني‏نشين، به حذف و حصر آنها مي‏انديشيد. در سال ۱۸۸۵م، ارامنه انجمني را تشكيل دادند كه هدف از آن، تعليم و بيداري مردم مطرح شد. پنج سال بعد، انجمن ديگري با اهداف تند و عملي شكل گرفت كه آموزش روش استفاده از سلاح نيز در برنامه ‏هاي آن قرار داشت.


از طرف ديگر، روسيه و انگلستان نيز هر كدام ديدگاهي متفاوت نسبت به ارامنه داشتند. اين عوامل باعث شد تا پس از درگيري‏هاي كردها و ارامنه دولت عثماني از سال ۱۸۹۴م، با اجير كردن كردهاي عثماني دست به كشتار وسيع ارامنه زده و آنان را قتل‏عام نمايد. در يك مورد از اين قتل‏عام‏ها كه از ۲۶ اوت همان سال آغاز شد، هفت هزار ارمني كشته شدند. هم‏چنين در اين راستا، طي سال‏هاي ۱۸۹۴م تا ۱۸۹۶م بيش از ۲۰۰ هزار تن از ارامنه به مقتضيات سياست براندازي ارامنه كه در برنامه كار دولت عثماني بود، قتل عام گرديدند. بهانه ترك‏هاي عثماني براي ارتكاب اين جنايت، كمك ارامنه به يوناني‏ها در شورش عليه عثماني بود.

۱۹۲۹ - افتتاح راه آهن سراسری ايران

اولين راه آهن ايران در حدود سال ۱۲۶۷ ش بين تهران و شهر ري به طول هشت كيلومتر توسط يك شركت بلژيكي به دستور رضا شاه پهلوی احداث شد. در ساليان بعد نيز در نقاطي از كشور خطوط آهن نصب گرديد. اما اين ميزان راه آهن پاسخ گوي نيازهاي كشور پهناوري همچون ايران نبود. تا اين كه ساختمان راه آهن سراسري ايران در ۲۳ مهر سال ۱۳۰۶ ش آغاز گرديد و در سوم شهريور سال ۱۳۱۷ به بهره‏برداري رسيد. طول راه آهن سراسري ايران در سال ۱۳۱۷ ش، ۱۳۹۲ كيلومتر بود كه بندر امام خميني(ره) (شاهپور سابق) را در جنوب از طريق اهواز، دزفول، اراك، قم، تهران، گرمسار، فيروزكوه، قائم‏شهر و بهشهر به بندر تركمن در شمال متصل مي‏كرد. طول خطوط آهن كشور در مرداد ۱۳۶۷ در حدود ده هزار كيلومتر بوده است.


1979 - كناره گيري جمشيد آموزگار از نخست وزيري

چهارم شهريور 1357 ـ روزي كه در بيشتر شهرها از جمله تهران تظاهرات ناراضیان درجریان بود و در قم، آبادان و تبريز تلفات داشت، شايعه كناره گيري جمشيد آموزگار قوت گرفته بود و روزنامه اطلاعات در اين روز كه هنوز آموزگار نخست وزير بود، به دلايلي! به بهانه تغيير قريب الوقوع نخست وزير، شماره فوق العاده منتشر ساخت.


آموزگار روز بعد در جلسه شوراي وزيران خود كه آخرين جلسه آن بود موضوع كناره گيري اش را مطرح ساخت و ساعتي بعد با استعفا نامه اش عازم كاخ شاه شد و شاه پس از پذيرفتن استعفاي آموزگار، جعفر شريف امامي را كه در سراسر سلطنت پهلوي دوم مقام دولتي مهم از جمله وزارت و نخست وزيري داشت مامور تشكيل كابينه تازه كرد.


شريف امامي عضو باشگاه ايران بود كه بيشتر اعضاي آن از فراماسيونرها (انگلوفيل) بودند. بررسي تاريخي ملاقاتهاي شريف امامي در چهار روز اول شهريور ماه 1357 (روزهاي پيش از كناره گيري آموزگار) با دیپلماتهای خارجی، ماهيت ماموريت اورا روشن مي سازد و شناخت روشني از رجال ايران آن زمان را به دست مي دهد. گفته شده است که در آن ملاقاتها، شریف امامی تلاش کرد تا نظر دولت آمریکارا به اعلام حکومت نظامی در تهران جلب کند!. مفسران وقت نوشته بودند که شاه با انتصاب شریف امامی تسلیم نظر دولت لندن شده بود.

2008 - بمباران روستاي عزيزآباد هرات توسط «ناتو» و مرگ بيش از 90 تاجيك

جمعه 22 آگوست 2008 در يك حمله هوايي «ناتو»، بيش از 90 غيرنظامي و روستانشين افغان در عزيزآباد واقع در منطقه هرات (نه چندان دور از مرز ايران) كشته شدند و خانه هاي ساخته شده از خشت خام (خشت و گلي) آنان ويران شد. سخنگويان «ناتو» در افغانستان گفته بودند كه نيروهاي طالبان را مورد حمله قرارداده بودند!.

درپي اين حمله، مردم منطقه برضد نظاميان چند مليّتي «ناتو» دست به تظاهرات زدند و اين تظاهرات را آنقدر ادامه دادند و دولت كابل را تهديد كردند كه مجبور شد دو فرمانده محلي را بركنار كند. باوجود اين تلفات سنگين غيرنظاميان، حملات نظامي «ناتو» از اين دست بعد از آگوست 2008 نيز ادامه يافت.

منطقه مورد حمله در آگوست 2008 تاجيك نشين است و دولت لندن در قرن نوزدهم آن را با تهديد و فرستادن ناو توپدار به بوشهر از ايران جدا کرد كه اگر پيوسته به ايران مانده بود مردمش دچار اين همه فقر و دشواري ها نبودند.


2008 - سقوط هواپیمای پیشکک - تهران

25 آگوست 2008 يك جت مسافربر 29 ساله (ساخت سال 1979) از نوع بوئينگ 737 كه با 90 سرنشين از بيشكك Bishkek (پايتخت قرقيزستان) عازم تهران بود در حاشيه فرودگاه اين شهر سرنگون شد، 68 تن از سرنشينان آن كشته و بقيه مجروح شدند. تنها زخم سه تن از مجروحان سطحي گزارش شده بود. علت سانحه، نقص فني هواپيما اعلام شده بود. خلبان پس از برخاستن هواپيما از فرودگاه متوجه اين نقص شده بود و قصد بازگشت به فرودگاه را كرده بود كه هواپيما در ده كيلومتري فرودگاه و از ارتفاع هزارمتري سقوط كرد و آتش گرفت. مقامات مربوط براي نجات سرنشينان كه 90 تن و ازجمله اعضاي يك تيم بسكتبال جوانان قرقيز و دو عضو شوراي شهر بيشكك بودند از آمريكاييان كه از فرودگاه بيشكك (ماناسManas) بهره برداري نظامي مي كنند استمداد كرده بودند. (آمريكا در رابطه با عمليات نظامي در افغانستان به استفاده نظامي از فرودگاه پايتخت قرقيزستان (يك عضو شوروي سابق) دست زده است.

رابرت والپول

آنتوان لاووازیه

جیمز فرانک

مرتضی ممیز

مادر ترزا

اکبر عبدی

آنتونی فان لیوونهوک

ویلیام جیمز

مهدی اخوان ثالث

میکا والتاری

همایون صنعتی‌زاده