چرا گردشگری ایران پولساز نیست؟

ماهنامه آینده روشن - مریم خورشیدی: نام محسن مهرعلیزاده با مباحث حوزه گردشگری گره خورده است. عهده دار بودن ریاست کمیسیون گردشگری اتاق تهران و سال ها مدیریت در هیئت مدیره مناطق آزاد تجاری که ظرفیت های بالقوه توسعه و ترویج گردشگری کشور هستند بر این تداعی بی تاثیر نیستند.

مهرعلیزاده، به عنوان یک فعال سیاسی شناخته شده در عرصه ورزش، اقتصاد، سیاست و گردشگری، این روزها در حال آماده شدن برای رود به عرصه انتخابات شوراهای شهر است. او همواره گردشگری را در ایران یکی از اهرم های رشد اقتصادی معنی کرده و خواهان توجه جدی به زیرساخت های این حوزه شده است.

در گفت و گو با مهرعلیزاده وضعیت اقتصادی و زیرساخت های گردشگری در کشور و نیز تعادل بازار گردشگری در ایام خاص، مانند نوروز، را بررسی کردیم که در ادامه می خوانید.

کیفیت ارائه خدمات به گردشگران داخلی و خارجی در کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این خدمات با هزینه این خدمات تعادل دارد؟

براساس گزارش شورای رقابت پذیری سفر و گردشگری مجمع جهانی اقتصاد که با ارائه تصویری واضح از جایگاه کنونی گردشگری هر کشور، در مقایسه با رقبای منطقه ای و جهانی اش، راهنمای عملی خوبی برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت به شمار می آید و وضعیت رقابتی گردشگری 141 کشور را در چهار بُعد آمادگی محیطی، وضعیت و چارچوب قانونی گردشگری، زیرساخت و منابع فرهنگی و طبیعی بررسی می کند، کشورمان در حوزه زیرساخت حمل و نقل هوایی ربته 93 را به خود اختصاص داده است و در مورد کیفیت زیرساخت حمل و نقل هوایی نیز در جایگاه 121 این گزارش قرار دارد؛ با وجود این مقایسه ای سرانگشتی میان امکانات جاذب گردشگر در ایران و امکانات موجود برای ارائه خدمات گردشگری به سادگی نشان می دهد هنوز برای برقراری تعادل در چرخه ارائه خدمات راه درازی در پیش داریم.

درباره هزینه هم باید بگوییم ما هزینه های گردشگری را تعیین نمی کنیم و ساز و کار بازار در کنار تاثیرات بازارهای جهانی و برابری عرضه و تقاضا قیمت های واقعی را شکل می دهند.

وضعیت حمل و نقل کشور، به عنوان زیرساخت این زمینه کاری، را چگونه ارزیابی می کنید؟

درباره زیرساخت های حمل و نقل زمینی و بنادر نیز جایگاه کشورمان در میان 141 کشور بررسی شده در این گزارش 76 است که این امر مشکلات و چالش های زیرساخت حمل و نقلی ایران را در حوزه هوایی و زمینی و نبادر نشان می دهد؛ بنابراین می توان گفت کیفیت خدمات ارائه شده، روی هم رفته، با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد و هرگز در شان و شایسته مردما یران نیست؛ همچنین کیفیت این خدمات نیز با هزینه خدمات متناسب نیست که این مورد درباره هتل های چهار و پنج ستاره نمود بیشتری دارد.

هرچند وضعیت کشور در حمل و نقل هوایی و ریلی تا حدی پذیرفتنی است، لیکن در حمل و نقل جاده ای اصلا مناسب نیست. در مورد حمل و نقل هوایی کمبود ناوگان مطلوب داریم و قیمت ها برای این ناوگان خیلی بالاست. در مورد حمل و نقل جاده ای نیز جاده ها مطلوب نیستند و بعضی از خطوط اتوبوس رانی و میان راهی هم، به نسبت قیمت دریافتی، خدمات مناسبی ارائه نمی کنند.

چه چاره ای می توان برای این بخش اندیشید؟

درباره راهکار بهبود این وضعیت نیز می توان مثلا در حوزه ریلی ارتقای استاندارد ایستگاه های راه آهن مناطق گردشگری و نوسازی ناوگان ریلی و توسعه خطوط ریلی بین شهری و بنی فرودگاه های بین المللی و مناطق گردشگری و همچنین توسعه حمل و نقل ریلی درون شهری در کلان شهرهای مقصد گردشگری را نام برد و در حوزه هوایی نیز ارتقای استاندارد فرودگاه های بین المللی کشور و نوسازی ناوگان هوایی را برشمرد.

در بخش حمل و نقل جاده ای نیز ارتقای سطح ایمنی جاده ها و بزرگراه ها در کنار نوسازی ناوگان حمل و نقلی می تواند به بهبود کیفیت خدمات گردشگری بینجامد.

به نظر شما چرا تعطیلات مناسبتی به طور ناگهانی قیمت شدید پروازها و هتل ها و غیره را به وجود می آورد؟ در کشورهای دیگر جهان هم چنین وضعیتی در زمان تعطیلات ایجاد می شود؟

با توجه به اوج درخواست سفرها در مناسبت ها و نیز کمبودهای موجود در حوزه ناوگان حمل ونقلی همواره شاهد افزایش قیمت ها هستیم که این امر تقریبا در بیشتر کشورها نیز اتفاق می افتد، ولی متاسفانه در کشور ما این افزایش بسیار بیشتر است و مثلا در مورد هتل های یک تا سه ستاره افزایش بدون دلیل قیمت ها را شاهد هستیم؛ چون حتی در وضعیت های‌سیزن (high season) نیز ظرفیت آن ها کاملا پر نمی شود.

این مورد خلاف ساز و کار طبیعی بازار است و معنای آن این است که اقدامی خلاف منفعت و رفاه متقاضیان خدمات گردشگری صورت گرفته است؛ با وجود این، بهتر است اقدامات نظارتی در بازار تعطیلات تقویت شوند.

گردشگری بین الملل را تا چه میزان بر رونق تجارت بین الملل موثر می دانید و برای بهبود صنعت گردشگری برای توسعه اقتصاد ایران چه راهکارهایی وجود دارد؟

گردشگری بین الملل برای همه شاخص های توسعه فراگیر و عدالت اجتماعی و توزیع اقتصادی در همه ارکان جامعه مناسب است. راهکار رشد اقتصادی در ایران در درجه اول تبعیت و پیاده سازی تی اسی اِی (حساب های اقماری گردشگری) در نظام آماری و دریافت نشتی های اقتصادی به صورت ملموس است و در ادامه ارتقای مشاغل کیفی و حفظ امنیت شغلی فعلی در همه بخش های عوامل سفر و نیز بیین ارتباط توسعه گردشگری در ارتباط با دیگر بخش های اقتصاد.

در مرحله اول برای مسولان و سپس آگاه کردن عامه مردم برای اطلاع از منافع اقتصاد و تشویق به آوردن سرمایه مردم برای استفاده در پروسه سرمایه گذاری گردشگری مطح است.

اگر بخواهیم الگویی مدرن و موفق را برای ارتقای کیفی صنعت گردشگری ایران انتخاب کنیم، الگوی مشابهی به فراخور وضعیت ما وجود دارد؟ اگر نه، چگونه می توانیم استراتژی جدیدی تعریف کنیم؟

این سوال را می توان به دو گونه پاسخ داد؛ واژه الگو دو معنا را به ذهن متبادر می کند که به هر دو مورد اشاره ای می کنیم. ممکن است منظورتان از الگو مدل های مدیریتی است که در این زمینه می توان از ئی اف کیو ام (EFQM) به عنوان الگوی مدیریت کیفیت اروپایی که مدل تعالی سازمانی خوبی است نام برد. در کنار آن هم آخرین نسخه استانداردهای بین المللی در صنعت هتل داری و رستوران داری و قوانین یاتا (YATA) (انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی) برای صنعت هواپیمایی را می توان به عنوان الگوهای مناسب نام برد.

در حالت دیگر منظور از الگو برای صنعت گردشگری ایران انتخاب یک کشور به عنوان الگوی موفقیت است. از این نظر با توجه به وضعیت ویژه ایران تا حدی می توان از کشور مالزی به عنوان کشوری شبیه ایران نام برد که با وجود این، حتی با این کشور تفاوت های اساسی داریم.

به نظر من بهتر است براساس نقاط قوت و ضعف خودمان در صنعت گردشگری استراتژی های موثری را براساس نظرسنجی ها و وضعیت موجود برای موفقیت گردشگری کشورمان تدوین کنیم. برای این امر لازم است از قابلیت های گردشگری ایران و اهداف کلان نظام در عرصه گردشگری و نیز فرصت های پیش روی گردشگری شناخت دقیقی داشته باشیم و از طریق برنامه ریزی ملی برای توسعه گردشگری ایران اقدام کنیم.

سرمایه گذاری خارجی در حوزه گردشگری بعد از برجام درچه وضعیتی قرار گرفته است؟

مقدمات توسعه گردشگری در فضای بین المللی برای کشور ایران فراهم شده و همچنین تمایل کشورهای مختلف برای حضور در ایران به عنوان گردشگر و همچنین سرمایه گذاری در این صنعت به مراتب بیشتر شده است. این فرصتی طلایی برای گردشگری کشور محسوب می شود که تاکنون برای آن سامان دهی و زیرساختی آماده نشده است. دولت باید ساز و کارهای مالی و بانکی و تجربیات انسجام شرکتی برای جذب سرمایه داخلی و خارجی در زمینه توسعه گردشگری و جذب گردشگر را فراهم کند؛ در غیر این صورت اگر این موقعیت طلایی را از دست بدهیم، دیگر احتمال پیش آمدن چنین فرصتی کم خواهدبود؛ کشورهایی در منطقه هستند که گردشگران، نه تنها سهم گردشگری ایران، بلکه گردشگران ایرانی را نیز جذب می کنند.

نمی توانیم جلوی مسافری که علاقه مند است برود به کشور و محیط دیگری را بگیریم و نمی توانیم به او بگوییم فلان کشور نرو و ایران بمان و در داخل سفر کن؛ زیرا امکانات و خدمات گردشگری لازم برای جذب گردشگر را نداریم که مهم ترین آن ها هتل ها هستند.

به نظر شما چرا ایرانی ها، با وجود همه چالش های امنیتی، به ترکیه سفر می کنند؟

ترکیه نزدیک ترین کشور به ایران است؛ مشترکات فرهنگی داریم؛ در این کشور امکانات سیاحتی خوبی برای گردشگران درست شده و جاذبه هایی را ماهرانه و حرفه ای در آن جهتی که سلایق گردشگران ایرانی است طراحی کرده اند؛ مثل هتل خوب، بازارها، مراکز تفریحی و غیره؛ البته این کشور بازاریابی قوی هم برای جذب گردشگر انجام داده و توانسته است به موفقیت برسد، اما علت اینکه چرا مردم، با وجود ناامنی ها، می روند که البته به اعتقادم با توجه به تحولات امنیتی ناامنی ها کمتر شده و حال هم می بنییم فعلا متوقف شده، این است که هزینه های سفر به این کشور به شدت پایین آمده و ارزان تر شده، حراج های فصلی راه افتاده است و غیره. همه این ها کفه ترازو را به سمتی سنگین می کند که همچنان ایرانی ها به ترکیه سفر کنند؛ البته به اعتقاد من نمی توانیم در این قضیه ممانعتی داشته باشیم و نباید هم بکنیم.

به نظر شما چرا گردشگر داخلی برای سفر به نقاط گردشگری خودمان اقبال چشمگیری نشان نمی دهد؟

باید اولا وضعیت را طوری فراهم کنیم که مردمایران با جاهای و فضاهای متنوع کشور خودمان آشنا شوند. فضاهاو مکان های متنوع بسیار زیادی در کشور داریم که هموطنان مان از آن ها شناخت ندارند؛ مثلا شما از یک تهرانی می پرسید چند بار به ترکیه رفته است؟ پاسخ می دهند دو یا سه بار، دبی چقدر؟ دو بار. بعد می پرسید چند بار رفته اید کهگلویه و بویراحمد و شیراز و غیره؟ پاسخ می دهند که نرفته اند؛ یا می پرسید زندگی عشایر را دیده اید؟ می گویند نه. البته مردم را در این ماجرا متهم و مقصر نمی دانم، بلکه این سوال را مطرح می کنم که چه امکاناتی را در این جهات مهیا کرده ایم.

آیا الان اگر کسی بخواهد برود، برای استفاده از فضاهای طبیعی کشور و گردشگری طبیعت ما فضاها، هتل، زیرساخت ها، راه ها، امکانات و غیره را فراهم کرده اید؟ متاسفانه خیر؛ یا امکانات نیست یا خیلی کم هست و باید در این زمینه ها کار شود و سرمایه گذاری صورت گیرد.

برای تشویق سرمایه گذاری در حوزه گردشگری چه الزاماتی را باید مدنظر قرار داد؟

مردم باید احساس کنند سرمایه گذاری در حوزه گردشگری به صرفه و سودآور است. دولت باید به صورت ویزه از سرمایه گذاری ها در این حوزه و افرادی که ورود می کنند حمایت کند. یکی از بحث هایی هم که همیشه در کمیسیون گردشگری اتاق دنبال می کنیم همین است که دولت چه اقداماتی انجام داده است و آیا نبادی همان گونه که مثلا مشوق های صادراتی در نظر گرفته می شود، برای سرمایه گذاران در این بخش هم مشوق هایی در نظر گرفت؟

گردشگری رشد اقتصادی بسیاری برای کشور می تواند به همراه داشته باشد؛ برآورد می شود با ورود هر گردشگر حدود هزار دلار به کشور وارد و هزینه می شود. خود این پول می تواند سرمایه گذاری شود. دولت باید شرایط لازم را فراهم کند که مردم وارد شوند و سرمایه گذاری کنند و وقتی شرایط مهیا شود، شاهد خواهیم بود که درصد بسیاری از خانواده ها سفرهای داخلی را انتخاب خواهندکرد.