آشنایی با قلعه های ایران (۱)

برترین ها: در ایران قلعه های بسیاری وجود دارد که هر کدام بازمانده از دوران خاصی هستند و در شهرها و روستاهای سراسر کشور پراکنده شده‌اند. هر کدام از آنها زیبایی خاص خود را دارند. برای آشنایی بیشتر از قلعه های دیدنی کشور خودمان، ایران در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

قلعه بابک (آذربایجان شرقی)

جمهور معروف به دژ بابک در شهرستان کلیبر و در ارتفاعات غرب رود بزرگ قره‌سو قرار دارد. قلعه بابک خرمدین بر فراز قله کوهستانی در حدود 2300 تا 2700 از سطح دریا ارتفاع دارد. این قلعه مقر سردار ایرانی، بابک خرم‌دین بوده است که در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی در قرن سوم هجری ساخته شده است.


مسافت راه کلیبر به قلعه حدود ۳ کیلومتر است. قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحکم دژ باید از معبری در حدود ۲۰۰ متر عبور کرد که به صورت دالانی است و از سنگ‌های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور یک نفر را دارد.

در تکیه گا‌ه‌های طبیعی این دیواره‌ها و ۴ جهت بنا ۴ جایگاه برای دیده‌بان‌ها به صورت نیمه استوانه ساخته شده‌ است. اینها مقر کوه بانیه‌ها و سربازانی است که هر جنبنده‌ای را تا کیلومترها دورتر، از فراز دره‌ها و کوهپایه‌ها زیر نظر می‌گرفتند.


بنای دژ که دو طبقه و سه طبقه است، پس از ورودی قرار گرفته است و پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را ۷ اتاق فرا گرفته است، اتاق‌هایی که به تالار مرکزی را دارند. در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ها و آب انبارها ساخته شده است؛ سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند.

قلعه مارکوه (رامسر و تنکابن)


قلعه مارکوه بین رامسر و تنکابن واقع شده است و از بناهای دوره اسلامی به حساب می‌آید. این قلعه در دوره‌های مختلف اسلامی به عنوان پایگاه نظامی در مقابل تهاجم دشمنان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مساحت آن حدود ۶۰۰ متر مربع است و از این معماری عظیم تنها ۴ حصار جانبی و برج‌های پشتیبان آن باقی مانده است. قلعه مارکوه در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مصالح به کار رفته در قلعه مارکوه عمدتا سنگ و ساروج و گچ است.

قلعه جمشیدی (مرکزی)


قلعه جمشیدی به قلعه گبری نیز شهرت دارد. این قلعه از آثار باستانی شهرستان نیمور است و در نزدیکی محلات در استان مرکزی قرار دارد. قدمت این بنای باستانی به زمان پادشاهی جمشید می رسد. مردم این شهر در زمان حمله آزادخان افغان به این منطقه در این قلعه پناه می‌بردند به طوری که نیروهای آزادخان افغانی بعد از مدت‌ها محاصره نتوانستند وارد این قلعه شوند.

مسجد جامع تاریخی نیمور (پل باقرآباد - محلات)


این قلعه، خندق و دروازه چوبی مجهز به ابزارهای ضد حریق و راه‌های پنهانی دارد که آن را به خارج وصل می‌کرده است. بالای دروازه قلعه، تالاری برای تیراندازی وجود دارد که ۲۰ نفر می‌توانسته‌اند در کنار هم تیراندازی کنند. کانال‌های زیر زمینی قلعه به زمین‌های زراعی اطراف شهر منتهی می‌شده ‌است.

قلعه ضحاک (عجب‌شیر - آذربایجان‌شرقی)

قلعه ضحاک در شهرستان عجب‌شیر و شرق روستای بارازلو قرار دارد. این قلعه به دوران اشکانی، ساسانی و قرون میانه اسلامی تعلق دارد. قلعه ضحاک عجب‌شیر ۷۰۰ متر طول،۳۰۰ متر عرض و ۸۰ متر ارتفاع دارد و دارای ۳ حصار داخلی، میانی و بیرونی است.


این قلعه آب‌انبارهای متعددی دارد که در بعضی از آنها کانال‌هایی به صورت لوله‌کشی حفر شده است. مصالح به کار رفته در این قلعه، بیشتر لاشه سنگ، آجر و ملاط آهک است.
قلعه ضحاک عجب‌شیر در سال 1386 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قلعه بیرجند (خراسان جنوبی)


قلعه بیرجند با نام‌های «قلعه ته ده» و «پایین شهر» نیز شناخته می‌شود و بزرگترین و قدیمی‌ترین بنای تاریخی بیرجند است و بر فراز بلندترین نقطه غربی تپه ماهورهای شهر بیرجند قرار دارد. مساحت این قلعه بیش از ۳ هزار مترمربع و در دوره صفویه ساخته شده است. قلعه بیرجند از خشت و گل و چینه ساخته شده و از دوره صفویه تا قاجاریه مردم این شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت می‌کرده است. با توجه به شواهد موجود به وسیله نقب های زیرزمینی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است. این قلعه ۷ برج داشته است و اکنون شش برج از آن باقی مانده است. قلعه برج‌هایی دو طبقه در چهار طرف دارد.

قلعه عاشوراگاه (یزد)

قلعه عاشوراگاه یا آشورگاه از معروفترین بناهای دوره زردشت در نزدیکی شهر نایین در استان یزد است. قدمت آن را به قرن‌ها پیش از اسلام و پیش از به وجود آمدن شهر نایین نسبت داده اند. قلعه عاشوراگاه بالای تپه‌ای بلند به صورت دژ مستحکمی جهت دفاع از منطقه و شهر به صورت چند ضلعی و چندین نیم برج ساخته ‌شده است. این قلعه ۶ برج دارد و سنگی است. قطر خارجی یکی از برج‌ها ۱۶ متر است.

قلعه تاریخی شوش (خوزستان)

قلعه تاریخی شوش، از آثار به جا مانده دوران قاجاریه است. این قلعه به قلعه اکروپل یا قلعه فرانسوی‌ها نیز شهرت دارد به دست هیئت باستان شناسی فرانسوی در سال ۱۸۹۷ میلادی روی بلندترین نقطه شهر شوش بنا شده است. جالب است بدانید این قلعه بسیار شبیه زندان باستیل فرانسه است اما از آجرهای به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل به دست معماران دزفولی بنا شده است.

این قلعه بسیار زیبا و در کنار کاخ آکروپل ساخته شده است. پلان قلعه ذوزنقه شکل است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده است. دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده و ردیف اتاق‌هایی به سمت حیاط، برگرد آن قرار گرفته‌اند.


تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می‌گیرد. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود می‌باشد. بافت اصلی دیوارها از خشت است. از دیگر قسمت‌های قلعه شوش می‌توان به اتاقک شیشه‌ای موسوم به کلاه فرنگی و برج استوانه‌ای که در ضلع غربی قرار دارد و به عنوان کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت و همچنین برجی دیگر که در وسط حیاط اول قرار دارد، اشاره کرد.

از دیگر تزئینات این قلعه نیز، نعل درگاه‌های قوسی و ایجاد نماهای تزئینی با آجر و همچنین نقاشی‌هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه‌دار چشمگیرتر هستند. قلعه تاریخی شوش در سال ۱۳۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آشنایی با قلعه سِب (سیستان و بلوچستان)

قلعه سِب از جمله آثار دوره قاجاریه است و در شهرستان سراوان و روستای سِب واقع شده است. سِب به معنی محل چشمه ساران فراوان است. در این قلعه تا سال ۱۳۴۴ خورشیدی طوایف بارکزایی و میرمرادزهی در آن ساکن بودند و سپس متروکه شد. قلعه سِب در دو طبقه ساخته شده بود و دیوار آن بیش از ۳۰ متر ارتفاع و حدود ۷ متر عرض دارد. قسمت شاه نشین با ارتفاع بیشتری، در بالای قلعه قرار گرفته و گفته می‌شود در حصار آن ۱۴ برج و در ارگ آن ۴ برج وجود داشته و در زمان جنگ از بین رفته است.


وجود درز انبساط در ساختمان اصلی قلعه و دسترسی به آب چاه در طبقه فوقانی و وجود لوله‌های سفالی هدایت‌کننده آب و مصالح به کار رفته در آن از قبیل خشت و کاه‌گل و چوب درخت خرما و درهای منبت‌کاری و شاه نشین از مشخصات ویژه این مجموعه است.

حصار قلعه سِب با سه متر ارتفاع ۴۸ متر در ۷۴ متر مربع به شکل مستطیل دور تا دور قلعه را فراگرفته است. ورود به قلعه تنها از طریق پلکان جنوب شرقی آن امکان پذیر است. قلعه سِب در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگریدر فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قلعه فلک الافلاک (لرستان)

قلعه فلک‌الافلاک در شهر خرم‌آباد مستقر شده است. این قلعه زیبا و دیدنی با ۵۳۰۰ متر مربع مساحت بر فراز تپه‌ واقع شده و چشم اندازهای فوق‌العاده زیبا در اطراف آن وجود دارند. وسعت محوطه باستانی قلعه حدود ۴۰۰×۳۰۰ مترمربع است.


قلعه دارای ۸ برج است، محیط کل آن ۲۲۸.۶۰ متر و بلندترین دیوار آن تا سطح تپه ۲۲.۵ متر می‌باشد. همچنین دارای دو صحن، ۱۲۴ اتاق و ۱۱ کفش‌کن در بین اتاق‌ها است. در شمال شرقی آن راهرویی ساخته شده که با ۷ پله به محوطه‌ای می‌رسد که چاه معروف قلعه در آن واقع شده است. عمق این چاه تا انتهای تپه و تا چشمه زیر تپه می‌رسد.

بنای نخستین فلک الافلاک ظاهراً مربوط به دوره ساسانی است؛ هرچند که برخی منابع، ساخت آن را به ز مان شجاع الدین خورشید؛ سر سلسله اتابکان لر در قرن چهارم هجری نسبت می‌دهند. در ساخت قلعه از مصالحی چون خشت، آجر، سنگ و ملات استفاده شده است.