دو نقطه مشهور ایران که این‌روزها خاص جلوه می‌کنند

برترین‌ها: آیین سوگواری محرم در نقاط مختلف ایران جلوه‌هایی منحصربه‌فرد دارد، اما برخی مناطق با سبک خاص خود آن‌قدر متفاوت ظاهر می‌شوند که تصاویر و ویدیوهایشان هر ساله بارها در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود. یزد و بوشهر دو شهری هستند که نه‌تنها در عزاداری پیشتازند، بلکه فرهنگ سوگواری را به شیوه خود بازتعریف کرده‌اند.

یزد؛ کلاس درس سوگواری

به‌احتمال زیاد تا امروز ویدیوهای متعددی از شیوه عزاداری مردم یزد در شبکه‌های اجتماعی دیده‌اید. تصاویری که چه خواسته و چه ناخواسته، با نظم مثال‌زدنی عزاداران، شما را به تماشای یک مراسم منسجم می‌نشاند.

گرچه در ایران با تنوعی از شیوه‌های عزاداری روبه‌رو هستیم، اما آن‌چه در یزد اتفاق می‌افتد، فراتر از مرثیه‌خوانی معمول است.

از لحظه‌ای که نوای نوحه طنین‌انداز می‌شود، نکته‌ای کلیدی جلب توجه می‌کند: اشعاری با پشتوانه ادبیات فاخر فارسی و پیوندی هوشمندانه با مسائل روز.

نوحه‌سرایان یزدی با تأکید بر مفاهیمی چون عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی و فداکاری، موفق شده‌اند مفاهیم تاریخی عاشورا را به دنیای معاصر پیوند بزنند و شنوندگان را درگیر معنا کنند. این عمق مفهومی باعث نزدیکی بیشتر مخاطب با فضای سوگواری می‌شود.

نکته مهم دیگر در عزاداری یزدی‌ها، بهره‌گیری از بن‌مایه‌های موسیقی اصیل ایرانی در نوحه‌خوانی است. بسیاری از نوحه‌خوانان این شهر با دستگاه‌های موسیقی ایرانی آشنایی دارند و در مواردی نیز به‌صورت حرفه‌ای در این حوزه فعالیت می‌کنند. همین تسلط موسیقایی باعث می‌شود نوحه‌ها با ساختار و جذابیتی ویژه اجرا شوند و از نوحه‌های رایج، که اغلب از اصول موسیقایی بی‌بهره‌اند متمایز شوند.

اما شاید چشمگیرترین ویژگی عزاداری یزد، هماهنگی حیرت‌انگیز جمعیت باشد. سینه‌زنی منظم، دقیق و هماهنگ، شکلی از کار تیمی را نشان می‌دهد که کمتر در مراسم‌های مذهبی دیده می‌شود. اعضای هیئت‌ها، درست مانند یک ارکستر حرفه‌ای، از روزها قبل تمرین می‌کنند تا در ایام محرم با نهایت هماهنگی و تأثیرگذاری ظاهر شوند.

بوشهر؛ از دل برمی‌آید و بر دل می‌نشیند

و اما در جنوب کشور، بوشهر با نگاهی متفاوت به آیین‌های سوگواری، روایت تازه‌ای ارائه می‌دهد. شهری که انگار برای هر چیز سبک مخصوص خود را دارد، حتی در شیوه ایستادن عزاداران!

برخلاف بسیاری از شهرها که عزاداران در صف‌های خطی و مستقیم قرار می‌گیرند، در بوشهر حلقه‌ای شکل می‌گیرند. الهام این فرم، از دریاست. گویی سنگی در آب انداخته شده و مردم با قرار گرفتن در حلقه‌هایی، تصویری دریایی از اندوه خلق می‌کنند.

اگر فرم ایستادن شبیه دریا باشد، عزاداری نیز همچون حرکت کشتی انجام می‌شود: آرام آغاز می‌شود، به اوج می‌رسد و دوباره فروکش می‌کند.

سینه‌زنی در بوشهر با یک نظم موسیقایی خاص همراه است و مداحان روایت مصائب کربلا را به‌صورت داستان‌محور و نمایشی بیان می‌کنند؛ روایتی که در بسیاری مناطق دیگر به این شدت و وضوح دیده نمی‌شود.

یکی از ویژگی‌های خاص عزاداری در بوشهر، حضور پررنگ زنان است. مراسم «حجله قاسم» که در ششم محرم برگزار می‌شود، آیینی ویژه است برای بزرگداشت جوانانی که در فاصله یک سال گذشته از دنیا رفته‌اند، بدون آن‌که فرصت ازدواج داشته باشند. در این مراسم، فضای غم، معنویت و فرهنگ محلی در هم می‌تند و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی رقم می‌زند.

دو قطب متفاوت از یک جریان واحد

در پایان باید بدانیم یزد و بوشهر، دو قطب متفاوت از یک جریان واحدند؛ یکی با نظم کویری و موسیقی کلاسیک، دیگری با ریتم دریا و حلقه‌های انسانی. با این وجود در هر دو، یک حقیقت جاری‌ست: مردم ایران برای هر چیزی دارای سبک و فرهنگ خاصی‌هستند که در فرم‌های گوناگون، نسل‌به‌نسل منتقل می‌شود و جهانیان را به تماشای این شکوه دعوت می‌کند.