سایه روشن شبکه تلویزیونی «افق»

هفته نامه همشهری جوان - محمد صابر: سال 94 به عنوان اولین سال فعالیت رسمی شبکه تلویزیونی «افق» در حال عبور از نیمه است؛ حالا می توان کارنامه این شبکه تلویزیونی را مرور کرد.

نوروز امسال و در میانه رقابت داغ شبکه های مختلف سیما در رو کردن تولیدات ویژه خود برای جذب بیشتر مخاطب، مجخوعه تلویزیونی «آسمان من» رونمایی شد؛ سریالی با سر و شکل استاندارد و داستانی جذاب که انتظار می رفت بتواند به واسطه ترکیب بازیگران و ساختار مناسب، نظر طیفی از مخاطبان و منتقدان را همزمان به خود جلب کند.

در واقع اما اینگونه نشد و سریالی که محمدرضا آهنج با استاندارد تولیدات الف ویژه سیما آن را به سرانجام رسانده بود، نه فقط در میان مخاطبان عادی سیما که از سوی منتقدان و رسانه ها هم نادیده ماند و بحث و جدل جدی پیرامون آن شکل نگرفت.


جالب اینکه طیف گسترده ای از مخاطبان بالقوه این سریال حتی در جریان آغاز و زمان بندی پخش آن نبودند و بعضا با سوالی کلیدی تر کنجکاوی خود را عیان می کردند: «از کدام شبکه پخش می شود؟»

باید پذیرفت شبکه تلویزیونی «افق» که از منظر تحلیل عملکرد رسانه ملی جایگاهی مهم در میان شبکه های نوپای دیجیتالی دارد، پس از نزدیک به یک سال پخش آزمایشی، در روز هستم اسفند ۹۳ و زمانی که پخش رسمی خود را آغاز کرد، هنوز شبکه ای ناشناخته در میان مخاطبان سیما بود و نوروز ۹۴ هم بازه مناسبی برای محک کیفیت ارتباطش با مخاطب نبوده است.

حالا اما شش ماه از آن روز گذشته و پس از «آسمان من» شبکه تلویزیونی افق در شاخه های دیگر برنامه سازی همچون مستند و برنامه های ترکیبی روزانه هم تولیداتی را روانه آنتن کرده است؛ تولیداتی که شاید بر محور آنها بتوان خط سیر این شبکه تا به امروز را روشن تر ترسیم کرد و به پاسخ این سوال نزدیک تر شد که افق حرکت و قله قاف شبکه «افق» کجاست؟

* از زمانی که شبکه بیست و سوم روی ستاپ باکس های دیجیتال به پخش با کیفیت تصاویری از طبیعت و نیز پخش زنده مسابقات ورزشی اختصاص یافت، مخاطبان رسانه ملی با پدیده HD آشنا شدند؛ استاندارد پخشی که سال هاست در شبکه های تلویزیونی دنیا رعایت می شود و حالا شبکه افق از شبکه های نوپای سیماست که پخش برنامه هایی با کیفیت پخش HD را در دستور کار خود قرار داده است، این امتیاز بصری قابل توجهی برای این شبکه است.

* در نگاه اول ترکیب محتوایی به همان میزان که می تواند امتیازی برای شبکه تلویزیونی افق محسوب شود، می تواند دردسرساز هم باشد! با این حال اما در میان طیف بندی شبکه های مختلف سیما که غالبا با تکیه بر مشخصات ساختاری و رویکردهای کلی در برنامه سازی متولد شده اند، این امر را که شبکه ای هویت محتوایی مشخص داشته باشد، می توان برگ برنده ای برای آن دانست.

* در کنار کیفیت پخش شبکه افق تا همین حالا ثابت کرده است در زمینه گرافیک بصری و طراحی و زیباشناسی قاب های برنامه ها و میان برنامه های خود وسواس ویژه ای دارد. از همین منظر گرافیک شبکه افق هم در تیزرها و هم در دکورسازی برنامه های تولیدی تبدیل به برگ برنده آن شده است.

مستند


از مهمترین برنامه های شبکه افق آثار مستندی است که در حوزه های مختلف سیسای و اجتماعی با محوریت تعریف شبکه تولید شده اند.

سریال


سریال سازی در شبکه افق با حمایت و پشتوانه سازمان فرهنگی هنری اوج انجام می شود. در این خصوص شبکه افق توانسته وارد حوزه هایی شود که دیگر شبکه ها کمتر جسارت ورود به آن را داشته اند.

ترکیبی


در کنار سریال سازی و ساخت مستند، شبکه افق در حوزه برنامه های ترکیبی هم فعال است؛ حوزه ای که البته به نسبت دو حوزه دیگر برنامه هایش آنچنان که باید جان لازم را ندارد و با ضعف هایی روبرو است.

برگ های برنده

* حرف نو: مستندسازی تا همین جا در صدر فهرست اولویت های شبکه افق برای برنامه سازی بوده استت و به همین دلیل در این زمینه آرشیو پروپیمانی هم دارد؛ آرشیوی از مستندهایی با موضوعات چالش برانگیز و بکر که این شبکه برای آینده روی آنها حساب ویژه باز کرده است. طراحی مستند مسابقه ای از جنس «فرمانده» یکی از نوآوری های موفق شبکه افق در این زمینه بوده است.

* جوان گرایی: مستندهای پخش شده از شبکه افق طعم و رنگ خاصی دارند و اصلی ترین دلیل این خاص بودن را باید در تیتراژ این آثار رصد کرد؛ فهرست جوان عوامل تولید این آثار قطعا در این نوآوری ها و جسارت ها در انتخاب موضوع و روایت مستند بی تاثیر نبوده است.

* صراحت: اشاره شد که یکی از امتیازات اصلی جوانگرایی شبکه افق در حوزه مستندسازی صراحت این تولیدات است. تا همین جا هم کم نبوده اند مستندهایی که پرداختی غیرکلیشه ای به موضوعاتی ملتهب داشته اند. در این زمینه بهره گیری شبکه افق از خروجی جشنواره هایی همچون جشنواره فیلم عمار و تکیه بر آثار برگزیده این جشنواره هم بی تاثیر نیست.


پاشنه آشیل ها

* اشباع ذائقه مخاطب: حجم بالای مستند و بی توجهی به سایر قالب های برنامه سازی می تواند در بلندمدت تبدیل به پاشنه آشیل شبکه افق در پاسخگویی به تنوع سلایق مخاطبان شود؛ مخاطبانی که احتمالا انتظارشان از یک شبکه موفق موضوعی متفاوت از انتظارشان از شبکه مستند سیماست.

* تکرار: در کنار تعدد تولیدات، تکرار قالب ها و موضوعات مشابه در تولید مستند هم می تواند دیگر شکل جدی افق در گام های بعد باشد که این مسئله به ویژه مستندسازان جوانی را که دل در گرو تکرار تجربه های موفق دیگران دارند، تهدید می کند. در این زمینه تعدد تولید مستند در حوزه تحولات منطقه طی یک سال گذشته را می توان به عنوان شاهد مثال آورد.

* جهت گیری: از آنجا که وجه غالب مستندهای تازه و جذاب شبکه افق را تولیدات اجتماعی و به خصوص سیاسی تشکیل می دهند، باید توجه داشت که سوگیری و جهت گیری غیراصولی در این دست آثار می تواند اثرات سوئی در زمینه ارتباط با مخاطب را به همراه داشته باشد.

برگ های برنده

* پشتوانه تولید: در روزگاری که تمام شبکه های سیما صحبت از دست اندازهای بودجه ای می کنند، تنها شبکه ای که خیلی جدی پای تولید کار است و به ظاهر۹ مشکل مالی جدی هم ندارد، «افق» است. تولید سریالی در مختصات «آسمان من» در گام نخست و برنامه ریزی برای تولید چند پروژه الف ویژه دیگر نشان می دهد که می توان پشتوانه تولید را یکی از امتیازات افق در حوزه سریال سازی دانست.

* موضوعات بکر: همین مجموعه «اسمان من» بهترین شاهد مثال است که شبکه افق در کنار توجه به الزامات تولید با کیفیت یک مجموعه تلویزیونی به محتوا و انتخاب داستان های تازه هم توجه ویژه ای دارد. در همین راستا هم این روزها سوژه هایی همچون «صدام حسین»، «رئیسعلی دلواری» و ... در دستور کار سریال سازان این شبکه قرار دارد.


پاشنه آشیل ها

* بودجه سالاری: به همان میزان که پشت گرمی گروه های سریال سازی در شبکه افق به بودجه و حمایت مدیران می تواند امتیازی برای این شبکه باشد اما برخی تجربیات تلخ گذشته نشان می دهد برای این قبیل پشت گرمی ها همواره آفتی جدی در کمین است و آن بودجه سالاری و قربانی شدن وسواس های مرسوم در فرآیند تولید به پای «اطمینان از تأمین» است. این نکته در صورت مدیریت نشدن، در بلندمدت حتما شبکه افق را با بن بست های جدی مواجه خواهد کرد.

* زمان بندی نامناسب: تجربه پخش مجموعه تلویزیونی «آسمان من» نشان داد که شبکه افق برای عرضه بهترین تولیدات خود به ویژه در حوزه فیلم و سریال نیاز به بازنگری جدی کنداکتور دارد. به خصوص که با بحران سریال سازی در شبکه های مختلف، شبکه افق به راحتی می تواند با دورخیز مناسب از این فرصت بهترین بهره را ببرد؛ اتفاقی که هنوز نیفتاده و زمان بندی پخش کماکان یکی از نقاط ضعف سریال های «افق» اعم از تولیدی و بازپخش است.

برگ های برنده

* ساختارشکنی: تلاش شبکه افق برای فضاسازی خاص برای تولید برنامه های ترکیبی کاملا مشهود است؛ اتفاقی که در کنار گرافیک بصری مناسب، بیشتر تولیدات این شبکه در این سبک را چند گام فراتر از استانداردهای مرسوم شبکه های دیگر قرار داده است. برنامه هایی همچون «چوب خط» در حوزه اقتصاد و «قرار» در حوزه معارف را می توان از نمونه های موفق در این زمینه دانست.

* جسارت: علاوه بر ترکیب ساختاری و گرافیکی، برنامه سازان شبکه افق سعی دارند در راستای تولید برنامه های ترکیبی، موضوعات بکر و حساس را نیز از قلم نیندازند. نکته مهمتر اینکه برخلاف استانداردهای مرسوم در شبکه های دیگر، در برنامه های ترکیبی افق به راحتی می توانید شاهد طرح جسورانه موضوعاتی باشید که شاید در ظاهر جزو خطوط قرمز رسانه ملی محسوب شوند. نقد و بررسی صریح مباحث سیاسی روز بر محور گزارش و تیتر مطبوعات در برنامه «عصرانه» یا طرح صریح موضوعات و انتقادات اقتصادی در برنامه چوب خط از همین ساختارشکنی های جسورانه است.


پاشنه آشیل ها

* کپی برداری: در مسیر تلاش برای رسیدن به ساختارهای تازه و جسورانه، استفاده از تجربه های موفق داخلی و خارجی قطعا یکی از الزامات است اما آنجا که مرز میان بهره گیری از تجربه و کپی برداری مخدوش شود، این امتیاز تبدیل به پاشنه آشیل می شود؛ اتفاقی که متاسفانه تا همین جا در برخی از تولیدات «افق» شواهدی داشته که یکی از آنهاش باهت برنامه عصرگاهی «عصرانه» با نمونه هایی همچون «اتاق خبر» است.

* زمان بندی نامناسب: یکی از مهمترین نکات درباره پخش برنامه های ترکیبی، زمان پخش است و از آنجا که تا به امروز تایم طلایی آنتن پخش شبکه افق بیشتر به نمایش تولیدات مستند اختصاص داشته است، به نظر می رسد زمان بندی به یکی از نقاط ضعف برنامه های دیگر این شبکه در زمینه برقراری ارتباط مناسب با مخاطب تبدیل شده است. به عنوان نمونه برنامه افقاتور که با موضوع بررسی کاریکاتورهای روز طراحی شده، در حال حاضر با معضل زمان نامناسب پخش مواجه است


کاربلدها بیایند

شبکه افق برای تولید محصولات داستانی اش تلاش کرده تا با دست گذاشتن روی مضامین حساس و کمتر پرداخت شده مسیر متفاوتی را در این عرصه تجربه کند. این شبکه از این رو سعی کرده تا برای رسیدن به این مهم کارهایش را به کارگردانان و تهیه کننده های امتحان پس داده بسپارد؛ کسانی که بتوانند حداقل استاندارد را در آثارشان رعایت کنند.

محمدرضا آهنچ


* زمینه همکاری: تهیه کنندگی و کارگردانی نخستین سریال شبکه تلویزیونی افق حالا به نام «محمدرضا آهنج» ثبت شده است؛ کارگردانی که تجربه همکاری با شبکه های مختلف سیما را داشت و با «آسمان من» نشان داد که اهل بلندپروازی در داستانگویی و کارگردانی است.

* آخرین وضعیت: سریال «آسمان من» حالا یک نوبت پخش از شبکه افق را پشت سر گذاشته اما هنوز آن طور که باید دیده نشده و به همین دلیل بازپخش کامل مجموعه در دستور کار شبکه سوم سیما هم قرار گرفته است.

محمدرضا هنرمند


* زمینه همکاری: طبق شنیده ها پس از قطع همکاری سیروس مقدم با پروژه تلویزیونی «خانه عنکبوت» کارگردانی این سریال توسط محمدرضا هنرمند قطعی شده است؛ سریالی که قرار است روایتی از زندگی و سرنوشت صدام حسین باشد و پس از کارگردانی مجموعه «آشپزباشی» بار دیگر هنرمند را برای بازگشت به تلویزیون وسوسه کرده است.

* آخرین وضعیت: «خانه عنکبوت» که در صورت به سرانجام رسیدن، نخستین تجربه سریال سازی تاریخی هنرمند خواهد بود، هم اکنون در مرحله تحقیق و پژوهش قرار دارد و زمان اعلام شده برای آغاز پیش تولید آن اواخر سال جاری است.

علی غفاری

* زمینه همکاری: سرنوشت سریال «حریم» با نام قبلی «هنگام بیداری» در شبکه افق هم شبیه «خانه عنکبوت» شده و تا اینجا با حذف محمد حسین لطیفی، کارگردانی علی غفاری در این پروژه قطعی شده است. این سریال با داستانی مرتبط با زندگی و مبارزات رئیسعلی دلواری مقابل دوربین خواهد رفت.

* آخرین وضعیت: سریال «حریم» فعلا در مرحله نگارش فیلمنامه است. علی غفاری که در کارنامه سینمایی خود نگارش فیلمنامه و کارگردانی فیلم موفق «استرداد» را دارد، در حال حاضر سرپرست تیم نویسنده هاست. طبق شنیده ها مجید میرفخرایی دکورهای مربوط به این سریال را هم آماده کرده و احتمالا در آینده ای نزدیک شاهد کلید خوردن این سریال خواهیم بود.

منوچهر محمدی


* زمینه همکاری: سریال «خانه عنکبوت» به کارگردانی محمدرضا هنرمند را قرار است منوچهر محمدی تهیه کند. تهیه کننده نام آشنای سینمای ایران که پیش از این قرار بود سریال الف ویژه دیگری را با موضوع کتاب «دا» به کارگردانی همایون اسعدیان تهیه کند اما فعلا آن پروژه هم در حالت تعلیق است.

* آخرین وضعیت: همانطور که اشاره شد، پروژه «خانه عنکبوت» فعلا در مرحله۸ تحقیق و پژوهش است. همکاری منوچهر محمدی با شبکه افق قطعی شده و برنامه ریزی برای تولید این مجموعه در ۴۰ قسمت ۵۰ دقیقه ای نیز نهایی شده است.

سعید نعمت الله


* زمینه همکاری: سعید نعمت الله حالا دیگر یک برند در تلویزیون است. وقتی نام او ب عنوان فیلمنامه نویس پای یک سریال می خورد، مشخص است که این سریال در بدترین شرایط حداقل کف استاندارد را خواهد داشت. بر همین اساس او از سوی سازمان اوج برای نگارش سریال زندگی «صدام» دعوت به کار شد؛ سریالی که قرار بود سیروس مقدم آن را بسازد.

* آخرین وضعیت: از زمانی که اعلام شد این سریال با فیلمنامه ای از نعمت الله ساخته خواهد شد، چند سالی می گذرد. در این مدت کارگردان سریال تغییر کرد و تیم جدید انگار قرار است فیلمنامه را با نویسنده دیگری جلو ببرند.