بدون فنی زاده، کلاه قرمزی هم نیست

روزنامه قانون - معصومه ديودار: این روزها دنیای عروسک‌ها و بچه ها، دنیایی را از دست داده است که در زمان حیاتش آنچنان که پس از مرگش شناخته شد، معروف نبود.دنیا فنی زاده یکی از صدها عروسک گردانی است که نه به خاطر جقجقه و فرفره، جینگیل و فینگیل، قصه‌های خاله قورباغه، بلکه به خاطر کلاه قرمزی در صدر اخبار قرار گرفت. کلاه قرمزی همان عروسکی است که دنیا فنی زاده به آن جان داد تا خاطره ساز نسل های مختلف شود. اما در پس جان دادن به عروسک‌ها، عروسک‌گردانان به فراموشی سپرده می شوند چراکه دیگر یک فرد نیستند بلکه در قالب عروسک خود ظهور می‌کنند. مهرداد محتشمی عروسک گردانی است که در کارنامه کاری خود آثاری همچون «داداش و باباش»، «آقای مبادا»، «سارا و دارا»، «آشپز کوچولو»، «قطره آب»و ... دارد و در دهه ۸۰ جزء چند عروسک‌گردان حرفه ای آن دوره بوده است. او با اشاره به همکاری که طی این سال‌ها با دنیا فنی زاده داشت از خاطرات، مشکلات و دغدغه های عروسک‌گردانان با ما سخن گفت.

از آشنایی‌تان با دنیا فنی زاده بگویید.

در برنامه «سارا و دارا» با او همکار بودم. ۵ سال نیز در حوزه برون مرزی و گروه کودک شبکه جام جم با یکدیگر همکار بودیم و در طول این سال ها تجربیات خوبی در حوزه حرفه ای کسب کردیم.

از خاطرات آن دوره برای‌مان بگویید.

خاطرات زیادی به یاد نمی آورم. فقط به خاطر دارم که بسیار متین و باوقار و حرفه‌ای بود و می‌توان گفت یک خانم به تمام معنا بود. درعین حال خانم فنی زاده بسیار شوخ بود. به خاطر می‌آورم در دوره ای قصد فروش ماشین پدرش را داشت. فکر می‌کنم پاترول بود. من خریدار آن ماشین بودم و در حین فروش شوخی‌هایی می‌کرد از این دست که من این رو بندازم بهت بره، این ماشین پدر من رو درآورد و... .

عروسک گردانی چگونه است؟ آیا فن و حرفه خاصی است؟

عروسک‌گردانی دو نوع است. چنانکه در برخی مواقع عروسک‌گردان، صداپیشه عروسک نیز هست اما ضبط تلویزیونی به نوعی است که پشت دکور قرار گرفتن و خم شدن و وضعیت خاص آن این اجازه را به عروسک‌گردان نمی‌دهد که بتواند صدا پیشه نیز باشد. از این رو شاهد نوع دیگری از عروسک‌گردانی هستیم که صدای عروسک توسط شخص دیگری گفته می‌شود و عروسک‌گردان با روش‌هایی که بلد است لب می‌زند. در این میان هماهنگی بین عروسک‌گردان و صدا پیشه عروسک بسیار اهمیت دارد.

عروسک‌گردانی، کاری تجربی است یا آکادمیک؟

در حوزه عروسک‌گردانی برخی افراد به صورت تجربی کار کرده‌اند و برخی دیگر به دانشکده رفته‌اند و به صورت آکادمیک به این رشته پرداخته‌اند. معمولا افرادی که تجربی کار کرده‌اند، عميق‌تر و حسی‌تر وارد این حوزه می‌شوند تا افرادی که به صورت آکادمیک وارد این رشته شده‌اند. خانم فنی‌زاده نیز به صورت تجربی کار کرده بود و با کارهای کودک در کانون پرورش فکری کودک و نوجوان کار خود را آغاز کرد. در ادامه با ایرج طهماسب و گروه حرفه‌ای او آشنا شد و حرفه‌ای‌تر به کار خود ادامه داد.

آیا فنی زاده به دنبال این بود که عروسک‌گردان کلاه قرمزی شود یا آنکه به او پیشنهاد شد؟

عروسک کلاه قرمزی توسط عادل بزدوده طراحی شد. کلاه قرمزی در ابتدای امر ازجمله عروسک‌های یک مجموعه دیگر بود که شامل چند عروسک می‌شد. البته به این نکته نیز اشاره کنم که آن عروسک‌ها مورچه بودند، یعنی کلاه قرمزی از ابتدای امر یک مورچه بود. سپس در برنامه‌ای که برای تست رفته بودند، با توجه به حسی بودن و بداهه کار کردن گروه آقای طهماسب، در ابتدای امر قرار بود عروسک کلاه‌قرمزی را به مرضیه محبوب دهند تا کمی طراحی آن را درست کند و در نهایت شاهد تولد کلاه قرمزی بودیم.

خانم فنی‌زاده نیز با توجه به سابقه فعالیت با گروه آقای طهماسب، در ادامه روند کار موفق شد عروسک‌گردان کلاه قرمزی شود.

ارتباط فنی زاده با کلاه قرمزی چگونه بود؟

عاشقش بود. به اندازه‌ای به کلاه قرمزی تعصب داشت که کسی نمی‌توانست به عروسکش دست بزند.

با توجه به فضایی که عروسک‌گردانان در آن فعالیت می‌کنند، ارتباط بین آن‌ها چگونه است؟

عروسک‌گردانان ارتباط حرفه‌ای و خوبی با یکدیگر دارند و گویی با یکدیگر زندگی می‌کنند؛ چراکه بدون وجود ارتباط حرفه‌ای و حسی عمیق نمی‌توان تعاملی برقرار کرد که نتیجه آن در شخصیت‌پردازی عروسک نمود پیدا کند. زنده کردن عروسک‌ها تنها در قالب دیالوگ‌گویی نیست بلکه شوخی‌هایی که عروسک‌ها با یکدیگر دارند و آنچه باید در قالب یک عروسک بروز پیدا کند، جدای از شخصیت عروسک‌گردان‌ها و صدا پیشه‌ها نیست. همه باهم یک تیم هستیم و جدای از عروسک‌هایمان نمی‌توانیم باشم.

با توجه به صحبت‌های شما و با توجه به حضور چندین ساله کلاه قرمزی در خانه‌هاي مردم، آیا هر کس دیگری جز دنیا فنی‌زاده، می‌توانست عروسک‌گردان موفقي براي کلاه قرمزی باشد؟

اگر جای خانم فنی زاده کس دیگری برای عروسک‌گردانی کلاه قرمزی در ساخت قسمت جدید آن بیاید که قرار است در نوروز ۹۶ پخش شود، قطعا بینندگان متوجه این تغییر خواهند شد. هرچند ممکن است از افراد حرفه ‌ای که در همان تیم فعال هستند برای عروسک‌گردانی کلاه قرمزی استفاده شود، باز تفاوت حس خواهد شد چراکه عروسک جدای از عروسک‌گردان خودش نیست.

چگونه است که جای خالی فنی زاده در عروسک‌گردانی کلاه قرمزی احساس خواهد شد؟ آیا عروسک‌گردانی تکنیک خاصی دارد و هر عروسک‌گردان فن خاص خود را برای عروسک‌هایش اجرا می‌کند؟

عروسک‌گردانی خیلی حسی است. کسی که عروسک‌گردان است باید بازیگر نیز باشد چراکه عروسک‌گردان باید عکس‌العمل‌های حسی یک دیالوگ را در قالب موجودی مانند عروسک که دارای محدودیت‌های حرکتی است نشان دهد. حتي می‌توان گفت عروسک‌گردانی از بازیگری دشوارتر است چراکه بازیگر با اندام و بدن خود این حس را به بیننده منتقل می‌کند درحالی که عروسک‌گردان باید با عروسکی که به لحاظ اندام‌هایی مانند پلک و فک و دست و پا از امکانات محدودی برخوردار است، این حس را منتقل کند. تمام این احساس با حالت‌هایی که به دست‌ها می‌دهیم منتقل می‌شود. حس غم، شادی و ... از این طریق نشان داده می‌شود.

آیا می‌توان عروسک‌گردانی را آموزش داد یا آنکه تجربه حرف نخست را در این حوزه می‌زند؟

همان‌طور که اشاره کردم در دانشگاه‌ها نیز عروسک‌گردانی تدریس می‌شود اما در نهایت این تجربه است که حرف اول و آخر را می‌زند.

عروسک‌گردانان با چه دغدغه‌هایی روبه رو هستند؟ مشکلات این حوزه چیست؟

تهیه کنندگان و کارگردانان آنچنان که باید و شاید به عروسک‌ها بها نمی‌دهند چنانکه شاهد آن هستیم اگر چند بازیگر در کنار یک عروسک قرار بگیرند در واقع آن عروسک به لحاظ مادی و معنوی پایین‌تر از بازیگر دیده می‌شود. هرچند عروسک‌گردانان به عروسک‌های بی‌جانی، جان می‌دهند که به اندازه همان بازیگران حس را به بیننده منتقل می‌کنند اما در نهایت بازیگر است که شناخته می‌شود نه عروسک‌گردان.

طی سال‌های گذشته شاهد ظهور و افول تعداد زیادی از عروسک‌ها بودیم که هریک به نوعی قدم در تلویزیون و سینما گذاشتند، مدتی درخشیدند و کم‌کم محو شدند. به نظر شما راز ماندگاری کلاه‌قرمزی چیست؟

به دلیل تیم حرفه‌ای و خلاقیتی است که در این مجموعه وجود دارد.

نقش عروسک‌گردانان کجاست؟ آیا نقشی در ماندگار کردن عروسک‌ها دارند یا تیم کارگردانی اهمیت دارد؟

عروسک‌گردانان گمنام هستند. چنانکه اگر عکس دنیا فنی زاده را در کنار یکی از بازیگرانی که به تازگی چهره شده است بگذاریم، مخاطبان آن بازیگر را می‌شناسند نه عروسک‌گردانی که چند دهه فعالیت در این حوزه را در کارنامه کاری خود دارد.