همه چیز درباره زخم پای دیابتی: از علائم تا درمان

یکی از عوارض دیابت که به اندازه خود دیابت مخرب است، زخم پای دیابتی  است. این زخم‌ها نه تنها می‌توانند منجر به درد، عفونت‌های شدید و کاهش کیفیت زندگی شوند، بلکه در موارد پیشرفته‌تر، خطر قطع عضو را نیز به شدت افزایش می‌دهند. آگاهی از عوامل ایجادکننده، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان زخم پای دیابتی مهم است تا از این عارضه جلوگیری کرده و در صورت بروز، به سرعت آن را مدیریت کنند.

دیابت چیست؟

دیابت (Diabetes Mellitus) یک بیماری مزمن و متابولیک (سوخت و ساز بدن) است که مشخصه اصلی آن افزایش سطح قند (گلوکز) در خون است. این افزایش قند خون به دلیل نقص در تولید هورمون انسولین توسط لوزالمعده (پانکراس) یا عدم توانایی بدن در استفاده مؤثر از انسولین تولید شده (مقاومت به انسولین) ایجاد می‌شود. پیشگیری و کنترل دیابت (به ویژه نوع ۲) با سبک زندگی سالم، رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و حفظ وزن متعادل امکان‌پذیر است. مدیریت صحیح دیابت برای جلوگیری از عوارض جدی و حفظ کیفیت زندگی ضروری است. کنترل قند خون و پیشگیری از عوارض دیابت از اهمیت بسیاری برخوردار است و می‌تواند کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.

برای نوبت دهی در مطب دکتر محسن یوسف زاده همین حالا تماس بگیرید.

 ۰۲۱-۸۸۰۵۰۴۵۰

۰۲۱-۸۸۰۵۰۴۶۰

۰۹۹۱۴۴۱۴۳۶۳

زخم پای دیابتی چیست؟

زخم پای دیابتی  یک عارضه جدی و متأسفانه شایع در افراد مبتلا به دیابت است. به زبان ساده، زخم پای دیابتی، زخمی باز روی پوست پا (اغلب در قسمت کف پا یا روی انگشتان) است که به دلیل عوارض طولانی‌مدت بیماری دیابت ایجاد می‌شود. این زخم‌ها می‌توانند از یک خراش کوچک شروع شوند و اگر درمان نشوند، به سرعت عمیق شده و تا استخوان پیشروی کنند. دیابت کنترل‌نشده یا طولانی‌مدت می‌تواند به دو سیستم اصلی در بدن آسیب برساند که هر دو در سلامت پاها نقش حیاتی دارند. در این مشکل که به دلیل از بین رفتن حس، فرد متوجه درد نمی‌شود، تاول، پینه و در نهایت زخم به وجود می‌آید.

انواع زخم‌های دیابتی

درک درجات مختلف زخم‌های دیابتی به ما کمک می‌کند تا شدت و نحوه برخورد با آن‌ها را بهتر بفهمیم. این طبقه‌بندی‌ها وضعیت پوست و بافت‌های سطحی و هم عمق زخم و درگیری احتمالی استخوان یا عفونت را در نظر می‌گیرند.

زخم درجه ۰ (Grade ۰)

در این مرحله، هنوز زخمی وجود ندارد. اما فرد دیابتی در معرض خطر بالای ابتلا به زخم است. معمولاً پاها بدون زخم باز هستند، اما ممکن است علائم هشداردهنده‌ای مثل پینه‌های ضخیم، تغییر شکل در پا، بی‌حسی یا کاهش حس و مشکلات عروقی وجود داشته باشد. این مرحله، مهم‌ترین مرحله برای پیشگیری است. تمرکز اصلی بر معاینه روزانه پا، استفاده از کفش مناسب، و مراقبت از پوست و ناخن‌ها خواهد بود.

زخم درجه ۱ (Grade ۱)

این زخم سطحی است و فقط لایه‌های بالایی پوست (اپیدرم و درم) را درگیر کرده است. زخم باز است، اما عمق زیاد و عفونت ندارد، تنها ممکن است کمی ترشح داشته باشد. همچنین درگیری بافت چربی زیر پوست هم وجود ندارد. این زخم‌ها معمولاً به خوبی به درمان‌های موضعی و مراقبت‌های اولیه پاسخ می‌دهند.

زخم درجه ۲ (Grade ۲)

در این درجه، زخم عمیق‌تر شده و علاوه بر پوست، بافت‌های زیرین مانند چربی زیرجلدی را نیز درگیر کرده است. زخم نفوذ به بافت چربی دارد و ممکن است تاندون‌ها یا مفاصل را در معرض دید قرار دهد، اما هنوز به آن‌ها نرسیده است. همچنین هنوز درگیری استخوان یا کپسول مفصلی وجود ندارد. در این حالت احتمال عفونت بیشتر است. این درجه از زخم نیاز به مراقبت دقیق‌تر، تمیز کردن زخم (دبریدمان) برای برداشتن بافت مرده و کنترل عفونت احتمالی دارد.

زخم درجه ۳ (Grade ۳)

این زخم به عمیق‌ترین لایه‌ها رسیده و بافت‌های عمقی مانند تاندون‌ها، کپسول مفصلی یا حتی استخوان را درگیر کرده است. در این حالت معمولاً عفونت درگیر است (آبسه، استئومیلیت - عفونت استخوان). مفاصل یا استخوان ممکن است در معرض دید باشند یا به وضوح آسیب دیده باشند. این مرحله بسیار جدی است و نیاز به درمان فوری، شامل تمیز کردن وسیع زخم (دبریدمان)، درمان آنتی‌بیوتیکی قوی و گاهی جراحی برای برداشتن بافت عفونی یا استخوان درگیر دارد.

زخم درجه ۴ (Grade ۴)

این زخم شدید است و درگیری عمیقی به همراه دارد که عفونت یا آسیب وسیع به استخوان و مفاصل را نشان می‌دهد. ممکن است گانگرن (سیاه شدن بافت) در بخشی از پا وجود داشته باشد. در این حالت عفونت می‌تواند به استخوان‌ها و مفاصل رسیده باشد و باعث استئومیلیت (عفونت استخوان) شود. احتمال نیاز به قطع عضو در این مرحله بسیار بالاست. بستری شدن در بیمارستان، درمان تهاجمی با آنتی‌بیوتیک‌ها، دبریدمان وسیع و اغلب جراحی برای قطع عضو جهت جلوگیری از گسترش عفونت و نجات جان بیمار ضروری است.

زخم درجه ۵ (Grade ۵)

این درجه، نهایت شدت آسیب را نشان می‌دهد و معمولاً به معنای گستردگی وسیع عفونت و گانگرن است که کل پا یا بخش بزرگی از آن را درگیر کرده است. در این شرایط عفونت شدید و گسترده که ممکن است به کل پا یا حتی خون سرایت کرده باشد و درگیری عمیق استخوان‌ها و مفاصل* در وسعت زیاد وجود دارد و قطع عضو معمولاً اجتناب‌ناپذیر است. این مرحله یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که جان بیمار را تهدید می‌کند و اغلب مستلزم قطع عضو در سطحی بالاتر از ناحیه درگیر (مثلاً بالای زانو) است.

علائم و نشانه‌های زخم پای دیابتی

اما برای تشخیص زخم پای دیابتی بهتر است برخی از علائم اولیه‌ این عارضه را بدانید و بشناسید. این علائم مربوط به موارد زیر هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

لکه روی جوراب

ممکن است به دلیل خونریزی یا ترشح جراحت یا یک زخم در پا، ترشحات از ناحیه آسیب دیده بر روی جوراب‌هاپدیدار شود  که یکی از شایع ترین نشانه های زخم پای دیابتی در مراحل اولیه ی آن می باشد.

قرمزی و توزم

از علائم دیگر قرمزی و تورم در ناحیه زخم است؛ این احتمال وجود دارد که شما برآمدگی هایی روی پوست خود بینید. همچنین ممکن است این مسئله موجب تغییر رنگ جزئی پوست هم شود.

بوی تعفن همراه با چرک

در صورت پیشرفت قابل‌توجه زخم، ممکن است از ناحیه زخم بوی بد و غیرطبیعی ببینید. این بوی نامطبوع به دلیل فعالیت های میکروبی در زخم ایجاد می شود. اگر مراقبت کافی به عمل نیاید، این مشکل می تواند منجر به عفونت زخم شود.

ایجاد تاول، میخچه، پینه

این ها را با تاول و میخچه ی معمولی اشتباه نگیرید در صورتی که پس از گذشت زمان طولانی، خود به خود بهبود نیافتند احتمال دارد نشان دهنده ی زخم پای دیابتی باشند.

سفت شدن پوست و احساس درد هنگام لمس آن

ممکن است هنگامی که پوست خود را لمس می کنید متوجه سفت بودن آن در مجاورت قسمت آسیب دیده شوید، حتی ممکن است پوست ضخیم تر دیده شود و دردناک باشد. این مشکل نیز می تواند نشان دهنده ی زخم پای دیابتی باشد.

عوامل موثر در ایجاد زخم پای دیابتی

برخی از عوامل محیطی و بهداشتی می‌توانند خطر ابتلا به زخم پای دیابتی را به شکل چشمگیری افزایش دهند. برخی از این عوامل مربوط به موارد زیر هستند:

1.نوروپاتی

نوروپاتی نوعی آسیب عصبی است. شایع‌ترین دلیل ایجاد زخم پای دیابتی، بی حسی پاها در اثر آسیب به اعصابی است که مسئول احساس درد و گرما هستند. آسیب رسیدن به این اعصاب، موجب از بین رفتن حس درد می‌شود، در نتیجه فرد متوجه جراحت ایجاد شده در پای خود نمی‌شود. همچنین، نوروپاتی ممکن است بر اعصاب کنترل کننده عضلات کوچک که در کف پا قرار دارند تأثیر بگذارد و باعث تغییر شکل پا و تغییر توزیع وزن بدن در زمان راه رفتن یا فعالیت شود.

2.گردش خون ضعیف

در بیشتر بیماران دیابتی تصلب شرایین دیده می‌شود.  اولین مرحله در ارزیابی گردش خون گرفتن نبض در کف پا و مچ پا استدر صورتی که نبض احساس نشود، احتمال دارد برای بهبود زخم‌ها جهت ارزیابی وضعیت رگ‌های خونی و تعیین طبیعی بودن گردش خون آزمایش‌های دیگری مورد نیاز باشد. طبیعی بودن گردش خون نقش اساسی را در بهبود زخم‌های دیابتی دارد.

3.عفونت

شایع‌ترین عفونت بافت نرم در بیماران دیابتی عفونت‌های کف پا، می باشند و ممکن است منجر به عفونت در استخوان‌ پا، قطع عضو و حتی مرگ بیمار نیز شوند. در فرد مبتلا به دیابت، ممکن است بسیاری از جنبه‌های سیستم ایمنی طبیعی دگرگون شوند، به همین دلیل خطر ابتلا به زخم پای دیابتی بالا می رود.

روش‌های درمان زخم پای دیابتی

برای درمان زخم پای دیابتی می‌توان از روش‌های درمانی مختلفی استفاده کرد. در ادامه برخی از روش‌های معتبر برای درمان زخم پای دیابتی را معرفی کرده‌ایم:

کنترل بهینه قند خون

باید بدانید قند خون شما تاثیر بسیار زیادی بر درمان زخم پای دیابتی دارد به همین دلیل در جهت درمان و بهبود زخم پای دیابتی، باید قند خون خود را مدام کنترل کنید. ضمن این که برای مدیریت سطح قند خون خود باید یک رژیم غذایی سفت و سخت را در پیش بگیرید و مصرف هر ماده غذایی که حاوی قند است را به شکل قابل توجهی کم کرده و یا حذف کنید.

دبریدمان

به حذف یا برداشت همه بافت‌های عفونی و مرده یا صدمه دیده، پوست‌های ضخیم، مواد باقی‌مانده از پانسمان، ذرات خارجی و… از بدن بیمار به منظور ترمیم یا جایگزینی بافت سالم اطراف زخمف دبریدمان گفته می‌شود.

در این روش درمانی بیماری بین یک تا دو نوبت دارو مصرف می‌کند در یک برنامه منظم به طور مکرر پانسمان خود را تعویض می‌کند. پس از آن که بافت مرده از بین رفت پانسمان برداشته می‌شود. در صورتی که فرد مشکل انعقاد خون داشته باشد و یا پزشک او را از جراحی منع کرده باشد برای درمان زخم دیابت او از دبریدمان آنزیمی استفاده می‌شود.

آنتی‌بیوتیک

برای درمان عفونت‌های عمیق، ترشحات و سلولیت، آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک تجویز می شود. این آنتی‌بیوتیک‌ها فرایند بهبودی جای زخم دیابتی را بیشتر می‌کنند. به عنوان مثال برای کنترل موارد گفته شده از مترونیدازول که یک ماده آنتی‌بیوتیکی و ضدباکتریایی است استفاده می‌شود که در کنترل و از بین بردن میکروب‌های باکتریایی ناحیه زخم پا تاثیر موثر و کارآمدی دارد و به این ترتیب در بهبود زخم و پیشگیری در افزایش باکتری و گسترش عفونت نقش دارد.

کاهش فشار

با استفاده از ویلچر یا عصا، پوشیدن کفش‌های مخصوص، قالب‌ها و گچ‌گیری پا فشار وارد شده بر زخم را کم کنید. هر چه فشار وارده در نواحی زخم شده کمتر باشد میزان تحریک پذیری آن کاهش یافته و روند بهبود زخم تسریع پیدا می‌کند. به همین منظور پوشیدن کفش‌های مخصوص با کفی طبی که فشار پا را به نسبت مناسب در همه جای کف پا توزیع می‌کند بسیار توصیه می‌شود.

درمان زخم پای دیابتی با جراحی

به یاد داشته باشید که جراحی تنها بخشی از فرایند درمان است و معمولاً در کنار سایر روش‌های غیرجراحی (مانند کنترل قند خون، آنتی‌بیوتیک‌ها و مراقبت از زخم) انجام می‌شود. هدف از جراحی زخم پای دیابتی، بهبود خون‌رسانی به پا، برداشتن بافت‌های مرده و عفونی، اصلاح بدشکلی‌های پا و در نهایت تسریع روند بهبودی و جلوگیری از قطع عضو است. مراحل درمان جراحی زخم پای دیابتی بسته به شدت و نوع زخم، وضعیت عروقی و عصبی بیمار و وضعیت عمومی سلامتی او متفاوت است، اما به طور کلی می‌توان آن‌ها را به این دسته‌ها تقسیم کرد:

ارزیابی قبل از عمل

پزشک، پا و زخم را به دقت معاینه می‌کند تا میزان آسیب، عمق زخم، علائم عفونت و وضعیت عروقی و عصبی پا را ارزیابی کند. ممکن است از رادیوگرافی، MRI یا سی‌تی اسکن برای بررسی میزان درگیری استخوان، مفاصل و بافت‌های نرم استفاده شود. همچنین برای بررسی جریان خون در پاها، ممکن است از سونوگرافی داپلر یا آنژیوگرافی استفاده شود. برای بررسی میزان قند خون، عملکرد کلیه، وضعیت عفونت و سایر عوامل مهم نیز آزمایش خون گرفته می‌شود.

انتخاب روش‌های جراحی

چند روش جراحی برای درمان زخم پای دیابتی وجود دارد. این روش ها در زیر معرفی شده اند:

دبریدمان: هدف آن برداشتن بافت‌های مرده، عفونی یا آسیب‌دیده از زخم برای ایجاد یک بستر سالم برای ترمیم است. انواع آن عبارت هستند از: دبریدمان شارپ، دبریدمان آنزیمی، دبریدمان اتولیتیک و دبریدمان بیولوژیک. دبریدمان ممکن است در مطب پزشک، کلینیک یا بیمارستان انجام شود. بسته به میزان بافت مرده، ممکن است نیاز به چندین جلسه دبریدمان باشد.

جراحی‌های عروقی: هدف از انجام آن بهبود جریان خون به پا برای تسریع روند بهبودی است. انواع این جراحی عبارت است از: آنژیوپلاستی و جراحی بای‌پس. این جراحی‌ها معمولاً توسط جراح عروق در بیمارستان انجام می‌شوند.

جراحی‌های اصلاحی: هدف این جراحی اصلاح بدشکلی‌های پا که باعث فشار غیرطبیعی بر روی زخم می‌شوند. برداشتن برآمدگی‌های استخوانی، اصلاح انگشت چکشی و تغییر شکل قوس پا از انواع ان است. این جراحی‌ها معمولاً توسط جراح ارتوپد یا جراح پا و مچ پا انجام می‌شوند.

پیوند پوست: هدف آن پوشاندن زخم‌های بزرگ با پوست سالم از قسمت دیگری از بدن است. در این جراحی پوست سالم از یک ناحیه از بدن (مانند ران) برداشته شده و به ناحیه زخم پیوند زده می‌شود. کاربرد این روش برای زخم‌هایی است که به طور طبیعی التیام نمی‌یابند.

قطع عضو: هدف آن برداشتن بخشی از پا یا کل پا برای جلوگیری از گسترش عفونت و نجات جان بیمار است. در موارد شدید که عفونت غیرقابل کنترل است، گانگرن وجود دارد یا خون‌رسانی به پا بسیار ضعیف است، قطع عضو انجام می شود که سطح آن بستگی به میزان آسیب و عفونت دارد.

انجام مراقبت‌های بعد از عمل

تعویض منظم پانسمان، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ برای درمان یا پیشگیری از عفونت، استفاده از داروهای مسکن برای کاهش درد، استفاده از گچ یا بریس برای محافظت از پا و کاهش فشار بر روی زخم، انجام فیزیوتراپی برای بهبود دامنه حرکتی و قدرت عضلات پا، استفاده از کفش‌های مخصوص برای محافظت از پا و توزیع مناسب وزن، مراقبت در منزل و مراجعه منظم به پزشک برای بررسی وضعیت زخم و اطمینان از روند بهبودی.

مدت زمان درمان زخم پای دیابتی

مدت زمان درمان زخم پای دیابتی می‌تواند به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد و به طور کلی متغیر است. این عوامل شامل:

شدت و عمق زخم

زخم‌های سطحی به طور معمول سریع‌تر بهبود می‌یابند، در حالی که زخم‌های عمیق‌تر و شدیدتر ممکن است به زمان بیشتری برای بهبود نیاز داشته باشند.

کنترل قند خون

کنترل مناسب قند خون از اهمیت بالایی برخوردار است. قند خون بالا می‌تواند فرایند بهبود زخم را مختل کند و مدت زمان درمان را طولانی‌تر کند.

سلامت عمومی فرد

عوامل دیگری مانند سن، وضعیت کلی سلامت، وجود بیماری‌های زمینه‌ای (مثل بیماری قلبی، فشار خون بالا یا اختلالات گردش خون) و سبک زندگی نیز تأثیرگذارند.

رژیم غذایی و تغذیه

مصرف مواد مغذی کافی و متعادل می‌تواند به بهبود زخم کمک کند.

مراقبت از زخم

شیوه‌های مناسب مراقبت از زخم، شامل تعویض منظم پانسمان و رعایت بهداشت، می‌تواند به تسریع در روند بهبود کمک کند.

به طور کلی، زخم‌های پای دیابتی ممکن است چند هفته تا چند ماه برای بهبود نیاز داشته باشند، و در مواردی که زخم عمیق و مشکل‌ساز باشد، ممکن است زمان بیشتری صرف شود. مشاوره با پزشک و پیگیری منظم وضعیت زخم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا درمان به موقع و مؤثر انجام شود.

راه های پیش گیری از ابتلا به زخم پای دیابتی

برای در امان ماندن از عوارض زخم پای دیابتی، مراقبت‌های پیشگیرانه بسیار مهم می باشد. برای این کار باید قند خون خود را مدام مدیریت کنید. رعایت موارد زیر هم برای پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی حائز اهمیت است:

• شست و شوی روزانه پاها
• کوتاه کردن ناخن‌های بدوناسیب رساندن به بافت اطراف ناخن
• خشک کردن پاها پس از استحمام
• استفاده از مرطوب کننده‌های مناسب برای افزایش طراوت پوست
• عوض کردن جوراب به طور مرتب
• برداشتن میخچه با مراجعه به پزشک
• پوشیدن کفش طبی و مناسب

سوالات متداول

اگر در معرض زخم پای دیابتی هستید، پرسش و پاسخ زیر می‌تواند کمک و راهنمای خوبی در پیشگیری و درمان این مشکل باشد:

روش های پیشگیری زخم پای دیابتی چیست؟

کنترل دقیق قند خون، معاینه روزانه پاها، شستشوی روزانه پاها و خشک کردن کامل به خصوص بین انگشتان، مرطوب نگه داشتن پوست پا با لوسیون مناسب (به جز بین انگشتان)، کوتاه کردن صحیح ناخن‌ها، پوشیدن کفش و جوراب مناسب، عدم راه رفتن با پای برهنه، معاینه منظم توسط پزشک و ترک سیگار از اقدامات مهم در پیشگیری از زخم پای دیابتی هستند.

آیا با انجام روش های درمانی، زخم پای دیابتی به طور دائم خوب می شود؟

بله، بسیاری از زخم‌های دیابتی با درمان مناسب بهبود می‌یابند و می‌توانند به طور کامل بسته شوند. اما این به معنای خوب شدن دائم به شکلی که دیگر هیچ‌وقت برنگردند، نیست. فرد همچنان در معرض خطر بالای زخم‌های جدید است و باید به مراقبت‌های پیشگیرانه ادامه دهد. مدیریت دیابت و مراقبت مداوم از پاها برای جلوگیری از عود زخم ضروری است.

زخم پای دیابتی در چه سنی اتفاق می افتد؟

این زخم‌ها عمدتاً در افراد مسن‌تر (معمولاً بالای 50 سال) که مدت طولانی‌تری به دیابت مبتلا بوده‌اند، شایع‌تر است. هر چه مدت زمان ابتلا به دیابت بیشتر باشد، خطر بروز عوارض مانند نوروپاتی و بیماری عروقی محیطی افزایش می‌یابد و در نتیجه احتمال زخم پای دیابتی بیشتر می‌شود. با این حال، در افراد جوان‌تر با دیابت کنترل‌نشده یا عوارض شدید، نیز ممکن است رخ دهد.

آیا روند درمان زخم پای دیابتی طولانی است؟

بله، اغلب طولانی است. درمان زخم پای دیابتی می‌تواند از چند هفته تا چند ماه و حتی بیشتر طول بکشد. این به عواملی مانند اندازه و عمق زخم، وجود عفونت، وضعیت خون‌رسانی به پا و کنترل قند خون بستگی دارد. نیاز به صبر، مراقبت دقیق و پیگیری منظم پزشکی دارد.

دکتر محسن یوسف زاده - متخصص جراحی عمومی، گوارش، تیروئید و پستان

• جراحی دستگاه گوارش، تیروئید، پستان
• جراحی لیزری بیماریهای مقعد و کیست مویی
• متخصص جراحی عمومی و فلوشیپ جراحی عروق با ۱۵ سال سابقه جراحی
• ساعت کاری:

۹تا ۱۲صبح

۴تا ۷عصر

پنجشنبه و جمعه تعطیل

برای نوبت دهی در مطب دکتر محسن یوسف زاده کلیک کنید.

همین حالا تماس بگیرید.

 ۰۲۱-۸۸۰۵۰۴۵۰

۰۲۱-۸۸۰۵۰۴۶۰

۰۹۹۱۴۴۱۴۳۶۳

 شریعتی، روبروی پارک شریعتی، ساختمان نور، طبقه همکف، واحد۲

ملاصدرا، جنب بیمارستان بقیه الله، ساختمان صدرا، طبقه۴

اکباتان، خیابان فکوری غربی، خیابان نفیسی، روبروی بیمارستان عموییان، کلینیک کاووس​