۱۳ شغلی که تا ۱۰ سال دیگر ناپدید می‌شوند

عصر ایران: تا چند سال پیش که اینترنت و هوش مصنوعی حرف اول را نمی‌زدند، اگر می‌خواستید برای سفر تابستانی برنامه‌ریزی کنید، راهش ساده بود: رفتن به یک آژانس مسافرتی. میان بوی کاغذ گلاسه و صدای پرینترهای قدیمی، کارمندی خوش‌برخورد با لبخند از بودجه و علاقه‌هایتان می‌پرسید و بهترین مقصد را پیشنهاد می‌داد؛ اما امروز همه‌چیز عوض شده است.

حالا گوشی‌به‌دست روی مبل لم می‌دهید و چند دقیقه میان ده‌ها اپلیکیشن و وب‌سایت می‌چرخید، قیمت‌ها را مقایسه می‌کنید، نظرات کاربران را می‌خوانید و با چند کلیک سفر را نهایی می‌کنید. دیگر از آن کارمند و اعتماد چهره‌به‌چهره خبری نیست.

به نظر شما‌، در جهانی که ماشین‌ها هر لحظه هوشمندتر می‌شوند، جایگاه انسان کجاست؟ با ما همراه شوید تا ببینید تا چند سال دیگر، کدام مشاغل در مقابل موج سهمگین هوش مصنوعی، به تاریخ می‌پیوندند.

خط مقدم خداحافظی؛ زوال تعامل انسانی

اولین قربانیان اتوماسیون، شغل‌هایی هستند که در بطن آن‌ها یک وظیفه‌ی تکراری و مبتنی بر قوانین مشخص وجود دارد؛ زیرا ماشین‌ها در انجام این کارها سریع‌تر، دقیق‌تر و ارزان‌تر هستند. اما این تحول فقط یک جایگزینی مکانیکی نیست، بلکه به‌معنای حذف تدریجی تعامل انسانی از بسیاری از فرایند‌های روزمره است.

صندوق‌دار

صدای بیپ اسکنر، صدای باز شدن کشوی پول و آن جمله‌ی همیشگی «کیسه‌ی پلاستیکی لازم دارید؟» برای دهه‌ها موسیقی پس‌زمینه‌ی خریدهای ما بوده؛ اما امروز به‌تدریج می‌بینیم که این موسیقی جای خود را به صدای سرد و ماشینی صندوق‌های سلف‌سرویس داده است: «لطفاً کالا را در محل مشخص قرار دهید.» این دستگاه‌ها کارآمد هستند، صف‌ها را کوتاه‌تر می‌کنند و هزینه‌ها را برای فروشگاه کاهش می‌دهند؛ اما درعین‌حال، آخرین حلقه‌ی ارتباط انسانی را قطع می‌کنند.

با گسترش پرداخت‌های بدون تماس، کیف پول‌های دیجیتال و ظهور فروشگاه‌های کاملاً خودکار که در آن‌ها هیچ صندوق‌داری وجود ندارد، به نظر می‌رسد انقراض شغل صندوق‌داری اجتناب‌ناپذیر است.

متصدی بانک

در گذشته، بانک بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره بود. برای کوچک‌ترین کار مالی، از پرداخت قبض گرفته تا انتقال وجه، مسیرمان به شعبه می‌افتاد؛ اما امروز، با گسترش بانکداری آنلاین و موبایلی، مراجعه به شعبه برای پرداخت قبض یا انتقال وجه تقریباً بی‌معنا شده است.

این تحول، آسایش و سرعتی بی‌سابقه به همراه آورده، اما هم‌زمان نیاز به شعب فیزیکی و متصدیان بانک را به‌شدت کاهش داده است. بانک‌های آینده، بیشتر شبیه مراکز مشاوره‌ی مالی تخصصی خواهند بود تا محلی برای انجام کارهای روزمره و شغل متصدی بانک رفته‌رفته به فراموشی سپرده می‌شود.

کارمند پست

تا همین یکی‌دو دهه پیش، رفتن به اداره‌ی پست بخشی از زندگی روزمره بود. پرداخت قبوض، ارسال نامه، دریافت مرسولات و حتی خرید تمبر، همه وابسته به کارمندان پست بود؛ اما امروز با قبض‌های آنلاین، ایمیل، پیام‌رسان‌ها و شرکت‌های خصوصی حمل‌ونقل، بسیاری از وظایف سنتی پست به حاشیه رفته است. کارمندانی که روزی پشت پیشخوان‌ها، نامه‌ها را دسته‌بندی و ثبت می‌کردند، اکنون با واقعیتی روبه‌رو هستند که در آن، بیشترِ خدمات سنتی به تاریخ می‌پیوندد.

آژانس‌های مسافرتی

روزگاری سفر کردن بدون مراجعه به آژانس مسافرتی امکان‌پذیر نبود. کارمندان این آژانس‌ها با دفترچه‌های رزرو و فهرست تورها، نقش مشاورانی مطمئن را ایفا می‌کردند؛ اما امروز مسافر روی موبایلش قیمت‌ها را مقایسه می‌کند، نظرات کاربران را می‌خواند و بدون واسطه خرید می‌کند. آن اعتماد چهره‌به‌چهره و پیشنهادهای شخصی، جای خود را به الگوریتم‌های مقایسه‌گر داده است و شغل کارمند آژانس مسافرتی، بیش از پیش در معرض فراموشی قرار دارد.

وقتی دست‌ها جای خود را به بازوهای رباتیک می‌دهند

موج دوم اتوماسیون، پس از هدف قرار دادن وظایف خدماتی، مستقیماً به سراغ مهارت‌های یدی و فیزیکی انسان آمده است. در کارخانه‌ها، انبارها و حتی آشپزخانه‌ها، ربات‌هایی که هرگز خسته نمی‌شوند، اشتباه نمی‌کنند و به مرخصی نیاز ندارند، در حال گرفتن جای کارگران انسانی هستند.

کارگران انبار

با رشد انفجاری تجارت الکترونیک به‌خصوص در کشورهای پیشرفته، انبارهای شرکت‌های بزرگی مانند آمازون به شهرهای کوچکی از قفسه و کالا تبدیل شده‌اند. در گذشته، هزاران کارگر در این فضاها روزانه ده‌ها کیلومتر راه می‌رفتند تا کالاها را پیدا و برای ارسال آماده کنند. این کار، فرسایشی، تکراری و مستعد خطای انسانی بود.

امروز در این انبارها، ارتشی از ربات‌های هوشمند و خودکار فرمانروایی می‌کنند. ربات‌های نارنجی‌رنگ Kiva در انبارهای آمازون، قفسه‌ها را بلند می‌کنند و نزد کارگر انسانی می‌آورند و نیاز به راه رفتن را از بین می‌برند. بازوهای رباتیک غول‌پیکر، بسته‌ها را با سرعتی باورنکردنی جابه‌جا و دسته‌بندی می‌کنند. این سیستم‌ها نه‌تنها بهره‌وری را افزایش داده‌اند، بلکه هزینه‌ها را نیز به‌شدت کاهش می‌دهند. در اکوسیستم جدید، نقش انسان از «انجام‌دهنده‌ی کار» به «ناظر بر ربات‌ها» تغییر کرده است.

کارگران نساجی و مونتاژکاران

صدای چرخ‌خیاطی‌های صنعتی و هیاهوی خطوط مونتاژ برای یک قرن، نماد قدرت صنعتی کشورها بود. این مشاغل، نیازمند مهارت، دقت و تکرارپذیری بودند؛ اما مشکل این است که دقت انسان با خستگی کاهش می‌یابد و تکرار، فرسودگی می‌آورد؛ محدودیتی که ماشین‌ها بویی از آن نبرده‌اند.

امروزه در صنعت نساجی، دستگاه‌های بافندگی کامپیوتری می‌توانند پیچیده‌ترین طرح‌ها را بدون کوچک‌ترین خطا اجرا کنند. در خطوط مونتاژ خودرو، بازوهای رباتیک با دقتی در حد میکرون، قطعات را جوشکاری و نصب می‌کنند. طبق داده‌های اداره‌ی آمار کار ایالات متحده، شغل مونتاژکاری تا سال ۲۰۲۸ با کاهش چشمگیری مواجه خواهد شد. این جایگزینی، کیفیت محصولات را بالاتر برده و قیمت تمام‌شده را کاهش داده است، البته به قیمت از‌دست‌رفتن میلیون‌ها شغل برای انسان.

آشپز فست‌فود

صنعت فست‌فود در دنیا روی سه ستون استوار است: سرعت، یکسان‌سازی و قیمت پایین. طبق یک پژوهش در سال ۲۰۱۳، احتمال خودکار شدن کار آشپزها و کارکنان فست‌فود به بیش از ۸۰ درصد می‌رسد؛ عددی که نشان می‌دهد به خطر افتادن آینده‌ی شغلی، خیلی نزدیک‌تر از چیزی است که تصور می‌کنیم.

اکنون استارتاپ‌هایی مثل Miso Robotics در آمریکا، آینده را به آشپزخانه آورده‌اند. ربات آن‌ها، «Flippy»، یک بازوی رباتیک هوشمند است که می‌تواند همبرگرها را برگرداند، سیب‌زمینی‌ها را سرخ کند و دمای پخت را با دقت میلی‌متری تنظیم کند. این ربات‌ها خستگی‌ناپذیرند، بهداشتی کار می‌کنند و هیچ‌وقت از افزایش حقوق یا مرخصی استعلاجی حرفی نمی‌زنند!

با چنین تحولاتی، آشپزخانه‌های فست‌فود بیش از آنکه یادآور محیطی شلوغ و پرهیاهو باشند، به خطوط تولیدی آرام، تمیز و ماشینی شباهت خواهند داشت؛ جایی که ربات‌ها، جای آدم‌ها را پر می‌کنند.

موج دیجیتال و مشاغلی که در خود غرق می‌کند

شاید هیچ‌چیزی تاکنون به اندازه‌ی دیجیتالی‌شدن اطلاعات، دنیای مشاغل به‌اصطلاح پشت میزی را زیر و رو نکرده باشد. کارهایی که روزی بر پایه‌ی کاغذ، پست فیزیکی، ورود داده یا حتی ترجمه می‌چرخیدند، امروز یکی پس از دیگری به دست الگوریتم‌های هوشمند سپرده می‌شوند.

کارمند ورود داده

همان‌طور که می‌دانید، شرکت‌ها برای وارد کردن اطلاعات از فرم‌های کاغذی، فاکتورها و پرسشنامه‌ها به کارمندانی نیاز دارند که ساعت‌ها پشت میز می‌نشینند و با دقتی بی‌پایان، داده‌ها را تایپ می‌کنند؛ کاری طاقت‌فرسا و تکراری که به دقت انسانی وابسته است؛ اما حالا هوش مصنوعی و نرم‌افزارهای تشخیص کاراکتر نوری (OCR) این فرایند را متحول کرده‌اند.

الگوریتم‌ها می‌توانند در چند ثانیه اطلاعات هزاران سند را استخراج، دسته‌بندی و وارد پایگاه داده کنند؛ آن هم با سرعتی هزاران برابر بیشتر و خطایی نزدیک به صفر. به همین دلیل، شغل کارمند ورود داده در فهرست نخستین قربانیان قطعی اتوماسیون اداری قرار گرفته است؛ جایگاهی که هوش مصنوعی به‌زودی از چنگ انسان درمی‌آورد.

منشی دفتر حقوقی و مترجمان

بخش حقوقی همیشه تشنه‌ی نیروی انسانی بوده است. انبوه اسناد، پرونده‌ها و پیشینه‌های قضایی نیازمند دقت، حوصله و ساعت‌ها وقت‌گذاری منشی‌ها و دستیاران حقوقی هستند؛ کسانی که در دل هزاران صفحه به‌دنبال یک مدرک یا اشاره‌ی کلیدی می‌گردند.

اکنون هوش مصنوعی می‌تواند قواعد بازی را تغییر دهد. نرم‌افزارهای مجهزبه AI می‌توانند در چند دقیقه، کوهی از مدارک را تحلیل کنند و مهم‌ترین بخش‌ها را بیرون بکشند. طبق گزارش Deloitte، تنها در دو دهه‌ی آینده، بیش از ۱۱۴ هزار شغل حقوقی تحت‌تأثیر مستقیم این فناوری قرار خواهند گرفت؛ فناوری‌ای که دنیای زبان و ترجمه را هم بی‌نصیب نگذاشته است.

مترجم‌های ماشینی قدیمی، متونی خشک و بی‌روح تولید می‌کردند؛ اما مدل‌های زبانی پیشرفته‌ای مثل GPT-4 یا جمنای، امروز می‌توانند با درک بافت و ظرایف متن، ترجمه‌هایی روان و گاهی حیرت‌انگیز ارائه دهند. البته این به معنای پایان کار مترجمان نیست؛ زیرا ترجمه‌ی ادبی، شعر یا متون بسیار تخصصی همچنان به نبوغ و درک انسانی نیاز دارد؛ اما شکی نیست که ماهیت شغل مترجم‌ها تغییر می‌کند و بخش بزرگی از بازار ترجمه‌ی تجاری و عمومی، به دست ماشین‌ها خواهد افتاد.

بازاریاب تلفنی

بازاریابی تلفنی زمانی یکی از ابزارهای اصلی فروش بود. تلفن زنگ می‌زد و صدای فروشنده‌ای تلاش می‌کرد محصول یا خدماتی را معرفی کند؛ اما امروز کاربران گوشی‌های هوشمند با یک لمس ساده، تماس‌های ناشناس را مسدود می‌کنند. پیامک‌های تبلیغاتی به پوشه‌ی هرزنامه می‌روند و الگوریتم‌های دیجیتال مارکتینگ، دقیق‌تر از هر بازاریاب تلفنی‌ای، مخاطب هدف را شناسایی می‌کنند. در نتیجه، این شغل که روزی بخشی از چرخه‌ی اقتصاد بود، حالا یکی از نخستین قربانیان عصر دیجیتال است.

طراحان گرافیک

گرافیک دیجیتال سال‌ها یکی از حوزه‌هایی بود که با اتکا به خلاقیت انسانی، رشد خیره‌کننده‌ای داشت؛ اما با ظهور ابزارهای طراحی مبتنی‌بر هوش مصنوعی، از Canva گرفته تا مدل‌های مولد تصویر مانند MidJourney و DALL.E، بسیاری از کارهای روتین گرافیکی به‌سرعت خودکار شده‌اند. لوگو، پوستر یا طرح اولیه‌ای که زمانی روزها وقت یک طراح را می‌گرفت، حالا در چند ثانیه آماده می‌شود. البته خلاقیت انسانی هنوز جایگزین‌ناپذیر است، اما بازار برای طراحان متوسط روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود.

انقلاب در جاده‌ها و ورزش؛ فرمان در دست هوش مصنوعی

شاید ملموس‌ترین و درعین‌حال بحث‌برانگیزترین تغییر در آینده نزدیک، در خیابان‌ها و جاده‌ها رخ دهد؛ جایی که هوش مصنوعی در حال گرفتن فرمان از دست انسان‌ها است و میلیون‌ها شغل را در سراسر جهان به خطر می‌اندازد.

رانندگان تاکسی، کامیون و خدمات اشتراکی

رانندگی برای بیش از یک قرن منبع درآمد میلیون‌ها نفر بوده است؛ از تاکسی‌داران شهری که نبض خیابان‌ها را می‌شناختند تا کامیون‌دارانی که اقتصاد جهانی را روی چرخ‌های خود می‌چرخاندند؛ اما با ورود خودروهای خودران، این معادله در حال بازنویسی است.

شرکت‌هایی مانند Waymo (از زیرمجموعه‌های گوگل)، تسلا و Cruise (از جنرال موتورز) میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند و ناوگان‌های تاکسی و کامیون‌های خودران را در شهرهای مختلف آزمایش می‌کنند. این فناوری هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد، اما پتانسیل آن برای متحول کردن صنعت حمل‌ونقل غیرقابل انکار است.

یک کامیون خودران می‌تواند بی‌وقفه، هفت روز هفته و بیست‌وچهارساعته بار جابه‌جا کند؛ بدون خواب، بدون خستگی و بدون حقوق. نتیجه؟ کاهش هزینه‌ها و افزایش چشمگیر بهره‌وری. اما این تحول هم‌زمان به‌معنای حذف تدریجی میلیون‌ها شغل انسانی در صنعت حمل‌ونقل است؛ یکی از بزرگ‌ترین جابه‌جایی‌های شغلی در تاریخ مدرن.

داور ورزشی

در دنیای پرشور ورزش، داور همیشه شخصیتی کلیدی و در‌عین‌حال جنجالی بوده است و گاهی یک تصمیم اشتباه او می‌توانست سرنوشت یک مسابقه یا حتی یک قهرمانی را تغییر دهد؛ خطای انسانی‌ای که قبلاً بخشی از جذابیت ورزش بود؛ اما فشار برای دقت و عدالت، فناوری را به زمین بازی آورد.

تکنولوژی خط دروازه و سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) در فوتبال و سیستم چشم شاهین (Hawk-Eye) در تنیس و کریکت، تصمیم‌گیری‌های حساس را از دست انسان خارج کرده و به الگوریتم‌های دقیق سپرده‌اند. در اتاق فرمان VAR، تیمی از داوران با بازبینی صحنه‌ها از زوایای مختلف به داور اصلی کمک می‌کنند، اما روند به سمت خودکارسازی کامل در حرکت است. در آینده‌ی نزدیک، نقش داور بیشتر شبیه یک مدیر اجرایی خواهد بود تا تصمیم‌گیرنده‌ی نهایی؛ تغییری که برخی آن را عدالت می‌دانند و برخی، پایان هیجانِ بازی.

نتیجه‌گیری: آمادگی برای جهانی که هنوز نمی‌شناسیم

شاید مرور این فهرست از مشاغل در حال انقراض، آینده‌ای تاریک و بی‌رحم را تداعی کند؛ اما تاریخ چیز دیگری می‌گوید. این نخستین‌بار نیست که فناوری، دنیای کار را دگرگون می‌کند. انقلاب صنعتی، کشاورزان را به کارخانه‌ها کشاند. عصر کامپیوتر، ماشین‌نویس‌ها و اپراتورهای تلفن را کنار زد و مشاغل اداری و برنامه‌نویسی را به وجود آورد. به تاریخ که نگاه کنیم متوجه می‌شویم هر موج فناوری، همان‌قدر که ویرانگر است، می‌تواند خالق فرصت‌های تازه باشد.

هر موج فناوری همان‌قدر که ویرانگر است، می‌تواند خالق فرصت‌های تازه باشد

طبق گزارشی از Dell در سال ۲۰۱۷، حدود ۸۵ درصد مشاغل سال ۲۰۳۰ هنوز حتی اختراع نشده‌اند. این یعنی ما در آستانه‌ی جهانی جدید ایستاده‌ایم؛ جهانی که قوانین، مهارت‌ها و عناوین شغلی‌اش برای ما ناشناخته است. مشاغلی مانند «مربی هوش مصنوعی»، «کارآگاه داده»، «طراح اکوسیستم‌های مجازی» یا «متخصص اخلاق اتوماسیون» شاید امروز خیال‌پردازانه به نظر برسند، اما در آینده می‌توانند عادی‌ترین عنوان‌های شغلی باشند.

از سوی دیگر، بسیاری از مشاغل قدیمی نابود نمی‌شوند، بلکه بازتعریف خواهند شد. کارمندان بانک ممکن است به مشاوران مالی شخصی تبدیل شوند و مترجمان به متخصصانی برای خلق متون خلاقانه یا تخصصی. رمز بقا در این جهان تازه، چیزی به‌جز یادگیری مداوم و انعطاف‌پذیری نخواهد بود.