جاده چالوس؛ خاطرات شمال، محاله یادم بِره

برترین‌ها: دوازدهم آذر ماه، روز تاسیس جاده‌ای به‌نام «جاده شماره ۵۹» بود، که بعدها به «جاده چالوس» شهرت یافت. جاده‌ای که یکی از پُرتردد‌ترین جاده‌های کشور است، حالا ۸۷ ساله شد. با گذشته چند دهه از ساخت جاده چالوس، این مسیر همچنان یکی از مهم‌ترین مسیر‌های رسیدن به شمال ایران است. به‌همین مناسب، در این مطلب سرگذشتی از این جاده‌ی خاطره‌انگیز بخوانید.

جاده چالوس، محبوبِ با اصالت

تا اواخر دوره قاجار، جاده‌ای بین کرج - چالوس وجود نداشته و تنها یک مسیر خاکی و مالرو، راه دسترسی به روستا‌های این منطقه را تشکیل می‌داده، اما به گونه‌ای نبود که ارتباط دهنده شمال و جنوب کشور باشد. این جاده در سال ۱۳۱۲ مورد بهره برداری قرار گرفت. جاده چالوس و تونل کندوان ۸۷ سال پیش با ابزاری ابتدایی هم‌چون بیل و کلنگ در مدتی کوتاه ساخته شدند. از این زمان به بعد، انواع رستوران‌ها و واحد‌های اقامتی و پذیرایی در کنار این جاده شکل گرفت و با ساخت سد امیر کبیر (سد کرج) در سال ۱۳۴۰ به جاذبه‌ها و زیبایی‌های این جاده افزوده شد و در اندک زمانی این جاده به یکی از تفریحگاه‌های مهم گردشگری ایران تبدیل شد.

به نقل از گفته‌های شفاهی از مردم قدیم، کارگران را برای کندن این تونل در دل کوه (چون کندن تونل کندوان آن‌هم بدون تجهیزات کار بسیار سخت و دشواری بود) با یک سکه پنج ریالی که در آن زمان ارزشمند بود، تشویق می‌کردند و گفته می‌شود به ازای هر کلنگ پول داده می‌شده‌ است.

در مقطعی به دستور ناصرالدین شاه هم جاده مالرو چالوس و هم جاده مالرو هراز توسط مهندس اتریشی به نام گاستیگیرخان تعریض شد، تا بتوان همزمان با چند اسب در کنار هم یا به وسیله کالسکه و اسب در این راه تردد نمود. همه راه‌های دوران قاجاریه مالرو بودند. در طول جنگ جهانی اول پس از نقض بی طرفی ایران و اشغال ایران، با توجه ساخت ادوات نظامی جدید در آن زمان، نیرو‌های اشغالگر خصوصا نیرو‌های بریتانیایی برای تردد و انتقال زره پوش و نفربر‌ها که در خلال جنگ جهانی اول اختراع شده بود با مشکل روبه رو بودند؛ و در جریان سرکوب قیام جنگل و خصوصا پس از انقلاب اکتبر برای مقابله احتمالی با بلشویک‌ها در مسیر به گیلان حتی مجبور به ساخت راه شدند تا بتوانند این ادوات نظامی را به خط مقدم برسانند.

از سَرگیری برنامه‌ی توسعه راه‌های ایران

پس از به قدرت رسیدن رضا شاه، به خواست بریتانیا و به منظور مقابله احتمالی با بلشویک ها، توسعه راه‌های ایران توسط رضا شاه با جدیت ادامه یافت. بر اساس اسناد آرشیو ملی ایران، طرح و مطالعات و ساخت جاده کرج - چالوس طی سال ۱۳۰۹ توسط مهندس چرنتلسکی طراحی و نقشه برداری شد. عملیات اجرایی آن در اواسط اردیبهشت سال ۱۳۱۰ آغاز شد و در ۱۰-۱۲ آذر سال ۱۳۱۲ افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت.

در خبر روزنامه اطلاعات ۱۲ آذر ۱۳۱۲ آمده است: «راهی که امروز از طرف قرین‌الشرف ملوکانه افتتاح می‌یابد و نقشه آن از عرض مبارک می‌گذرد از حیث موفقیت و وضعیت محلی و طبیعی در ردیف اول قرار می‌گیرد بهمن جهت است که مورد علاقه خاص ذات مقدس شاهانه شده.»

بعد از اینکه راه مخصوص در سال ۱۳۱۲ افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت، بیش از ۵ ماه از سال، گذر از این جاده در قله کندوان در ارتفاعات ۳۲۰۰ متری عملا غیر ممکن بود. به همین منظور در اردیبهشت سال ۱۳۱۴ عملیات ساخت تونل کندوان آغاز شد با کندن تونل کندوان در ارتفاع ۲۰۰۰متری از سطح دریا دیگر نیاز نبود دور کوه را با خودرو بگردند و تا ارتفاع ۳۲۰۰ متری صعود کنند. مشکل‌ترین قسمت این جاده این بود که حدودا پنج ماه در سال به علت ریزش برف و شرایط جوی با توجه به خودرو‌های آن روزگار، عملا عبور و مرو از آن را غیر ممکن می‌کرد. با احداث این تونل ۱۳ کیلومتر از راه کرج به چالوس کاسته و دشواری رفت و آمد در زمستان از میان برداشته شد. تونل کندوان ۱۸۸۷ متر طول، عرض تونل ۷ متر و ارتفاع آن ۶ متر بود.

نام تونل کندوان برگرفته شده از قله کندوان یا گردنه کندوان در جاده چالوس است که این تونل در پایین این گردنه حفاری شده است. ناصرالدین شاه در سفرنامه‌های مازندران خود در عبور از این جاده از کندوان و گردنه کندوان نام برده است. «گدوک کندوان. نام محلی کنار راه تهران به چالوس میان گچسر و دونا و گدوک. جایی از کوه که در زمستان برف در آن جمع شود و مانع عبور و مرور گردد؛ گردنه کوه.» در برخی داستان‌سرایی‌های جعلی تاریخی عنوان شده، چون برای ساخت جاده کندوان در دوران رضا شاه توسط کارگران و استادکاران روستای کندوان همنام با این گردنه در آذربایجان شرقی استفاده شده است، نام این تونل را کندوان گذاشتند که صحت ندارد.

در انتهای راه در هنگام ورود به شهر چالوس روی رودخانه چالوس نیز پل چالوس ساخته شد. عملیات ساخت پل چالوس در بهمن سال ۱۳۱۱ آغاز و در آذر سال ۱۳۱۲ به اتمام رسید. قسمت فلزی پل که عبارت از یک دهنه ۷۰ متری است به وسیله شرکت اشکودا و چهار دهانه بتنی طرفین آن به وسیله اداره طرق مازندران ساخته شده است. طول پل ۱۴۰ متر و طول فلزی آن ۷۰ متر است. قسمت فلزی پل ۲۹۵ تن وزن دارد و تمامی این پل به وسیله پرچ ساخته شده است.

در بعضی مقالات می‌خوانیم رضا شاه دستور ساخت جاده چالوس را به منظور سرکشی به املاک خود واقع در مازندران صادر کرده بود. روزنامه ایران دراین‌باره نوشت: این مطلب نمی‌تواند صحت داشته باشد، زیرا بر اساس اسناد و مدارک موجود بعد از ورود تقی زاده به وزارت مالیه در ۲۶ مرداد سال ۱۳۰۹ اداره واگذاری املاک تاسیس و در راستای آن مالکان مبارز منطقه چالوس، نوشهر، کلاردشت، کجور و تنکابن دستگیر و روانه زندان شدند و در سال ۱۳۱۰ املاک آنان توسط رضا شاه غصب و آنان روانه تبعید شدند.

به نظر می‌رسد همزمان با ساخت جاده چالوس به کمک جاذبه‌های چالوس و نوشهر، کلاردشت و کجور، رضا شاه را وسوسه کردند تا با دستگیری مبارزان منطقه پس از زندانی و تبعید آنان املاکشان را به نفع رضا شاه غصب کنند. مبارزانی که در طول مشروطه، عامل پیروزی مشروطه و فتح تهران بودند.

برای ساخت این جاده تونل‌ها و پل‌های طولانی بسیاری ساخته شده که با توجه به زمان ساخت آن‌ها کار و رنج زیادی لازم داشته‌است. بیشتر سفر‌های گردشگری مردم تهران به کرانه‌های دریای خزر به‌ویژه در تابستان از طریق همین جاده صورت می‌گیرد. اما به علت اینکه طراحی آن در گذشته انجام گرفته‌است، برای سرعت‌های بالا مناسب نیست.

در ادامه عکس‌هایی از مراحل ساخت این جاده‌ی خاطره‌انگیز ببینید.

افتتاح تونل کندوان

مجید آهی وزیر راه وقت در حال دادن گزارش چگونگی ساخت تونل کندوان به رضا شاه

نمایی از کارگرانی که حدود سال ۱۳۱۲ جاده چالوس را با بیل و کلنگ ساختند

تونل کندوان در دهه سی خورشیدی

مهمان‌سرای شهر چالوس و میدان ورودی خلوت آن در سال‌های دور

راه شوسه چالوس - تهران در دهه ۱۳۱۰

با ساخت تونل کندوان ۱۳ کیلومتر از مسافت کرج به چالوس کاسته شد، زیرا پیش از آن برای طی این مسیر باید کوه دور زده می‌شد.