جنگنده میگ ۲۹ ایران چه مشخصات و ویژگی‌هایی دارد؟

گجت نیوز: یکی از جنگنده‌های موجود در ناوگان هوایی کشور، میگ ۲۹ – MIG۲۹ است که با نام فالکروم A و B هم شناخته می‌شود. مشخصات این جت جنگی چیست؟

درست در شب عاشورا و زمانی که جمعیت به اوج شلوغی خود رسیده بود، نیروی هوایی با به پرواز درآوردن جنگنده‌های شکاری میگ ۲۹، تلاش کرد تا امنیت آسمان را تأمین کند. از آنجایی که خبری از این هواپیمای جنگی در نبرد ۱۲ روزه با اسرائیل نبود، تصمیم گرفته‌ایم به بررسی مشخصات فنی و مدل وارداتی آن به کشور بپردازیم و کمی بیشتر راجع به این جت جنگی رهگیر صحبت کنیم.

پیشینه ساخت MIG-۲۹

شوروی و آمریکا در اواخر دهه 60 میلادی به فکر رقابت با یکدیگر و در مسیر تبدیل شدن به دو ابرقدرت بودند. آمریکایی‌ها در آن زمان سخت به دنبال طراحی و توسعه یک جنگنده قدرتمند و نسل چهارمی به نام FX بودند که در نهایت منجر به طراحی و توسعه F-15 ایگل شد. شوروی به محض اطلاع از عملیاتی شدن این هواپیما و درک این موضوع که جنگنده آمریکا از میگ 25 و میگ 23 برتر است، به فکر فرو رفت.

آن‌ها در اواخر دهه ۶۰ از شرکت میکویان درخواست طراحی و تولید جنگنده‌ای به منظور رقابت با اف ۱۵ ایگل کردند. دو شرکت میگ و سوخو دست به کار شده و خیلی زود به این نتیجه رسیدند آنچه شوروی می خواهد، نمی تواند عملیاتی شود. در واقع شکاری رهگیری که شوروی به دنبال آن بود، توان دفاع از آسمان را نداشت. (این اتفاق برای آمریکا هم افتاد و به همین نتیجه رسیدند)

با این اوصاف می‌توان گفت که میگ 29، رقیب جدی F-16 آمریکاست. 25 پیش نمونه از این جنگنده تولید شد که همگی به نیروی هوایی ارتش پیوستند. اولین نسخه‌ای که توانست عملیاتی شود، MIG-29A با لقب فالکروم در اروپاست. در ادامه راجع به مدل‌های مختلف این هواپیما و مدلی که به ایران آمده صحبت خواهیم کرد.

معرفی جنگنده میگ 29 اولیه یا مدل A

در ادامه نگاهی به اولین نسخه از میگ ۲۹ می‌اندازیم و طراحی بدنه، قوای فنی، سامانه‌های الکترونیکی و ساختار تسلیحاتی این جنگنده را بررسی خواهیم کرد.

طراحی و قوای فنی

جنس بدنه میگ ۲۹ از آلومینیوم است و بعضی قسمت‌ها با کامپوزیت ساخته شده‌اند. این هواپیما دارای دو سکان عمودی است که روی پیشرانه‌ها قرار گرفته‌اند. در آن زمان که پیش‌نمونه‌ها ساخته شد، مجهز به سامانه هدایت هیدرولیک بود و از این نظر حرفی برای گفتن در مقابل رقیب خود نداشت.

ترمز هوایی این جنگنده در میان دو خروجی پیشرانه قرار گرفته و مجهز به دو موتور توربوفن RD-33 است. پیشرانه آن دارای پس سوز بوده و در حالت بدون پس سوز می‌تواند 11 هزار و 100 پوند رانش ایجاد کند. (با پس سوز 18 هزار و 300 پوند رانش) اوایل کار یک دود سیاه و غلیظ از موتور خارج می‌شد و براساس گزارش‌ها، تأثیر منفی در عملکرد موتورها نداشته است.

همچنین هر یک از دو موتور به طور مجزا دارای غلاف شده بودند تا در صورت وقوع آتش سوزی احتمالی یکی از آن‌ها، دیگری آسیب نبیند. علاوه بر این به منظور اینکه جسم خارجی وارد ورودی‌های هوا نشود، درپوش در نظر گرفته شده است. خوشبختانه این جنگنده که هم اکنون در اختیار ارتش جمهوری اسلامی است، سرعت و چالاکی خوبی دارد. (اگر اغراق نکنیم، پیش از ورود سوخو ۳۵ و حتی اف ۲۲ رپتور، چالاک‌ترین جنگنده جهان بود) میگ ۲۹ قادر است بدون انجام مانورهای سنگین و صرفا انجام مانور کبرا، دماغه جنگنده را بین ۴۵ تا ۶۰ درجه تغییر دهد و پس از اینکه جنگ سرد تمام شد، به تنهایی همه جنگنده‌های غربی را حریف بود.

سامانه‌های الکترونیکی – راداری

در دماغه آن یک رادار پالس داپلر N-019A قرار گرفته که با کامپیوتر دیجیتالی TS-100 کار می کند. وزن این رادار 385 کیلوگرم اعلام شده و در باند X کار می‌کند. برد رادار بر ضد یک بمب افکن تا 120 کیلومتر گزارش شده و برد واقعی آن علیه یک جنگنده بین 70 تا 85 کیلومتر است. همچنین می‌تواند روی هدف از فاصله 35 تا 50 کیلومتری قفل کند. رادار همچنین قادر به جستجو در 36 درجه پایین، 56 درجه بالا و 65 درجه طرفین است و می‌تواند اهداف خود را تا 10 هزار متر بالاتر و 6000 متر پایین‌تر از جنگنده شناسایی و منهدم کند.

امکان درگیری رادار تنها با یک هدف میسر شده و متاسفانه در نسخه A این جنگنده برای شلیک یک موشک باید 11 سویچ انتخاب می‌شد. با این حال دقت این رادار پایین بود و آسیب پذیری زیادی در مقابل جنگال داشت. از دیگر امکانات این جنگنده می‌توان به HUD اشاره کرد که تصاویر را به خلبان نشان می‌داد و او می‌توانست به کمک همین تصاویر روی هدف قفل کند.

اچ یو دی تمامی اطلاعات پرواز شامل سرعت، زاویه پرواز، ارتفاع و جنگ افزار را روی صفحه به خلبان نشان می‌داد. میگ ۲۹ برخلاف تمامی جت‌های جنگی نسل چهارم، سامانه هوتاس را نداشت. در جلو کابین و در سمت راست، کاونده فروسرخ قرار گرفت که حداکثر برد آن به ۶۰ کیلومتر می‌رسید. (این کاونده می‌توانست هدف را از پشت سر تشخیص دهد)

ساختار تسلیحاتی

توپ 30 م.م جی اس اچ، سلاح ثابت و دائمی میگ 20 بود که پیش از این روی خانواده سوخو 27 نیز نصب شده است. توپ 30 میلی متری فوق دارای 150 فشنگ است و سرعت آتش 1500 تا 1800 گلوله بر دقیقه دارد. در زیر هر یک از بال‌ها، سه آویزگاه برای حمل موشک قرار گرفته که معمولا موشک فروسرخ R-60 یا R-73 و یا دو موشک رادار نیم فعال R-27 است.

خبر خوب اینکه وقتی خلبان به سمت جنگنده دشمن نگاه می‌کند، سامانه حرکت سر خلبان را محاسبه کرده و جستجوگر موشک فروسرخ R-73 به همان جهت می‌رود. با این اوصاف دیگر لازم نیست موشک سرعت و قدرت خود را خرج پیدا کردن هدف و کاوش منطقه خطر کند. این جنگنده همچنین می‌تواند تا 3500 تن سلاح حمل کند.

روس‌ها میگ ۲۹ را طوری تنظیم کرده بودند که بتواند با سیم کشی، سلاح هسته‌ای نیز حمل کند. زیر هر یک از بال‌ها، علاوه بر آویزگاه‌های تسلیحاتی، مخزن سوخت ۱۵۰۰ لیتری و در مجموع ۳۰۰۰ لیتری قرار دارد.

ورود میگ ۲۹ به ایران

اواخر دهه ۸۰ میلادی بود که جنگ تحمیلی عراق به ایران پایان یافت و میگ ۲۹ به خدمت ارتش نیروی هوایی درآمد. دقیقا در سال ۱۹۸۹ میلادی بود که کشور برای تقویت آسمان و برتری هوایی، ۲۴ فروند از این جنگنده قدرتمند نسل چهارمی را خریداری کرد. ۲۰ نسخه از آن‌ها تک سرنشین و تنها ۴ فروند دو سرنشین آموزشی بودند.

علاوه بر جنگنده‌هایی که از شوروی خریداری شد، در سال 1991 و در جریان نبرد خلیج فارس، تعدادی میگ 20 از آشیانه‌های عراق به کشورمان پناهنده شدند و به خدمت آموزش درآمدند. آمریکا در اواسط دهه 90 میلادی، اقدامات زیادی انجام داد تا مانع ورود این جنگنده به ایران شود. برای مثال 21 فروند میگ 29 مدل S را از مولداوی خرید تا جمهوری اسلامی نتواند این کار را انجام دهد.

کدام مدل‌های میگ ۲۹ به ایران آمده؟

از بین مدل‌های مختلف جنگنده میگ 29 روسیه، دو مدل آن به ایران آمده است که شامل MIG-29B-12 یا فالکروم A و MIG-29UB یا فالکروم B می‌شوند. در ادامه نگاهی مختصر به مشخصات هر یک از این نسخه‌ها می‌اندازیم.

میگ 29 بی یا فالکروم A

فالکروم A در واقع نسخه صادراتی بهترین جنگنده شوروی در دورانی است که هنوز سروکله سوخوها و سری F آمریکا پیدا نشده بود. این مدل نمی‌توانست سلاح هسته‌ای حمل کند (برخلاف نمونه اصلی که برای شوروی ساخته شده بود) و ویژگی‌های متعددی داشت که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

رادار آن از نوع N019 با برد کشف حدود 70 کیلومتر برای مقابله با اهداف هوایی است و امکان ردیابی و درگیری با چند هدف را دارد.

میگ 29 بی مجهز به سیستم‌های جنگال ECM به منظور مقابله با تهدیدات راداری دشمن شده و گرچه در مدل‌های اولیه کمی ضعف نشان می‌داد، اما در سایر مدل‌های بعدی، کمبودها تا حدی برطرف شد.

این جت جنگی پرسرعت و قوی مجهز به IFF یا سیستم شناسایی دوست از دشمن بوده و می‌تواند اهداف خودی را از بیگانه تشخیص دهد.

میگ 29 مدل بی 12 یا فالکروم A یک جنگنده مناسب برای داگ فایت است، زیرا طراحی آیرودینامیکی آن بی‌نظیر بوده و دارای دو سکان عمودی با بال‌های دلتا شده است.

بخشی بزرگی از ناوگان هوایی ارتش جمهوری اسلامی را مدل میگ 29 بی تشکیل می‌دهد و از آنجایی که پیشرانه RD-33 آن محدودیت‌هایی در آب و هوای گرم دارد، صرفا در مناطق معتدلی مثل تبریز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

میگ 29 یو بی یا فالکروم B

فالکروم B یک جنگنده آموزشی برای خلبانان است و رادار اصلی ندارد. برای مثال مدل‌هایی که در جنگ خلیج فارس از عراق به ایران پناهنده شدند، برای آموزش مورد استفاده قرار گرفتند. قابلیت‌های رزمی این جنگنده محدود بوده و تنها 4 فروند از آن در اواخر دهه 80 میلادی خریداری شده است.

تغییرات میگ ۲۹ به دست مهندسان ایرانی

از زمانی که به خاطر داریم، جمهوری اسلامی همواره از سوی غرب و متحدانش تحریم بوده و به همین دلیل خسارات جبران ناپذیری را تجربه کرده است. محدود بودن و دسترسی نداشتن به قطعات یدکی و اصلی میگ ۲۹، باعث شده تا تغییراتی روی این جنگنده اعمال کند و به اصطلاح بومی سازی آن‌ها را از سر بگیرد. از جمله موارد زیر:

اولین تغییر مهمی که روی MIG-29 اعمال شد، نصب سیستم سوخت گیری هوایی روی مدل UB به منظور افزایش برد عملیاتی جنگنده بود. همچنین مهندسان کشورمان موفق شدند بعضی از ابزارهای آنالوگ یا دستی کابین را به منظور ایجاد رابط کاربری بهتر برای خلبان، دیجیتالی کنند. استفاده از نمایشگرهای دیجیتالی گام بزرگی برای ارتقای برنامه میگ 29 است.

همچنین برای اینکه دقت آن در مأموریت‌های مختلف افزایش پیدا کند، از سامانه‌های ناوبری پیشرفته استفاده کرد. در آخرین مرحله، برای اینکه توان رزمی و تسلیحاتی این هواپیما افزایش یابد، دایره استفاده از موشک‌های هوا به هوا و موشک‌های ایرانی را توسعه داد.

مشخصات میگ ۲۹ موجود در ایران

همان‌طور که گفتیم و جدای از مدل آموزشی میگ 29، تنها نسخه رزمی که به ایران آمده، فالکروم A است. این جنگنده با طراحی آیرودینامیکی مشابه با سوخو 27 و البته در ابعاد کوچک‌تر، به منظور مبارزه هوایی طراحی گردیده است.

میگ ۲۹ ایران دارای ۱۷.۳۲ متر طول، ۱۱.۳۶ متر پهنای بال و ۴.۷۳ متر ارتفاع است. وزن آن بدون سوخت به ۱۱ هزار کیلوگرم می‌رسد و حداکثر وزن آن هنگام برخاست از زمین، ۱۸ هزار کیلوگرم خواهد بود.

این جنگنده مجهز به دو پیشرانه توربوفن مدل RD-33 شده که هر یک از آن‌ها قادر به تولید 49.4 کیلونیوتن در حالت بدون پس سوز هستند و با پس سوز این عدد به 81.4 کیلونیوتن می‌رسد. حداکثر سرعت آن 2.3 ماخ معادل 2450 کیلوگرم عنوان شده و سقف پروازی‌اش 18 هزار متر است.

در صورتی که میگ ۲۹ بی از مخازن سوخت خارجی استفاده نکند، برد عملیاتی آن به ۱۵۰۰ کیلومتر می‌رسد و در صورت استفاده می‌تواند تا ۲۱۰۰ کیلومتر راه برود. مخازن سوخت داخلی این جنگنده حداکثر ۴۳۶۵ لیتر گنجایش دارند و با ارتقاهای بومی که ایران داده، برد با قابلیت سوخت گیری هوایی تا ۳۰۰۰ کیلومتر هم قابل افزایش است.

از نظر ساختار تسلیحاتی، میگ 29 ایرانی مجهز به یک توپ 30 م.م با 150 گلوله است. همچنین از موشک‌های هوا به هوای R-73 و R-27 سود می‌برد که به ترتیب کوتاه برد با هدایت مادون قرمز و برد متوسط با هدایت راداری هستند. علاوه بر این، قابلیت حمل انواع موشک‌های هوا به زمین و راکت‌ها و بمب‌ها را داراست و می‌تواند تا 4 تن تسلیحات حمل کند.

جایگاه میگ ۲۹ در ناوگان هوایی ایران

نقش عمده جنگنده‌های میگ ۲۹ موجود در ایران، به دست آوردن برتری هوایی، رهگیری و دفاع از حریم هوایی کشور است. از آنجایی که در ۴ دهه قبل ایران تغییرات جدی روی این هواپیما اعمال کرده، حالا می‌تواند نقش پشتیبانی هوایی و حمله به اهداف زمینی را انجام دهد.

علیرغم توانمندی‌هایی که فالکروم A دارد، باید با چالش‌ها و محدودیت‌های بسیاری دست و پنجه نرم کند. دسترسی به قطعات بدکی و فناوری‌های مدرن، تعمیر و نگهداری آن‌ها را با مشکلات جدی همراه ساخته است. همچنین می‌توان گفت که در دنیای امروز، دیگر یک جنگنده نسل چهارم حرف زیادی برای گفتن ندارد و نمی‌تواند در برابر رقبای نسل 5 خود قد علم کند.

همه ما می‌دانیم که ناوگان هوایی ایران فرسوده است و باید هر چه سریع‌تر از کشورهایی که جنگنده‌های مدرن به ما می‌فروشند، اقدام به خرید کنیم. شاید این شریک استراتژیک چین باشد و شاید هم روسیه! نظر شما در این باره چیست؟