چرا این روزها همه از OCD حرف می‌زنند؟ واقعیت پشت موج «وسواس فکری–عملی»

در سال‌های اخیر عبارت «OCD» یا وسواس فکری–عملی بیش از همیشه در گفتگوهای روزمره و شبکه‌های اجتماعی شنیده می‌شود. بسیاری از افراد رفتارهای دقیق و کمال‌گرایانه خود را «OCD» می‌نامند و گاهی بدون آگاهی دقیق از مفهوم علمی این اختلال، از آن مثل یک برچسب شخصیتی استفاده می‌کنند. اما واقعاً چه شده که این روزها همه از OCD حرف می‌زنند؟ آیا شیوع آن افزایش یافته یا فقط آگاهی عمومی بیشتر شده است؟

تفاوت وسواس فکری–عملی واقعی با عادت‌های وسواسی

بسیاری از ما عادت داریم محیط را تمیز نگه داریم، کارها را منظم انجام دهیم یا برای تصمیم‌گیری وقت بگذاریم؛ اینها لزوماً به معنی داشتن OCD نیستند. OCD یک اختلال مشخص است با دو مؤلفهٔ اصلی: افکار مزاحم و ناخواسته که تکراری و آزاردهنده‌اند، و اعمال اجباری که برای کاهش اضطراب ناشی از آن افکار انجام می‌شوند حتی اگر فرد بداند منطقی نیستند. تفاوت اصلی در شدت و میزان اختلال در زندگی روزمره است. در OCD واقعی، این چرخه می‌تواند ساعت‌ها از روز فرد را بگیرد و عملکردش را مختل کند.

مرتب‌بودن یا تمیزی بدون اضطراب آزاردهنده، نظم‌دوستی و کمال‌گرایی که عملکرد را مختل نمی‌کند، یا حساسیت به جزئیات بدون افکار مزاحمِ ناخواسته معمولاً به معنای OCD نیست.

در مقابل، زمانی می‌توان به OCD فکر کرد که افکار مزاحم و تکرارشونده به‌صورت ناخودخواسته بروز کنند و فرد برای کاهش اضطراب به رفتارهای اجباری مانند شست‌وشو، چک‌کردن یا شمارش پناه ببرد، و این چرخه به کار، تحصیل یا روابط آسیب بزند یا وقتِ زیادی از روز را بگیرد، این می‌تواند OCD باشد.

نقش شبکه‌های اجتماعی

پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام و تیک‌تاک باعث شده‌اند افراد راحت‌تر درباره‌ی تجربه‌های ذهنی خود حرف بزنند. بسیاری با هشتگ #OCD تجربه‌شان را به اشتراک می‌گذارند و همین آگاهی عمومی را بالا می‌برد.

اما گاهی این اصطلاح به شکل شوخی یا نادرست استفاده می‌شود؛ مثلاً وقتی کسی فقط منظم است و خودش را «OCD» می‌نامد. چنین استفاده‌هایی می‌تواند باعث شود مرز بین رفتارهای طبیعی و اختلال واقعی گم شود.

آگاهی و تشخیص بهتر

در گذشته، اختلال وسواس فکری–عملی اغلب نادیده گرفته می‌شد یا با برچسب‌های فرهنگی توجیه می‌گردید.

امروز اما مردم بیشتر درباره‌ی سلامت روان صحبت می‌کنند و محتوای آموزشی آنلاین در دسترس‌تر شده است. تست‌های غربالگری و خدمات روان‌شناسی آنلاین سیمیاروم به افراد مهاجر کمک می‌کنند علائم خود را بهتر بشناسند و در صورت نیاز، به متخصص مراجعه کنند.

در واقع، بخش زیادی از «افزایش موارد» OCD در سال‌های اخیر، ناشی از آگاهی و تشخیص بهتر است، نه افزایش واقعی شیوع.

فشارهای زندگی مدرن

زندگی امروز با سرعت بالا، رقابت، بحران‌های جهانی و نااطمینانی همراه است. بسیاری از ما در واکنش به استرس و احساس بی‌ثباتی، به دنبال نظم و کنترل می‌گردیم.

در افرادی که زمینه‌ی روانی یا ژنتیکی دارند، این تمایل می‌تواند به چرخه‌ی وسواس–اجبار تبدیل شود؛ جایی که افکار مزاحم برای حفظ کنترل ظاهر می‌شوند و فرد برای آرام شدن، رفتارهای تکراری انجام می‌دهد.

OCD در چنین شرایطی فقط یک اختلال نیست، بلکه واکنشی ناتمام به فشار دنیای مدرن است.

وسواس در فرهنگ ایرانی

در فرهنگ ما، بعضی رفتارهای وسواسی مثل تمیزی زیاد یا دقت بالا در عبادات، نشانه‌ی جدیت یا ایمان تلقی می‌شوند. همین نگاه باعث شده موارد زیادی از OCD واقعی سال‌ها پنهان بمانند.

از طرف دیگر، تابوی حرف زدن از اختلالات روانی هنوز به‌طور کامل از بین نرفته است. با این حال، نسل جوان‌تر در حال تغییر این نگاه است و به سلامت روان خود اهمیت بیشتری می‌دهد.

چه زمانی باید به روان‌شناس مراجعه کرد؟

اگر افکار یا رفتارهای تکراری:

• وقت زیادی از روزتان را می‌گیرند،
• باعث اضطراب یا خستگی ذهنی می‌شوند،
• یا در روابط و کارتان اختلال ایجاد می‌کنند،وقت آن است که با یک روان‌شناس ایرانی مشورت کنید.

  تشخیص دقیق نیاز به ارزیابی تخصصی دارد، نه جستجو در اینترنت یا خودتشخیصی.

چگونه با فردی که علائم وسواسی دارد رفتار کنیم؟

اگر دوست یا عضوی از خانواده‌تان با افکار مزاحم و تکرارهای ذهنی درگیر است، مهم‌ترین کمک شما گوش دادن بدون قضاوت است.

به‌جای گفتن «بی‌خیال شو» یا شوخی کردن با موضوع، اجازه دهید او احساساتش را توضیح دهد. گاهی فقط همین شنیده شدن، بخش بزرگی از بار روانی را کم می‌کند.

همدلی واقعی یعنی درک این‌که آنچه برای ما «عجیب» به نظر می‌رسد، برای دیگری تجربه‌ای واقعی و طاقت‌فرساست.

تست وسواس فکری–عملی (OCD)

اگر احساس می‌کنید ممکن است افکار یا رفتارهای وسواسی داشته باشید، اولین گام شناخت دقیق‌تر وضعیت ذهنی خودتان است.

در پلتفرم سیمیاروم می‌توانید تست وسواس فکری–عملی (OCD) مادزلی را به‌صورت رایگان و کاملاً محرمانه انجام دهید.

این تست چند دقیقه بیشتر زمان نمی‌برد و به شما کمک می‌کند دید بهتری نسبت به الگوهای فکری و رفتاری خود پیدا کنید.

پس از انجام تست، در صورت تمایل می‌توانید نتیجه را با یک روان‌شناس فارسی‌زبان مرور کنید تا راهنمایی دقیق‌تری دریافت کنید.

جمع‌بندی

افزایش صحبت درباره‌ی OCD به‌معنای شیوع بیشتر آن نیست، بلکه نتیجه‌ی آگاهی بیشتر، رسانه‌های اجتماعی، فشارهای زندگی مدرن و تغییر نگرش فرهنگی است.

شناخت مرز بین عادت‌های طبیعی و اختلال واقعی، گام اول برای برخورد درست است.

اگر احساس می‌کنید افکار یا رفتارهایی دارید که آرامش‌تان را گرفته‌اند، بهتر است پیش از خودبرچسب‌زنی، برای شروع مشاوره فردی با یک روان‌شناس گفت‌وگو کنید.

سلامت روان هم مثل سلامت جسم، نیاز به مراقبت، گفتگو و رسیدگی دارد.