صندلی ریاست در انتظار زنان ایرانی

روزنامه ابتکار در گزارشی، نوشت: ۲۱سال از تکیه نخستین زن بر صندلی مدیریت در تاریخ جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد.

در ادامه این گزارش آمده است: اگرچه در همان دهه ۷۰ دیگر زنان هم در استان‌های مختلف موفق به کسب آرا برای انتصاب در حوزه مدیریت شهری شدند اما شاخص‌ترین پست مدیریتی برای بانوان حدود ۲۰سال بعد از آن اتفاقات رقم خورد، زمانی که مرضیه وحیددستجردی توانست با کسب ۱۷۵ رای موافق از مجلس به عنوان اولین وزیر زن راهی وزارت بهداشت شود.

«خانم‌ها امروز به آرزوی دیرینه خود رسیدند.» این اولین جمله‌ای بود که وحیددستجردی پس از رای اعتماد نمایندگان بیان کرد. آرزویی که روزی رویا پنداشته می‌شد اگرچه محقق شد اما رفته‌رفته در لابه‌لای جریان‌های سیاسی گم شد و حالا با گذشت هشت سال از آن زمان، «مدیریت زنان» و سهم آنان در مدیریت کلان کشور همچنان دغدغه‌ بسیاری از زنان فعال در عرصه سیاسی و اجتماعی کشور است.

«نحوه استفاده از زنان در مدیریت کلان کشور به یک بازی سیاسی تبدیل شده است.»، «هرجا زنان حضور داشتند فساد کمتر بوده است.»، «باید ٣٠درصد بخش مدیریت به زنان سپرده شود.» و «تاکید رئیسجمهوری بر حضور پررنگ زنان در مدیریت کلان کشور»؛ اینها بخش کوچکی از اظهارات و دغدغه‌های زنانی است که در سال‌های اخیر از سوی زنان مدیر بیان شده‌اند اما واقعیت چیست؟ چقدر زنان توانسته‌اند جایگاه خود را در مناصب مهم مدیریتی پیدا کنند؟ آیا مسئولان از حضور آنان حمایت کرده‌اند یا نه سنگی شدند بر سر راهشان؟

آنطور که مشاور امور زنان و خانواده سازمان اداری استخدامی کشور اعلام کرده است «طبق برنامه ششم توسعه، نسبت مدیران زن در پست‌های مدیریتی باید به ۳۰ درصد افزایش یابد.» این درحالی است که آمارها نشان می‌دهد هم‌اکنون زنان به‌طور میانگین فقط ۸.۵ تا ۱۰درصد در پست‌های مدیریتی قرار گرفته‌اند. به گفته کریمی، «براساس این مصوبه وزرا و روسای سازمان‌های زیرنظر رئیس‌جمهوری مکلف شده‌اند که حداقل ۲نفر جوان متخصص ۳۰ تا ۴۵ سال، به عنوان معاون، مشاور یا دستیار را منصوب کنند که حداقل یکی از آنان یک زن باشد.»

از سوی دیگر، براساس اظهارات مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده، بیش از ۲هزار زن توانمند که در استان‌ها پست‌های مدیریتی داشته‌اند شناسایی شده‌اند که تاکنون برای آنان ۴۳ دوره آموزشی برگزار شده است. به گفته فهمینه فرهمندپور، «در طرحی که به سفارش معاونت امور زنان و خانواده و با همکاری وزارت کشور برگزار شده، یکهزار و ۹۰۳ زن در دوره‌های حضوری و غیرحضوری آموزش دیده‌اند که از زنان شوراهای اسلامی شهرها، زنان مدیرکل، معاونان مدیرکل و مشاوران امور بانوان وزارت‌خانه‌ها بوده‌اند. ۶۰۰ زن از این تعداد از وزارت کشور و نهادهای زیرمجموعه آن مانند فرمانداری‌ها و استانداری‌ها بودند. ۹۶۳ نفر از دستگاه‌های اجرایی و ۲۵۹ نفر نیز از نمایندگان شوراهای شهر دوره‌های گذشته آموزش دیده‌اند.»

این اقدام‌ها درحالی انجام شده که معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری در تازه‌ترین صحبت‌های خود نسبت به روند فعلی بهره‌مندی از زنان در پست‌های عالی مدیریتی انتقاد دارد چراکه می‌گوید: «زنان در پست‌های عالی مدیریتی تقریبا ناپدید می‌شوند. تحلیل‌های آماری که توسط بعضی از دستگاه‌های کشور ارائه شده، ادعا می‌کند که از ۳۰ درصد زنان در پست‌های اجرایی استفاده کرده‌اند. نباید فراموش کرد که این مصوبه شامل بهره‌مندی از زنان تنها در مدیریت اجرایی و میانی نیست بلکه باید از آنان برای تصمیم‌سازی و مدیریت عالی نیز بهره برد.»

به عقیده معصومه ابتکار، «در صورتی که زنان با گذراندن سلسله مراتب اداری که توسط شورای عالی اداری پیش‌بینی شده به پست‌های مدیریتی بالا دست پیدا کنند، دستاوردی که از این طریق برای آنان ایجاد خواهد شد از حضور یک وزیر زن در کابینه نیز بیشتر خواهد بود. با گذراندن این مسیر به شکل آهسته و پیوسته کشور نیز به مرحله‌ای خواهد رسید که به شکل گسترده از حضور زنان بهره‌مند شود.»

اما ماده ۱۰۱ برنامه ششم توسعه به اهمیت برنامه‌ریزی برای حفظ تعادل جنسیتی در سطح مدیریت‌های استانی می‌پردازد که به اعتقاد معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری، «باید نگاه متوازنی نسبت به زنان و مردان و فرصت‌های برابر آنان داشت چراکه توسعه بدون حفظ تعادل جنسیتی و فرصت‌های برابر برای زنان و خانواده‌ها میسر نخواهد شد، رویکرد گفت‌وگوی ملی خانواده در تلاش است تا این نگاه را تقویت کند.»

این اظهارات درحالی است که در سوی دیگر ماجرا و با تغییر مدیریت شهری، بهره‌گیری از ظرفیت زنان در اداره امور شهرها مورد توجه جدی قرار گرفت. حضور ۶خانم در لیست امید شورای پنجم شهر تهران و ورود این افراد به پارلمان شهری پایتخت را می‌توان سرآغازی برای این منظور دانست. شهربانو امانی، بهاره آروین، ناهید خداکرمی، الهام فخاری، زهرا صدراعظم نوری و زهرا نژادبهرام افرادی هستند که سبب شده‌اند با وجود کاهش ۱۰نفری اعضای شورای شهر تهران نسبت به دوره قبل اما تعداد بانوان عضو شورا، ۲برابر شود. اما این همه ماجرا نبود زیرا روسای شورای اسلامی شهرستان‌های رباط‌کریم، گرگان، کنگاور و سردشت و البته شهرداران شهرستان‌های اسپکه و سهند نیز از میان زنان انتخاب شدند.

زهرا صدراعظم نوری، عضو شورای شهر پنجم تهران در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: «با توجه به اینکه ۵۰درصد جمعیت تهران را زنان تشکیل می‏دهند، حتما باید از این ظرفیت شهر استفاده شود. شورا اعتقاد دارد شهر باید از توانایی زنان برخوردار و در مدیریت شهری سهم قابل‌توجهی به زنان داده شود. با این توضیح که این رویکرد شورا با رویکرد شهردار تهران هماهنگ است.

محمدعلی نجفی هم معتقد است که باید از ظرفیت‏های زنان در حوزه مدیریت شهری استفاده شود. در نخستین اقدامی که شهرداری تهران انجام داد این بود که ۲نفر از زنان را در ۲منطقه از شهرداری تهران و چند نفر از زنان را به عنوان مدیران کل ستادی منصوب کرد که این اتفاق شرایطی را فراهم می‏کند که زنان در عرصه مدیریت شهری تجربه کسب کنند. همچنین این مهم باعث می‏شود زنان به پست‏های بالاتر دست یابند.»

به عقیده وی، «ما هم باید از این اقدامات حمایت و شرایط حضور زنان را برای مسئولیت‏پذیری در مدیریت‏های کلان کشور آماده کنیم، این اقدام موجب می‏شود که بتوانیم شهر را با یک نگاه متفاوت و زنانه اداره کنیم. دیدگاه زنانه به این معناست که رویکرد زنان رویکرد صلح است. نگاه انسانی، دوستی و مروت و عشق به مردم است. با این رویکرد شهر به گونه‏ای دیگر اداره می‏شود. شهر می‏تواند از نگاه‏های سخت‏افزاری و خشن دور شود و به سمت تلطیف پیش برود، نتیجه این می‌شود که آرامش در شهر حکم‌فرما شود.»

با وجود حرکت جدید مسئولان شهری در انتصاب زنان برای پست‌های مدیریتی اما همچنان انتقادها درباره به‌کارگیری زنان در مدیریت ارشد بخش‌های دولتی ادامه دارد. به عقیده مشاور امور زنان و خانواده سازمان اداری استخدامی، «پیگیری و نظارت بر حسن اجرای مصوبه شورای عالی اداری در مورد درصد تعیین شده برای دستگاه‌ها به‌منظور به خدمت گرفتن زنان در حوزه مدیریت، به طور مستمر و ارائه گزارش به مراجع ذی‌ربط یکی از راهکارهای افزایش ۳۰ درصدی حضور زنان خواهد بود. از سوی دیگر، پیش‌بینی یک محور در ارزیابی عملکرد سالانه دستگاه‌های اجرایی درخصوص اجرای مصوبه شورای عالی اداری از دیگر راهکارهای افزایش این میزان است.»

به گفته معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری، «این معاونت نیز برای ارتقای جایگاه زنان در بخش‌های مدیریتی، کارنامه فصلی را به دستگاه‌های مختلف مبنی بر عملکرد آنان در بهره‌مندی از زنان در پست‌های مدیریتی ارائه کرده است.» در این میان، مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده نیز در تازه‌ترین اظهارات خود بر اهمیت شایسته‌سالاری در پست‌های مدیریتی تاکید کرده و گفته است: «امیدوارم هیچ زن شایسته‌ای از پست مدیریتی محروم نشود، نباید هیچ زنی به خاطر زن بودن در پست‌های اجرایی بالا قرار بگیرد بلکه به خاطر شایسته‌سالاری باید پست بگیرد.»

همه این اظهارات درحالی است که شاید بتوان گفت مهم‌ترین نکته موضوعی است که پروانه مافی، نماینده مردم تهران در مجلس بیان کرده است. به گفته وی، «هنگامی که قرار به صحبت درباره مسائل مختلف است، همواره بر نگاه متعالی به زنان صحبت شده و ادعا می‌شود که زنان ما این‌طور و آن‌طور هستند اما در عرصه عمل این شعارها فراموش می‌شود این درحالی است که زنان و دختران ما در عرصه تحصیلی بسیار موفق بوده و حتی گوی سبقت را از مردان نیز ربوده‌اند.» به عقیده این عضو فراکسیون زنان مجلس، «هنگامی که موانع برداشته می‌شود، زنان به‌خوبی حضور خود را اثبات می‌کنند و شاهد هستیم زنان در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی توفیق‌های فراوانی به‌دست آورده و می‌آورند اما در حوزه‌های سیاسی به‌خاطر کم‌توجهی به ظرفیت زنان و بها ندادن به آنان، کمتر شاهد حضور این گروه از جامعه بوده‌ایم.»

ضمن اینکه نگاهی به تاریخچه حضور زنان در مقام‌های ارشد مدیریتی کشور بیانگر این است حتی زمانی که در دولت‌های نهم و دهم این نگاه تغییر کرد و تابوی معرفی وزیر زن نیز شکسته شد اما این اقدام تبلیغاتی بود و در مجموع نگاه حاکم بر دولت بر اساس اعمال محدودیت برای زنان بود. حالا با این همه فراز و نشیب در به‌کارگیری زنان در مدیریت کلان کشور این روزها زنان فعال در این عرصه، بار دیگر این پرونده را گشوده‌اند تا شاید با تکرار بتوانند ضرب‌المثل معروف که می‌گوید: «حق گرفتنی است نه دادنی» را محقق کنند.