طغيان رگ سفيد همچنان ادامه دارد

روزنامه اعتماد نوشت: امروز ٥٧ روز از زماني كه ميدان نفتي رگ‌سفيد آتش گرفت مي‌گذرد اما هنوز شعله‌هاي ياغي اين ميدان گازي مهار نشده. اين در حالي است كه حاضران در محل و حتي منتقدان نفتي به پيشرفته‌بودن تجهيزات نفتي اطفاي حريق و كارشناسان زبده ايراني اذعان دارند، اما شعله‌‌ها همچنان زبانه مي‌كشند.هفته ابتدايي آبان ماه بود كه در كمتر از ٤٨ساعت، صنعت نفت ايران در صدر اخبار حوادث نفتي قرار گرفت.

بعد از اينكه پالايشگاه تهران شب تلخ آتش‌سوزي را پشت‌سر گذاشت، هنوز نفتي‌ها از شوك حادثه تهران خارج نشده بودند كه زبانه‌هاي آتش اين‌بار رگ‌سفيد را در صدر اخبار قرار داد، زبانه‌هاي آتشي كه در ٤٨ساعت ٩نفر از كاركنان شركت نفت را به كام مرگ كشاند. خبرهاي اوليه حكايت از اين داشت كه چاه شماره ١٤٧ميدان نفتي رگ‌سفيد هنگام عمليات حفاري به دليل فوران گاز منفجر شد و دكل شماره ٩٥ فتح شركت ملي حفاري دچار حريق شد؛ دكلي كه تنها يك سال و نيم از نصب آن گذشته و به گفته مسوولان يكي از پيشرفته‌ترين دكل‌هاي حفاري كشور به حساب مي‌آمد. شدت فوران آتش به حدي بود كه دكل شماره ٩٥ فتح كه حفاري را تا عمق ٢٦١٠ متري زمين پيش برده بود، در همان لحظات اوليه به كلي ذوب شد.

سرعت انفجار خبر صنعت نفت ايران را لرزاند. وزير نفت بي‌درنگ نماينده‌اي ويژه به منطقه اعزام كرد. كسري نوري، مدير روابط عمومي وزارت نفت سخنگويي بحران را عهده دارشد و بيژن عالي‌پور، مديرعامل شركت ملي مناطق نفت‌خيز جنوب فرماندهي ميدان را بر عهده گرفت. آتشي كه به نظر مي‌رسيد با توجه به تجربه‌هاي قبلي مهار چاه‌هاي نفت در زماني كوتاه‌تر از آنچه پيش بيني مي‌شد اطفا شود اما امروز وارد پنجاه و هفتمين روز شعله‌ور شدنش شده و هنوز همچنان زبانه‌هاي آن رمق را از آتش نشانان و تيم اطفا گرفته است تا جايي كه اخبار غير رسمي از ترك محل گروه‌هاي اطفا‌كننده حريق در روزهاي گذشته به گوش رسيد. حوادث هفته نخست آبان ماه تا دو مدير تازه منصوب شده را در آزموني سخت قرار داد ماجرايي كه هم پاي پرونده مديرعامل جديد پالايشگاه تهران نوشته شد و هم پاي پرونده فعاليت سپهري مديرعامل جديد شركت ملي حفاري ايران.

شروع آتش و دلايل آن

آتش سوزي دكل رگ‌سفيد همانطور كه خسارت‌هاي شديدي را به بدنه نفتي كشور وارد كرد در همان لحظات ابتدايي دو نفر از مهندسان را به كام مرگ كشاند و چند نفر ازمهندسان را زخمي كرد. آتشي كه بنا به گفته مهندس فريدي، كارشناس گل حفاري كه يكي از مجروحان آتش‌سوزي هم هست «در هنگام لوله‌بالا در عمق ١٣٠٠ متري، همراه با هرزروي ٦ تا ٨ بشكه گل، يك آن چاه بلو (blow out) كرد. به ثانيه نكشيد، هم‌زمان با بلو، چاه منفجر شد»؛ موضوعي كه مهندسان نفتي آن را عامل بروز حادثه اعلام كردند. البته كارشناسان، گير كردن لوله در فاصله ٨٠ متري و هرزروي گل و در نتيجه از تعادل خارج شدن و زنده شدن چاه و در پي آن نشت و فشار شديد گاز و تحمل نياوردن يكي از شيرهاي فوران‌گير در اين زمان را از علت‌هاي بروز حادثه عنوان كردند. آن چنان كه از اظهارات آگاهان برداشت مي شود، هرزروي گل و زنده شدن چاه فرايندي نيست كه به يك‌بارگي و دفعتا انجام شود. زنده شدن چاه و نشت گاز در سطح به گونه‌اي كه بوي آن در سطح پراكنده شود، مرحله پيشرفته خطر به شمار مي‌آيد.

مرحله پيش از آن، گاز زدگي گل است كه در صورت مجهز بودن دكل به تجهيزات مخصوص و پيشرفته در زمان مناسب و با دقت بسيار بالا قابل تشخيص و پيشگيري است. اگر گاز زدگي گل در زمان مناسب خود تشخيص داده نشود، نوبت به نشت گاز به سطح و استشمام بوي آن مي رسد كه نزديك شدن به مرحله بحران و خطرناك زنده شدن چاه ا‌ست؛ مرحله‌اي كه به طور معمول و با كمي تعلل در پيشگيري، به فوران و انفجار منتهي مي شود.

استارت زمان طولاني اطفا

البته براساس گزارش‌هاي منتشر شده در رسانه‌ها دو مخزن ١٠ هزار بشكه‌‌اي گازوييل در نزديكي دكل وجود داشته كه آنها هم به سرعت آتش گرفتند و برحجم دود و لهيب آتش چاه افزودند. هرگونه عمليات اطفاي حريق بايد پس از انفجار كامل اين دو مخزن آغاز مي‌شد تا از بروز حادثه ديگري جلوگيري شود. موضوعي كه حتي موجب شد تا نخستين زمزمه‌هاي طولاني مدت شدن اطفا نيز به گوش برسد. در همان روزهاي ابتدايي علي كادر، مديرعامل شركت ملي نفت، با متفاوت دانستن فوران اين چاه با حوداث مشابه، از طولاني بودن مدت زمان مهار اين آتش‌سوزي خبر داد. پيش بيني‌اي كه توسط كارشناسان مناطق نفت‌خيز جنوب و ملي حفاري بين ٣٠ تا ٦٠ روز تخمين زده شد و حالا تنها سه روز باقي مانده تا زمان پيش بيني شده كارشناسان تمام شود و خبري از اطفا حتي نزديك شدن به زمان اطفا هم نيست. گويا بايد به پيش بيني ديگري چشم دوخت كه ٣٠ روز به زمان اعلام شده اولي اضافه مي‌كند. در همان زمان البته يكي از مديران ارشد شركت ملي نفت، كوهستاني بودن منطقه و قرار گرفتن چاه بر روي تپه و نبودن جريان آب را از مشكلات عمده در مهار آتش‌سوزي دانست و اعلام كرد كه ممكن است مهار آتش ٩٠روز طول بكشد.

مهار كامل؛ ٥٠ نه، شايد ٦٠ روز

با اين حال محسن دلاويز، نماينده ويژه وزير نفت زمان مهار آتش‌سوزي را همچون ديگر كارشناسان نفتي ٥٠ يا شايد ٦٠ روز عنوان مي‌كند و در همان روزهاي نخست مي‌گويد: «با توجه به كوهستاني بودن منطقه و نبود جاده‌هاي مناسب براي حمل تانكرهاي آب و ديگر تجهيزات، پيش‌بيني‌ها حاكي از آن است مهار كامل اين حادثه به ٥٠ تا ٦٠ روز زمان نياز دارد. » دلاويز حتي در مورد روش‌هاي مهار آتش هم عنوان كرد: هر دو روش مهار آتش از پايين با ايجاد چاه‌هاي انحرافي و مهار از بالا با ايجاد استخر آب براي جلوگيري از فوت وقت در دستور كار قرار گرفته است.»هر چند به صورت رسمي جزيياتي از تصميمات كميته بحران براي مهار آتش اين چاه منتشر نشد اما اخبار منتشر شده در فضاي مجازي نشان‌داد كه قرار است از دو روش Top Kill و Bottom Kill براي كنترل فوران آتش استفاده شود. روش باتوم‌كيل، يك روش براي بستن چاه نفت آتش گرفته است كه در آن يك چاه كمكي در زير سوراخ اصلي چاه آتش گرفته حفر مي‌شود و از طريق چاه كمكي گل حفاري (مخلوط آب و رس) را به چاه اصلي پمپاژ كرده تا در برابر فشار نفت مقابله كرده و جلوي جريان آن را بگيرد. پس از آن روزنه اصلي ايجاد شده روي ذخيره نفت را با موادي همچون سيمان پر كرده تا مانع انفجار شوند. در روش تاپ‌كيل نيز فرآيند تقريبا به همين شكل است و حجم زيادي از گل حفاري با فشار بالا به داخل چاه تزريق مي‌شود. البته براي اثربخش بودن مهار نشتي نفت، فشار گل حفاري تزريقي بايد بيشتر از فشار نفت درحال نشت باشد.

حادثه مشابه بعد از ٥١سال

نيم نگاهي به حوادث نفتي رگ‌سفيد حكايت از حادثه‌اي مشابه در ٥١سال قبل دارد، همچون حادثه هفته ابتدايي آبان ماه پيش‌تر نيز در يكي از چاه‌هاي ميدان رگ‌سفيد اتفاق افتاده بود. در سال ١٣٤٥ هرزروي كامل گل حفاري و جريان يافتن گاز در كنار خطاي انساني سبب آتش‌سوزي در ميدان رگ‌سفيد٣ شده بود و دكل حفاري را در چند دقيقه نابود كرده بود.

مشخصات دكل ٩٥

دكل حفاري ٩٥ فتح در رديف پيشرفته‌ترين دستگاه‌هاي شركت ملي حفاري بود. اين دستگاه با قدرت ٢ هزار اسب بخار، توان و حفاري چاه‌هاي اكتشافي، توصيفي وتوسعه‌اي را تا عمق ٦ هزار متر دارا بود. دكل ذوب‌شده ٩٥ به گفته سعيد اكبري، مدير عمليات حفاري يك شركت ملي حفاري ايران، تمام برقي، داراي پنج ژنراتور، سه پمپ سيال، گرداننده فوقاني (تاپ درايور) و مجهز به سامانه‌هاي تصفيه سيالات حفاري، الكترونيكي، هيدروليكي ومكانيكي پيشرفته بود. اين دستگاه حفاري در ارديبهشت ١٣٩٥ براي حفاري يك حلقه چاه توسعه‌اي در حومه كلانشهر اهواز در مدار عمليات قرار گرفت تا پس از گذراندن تست‌هاي ميداني، نخستين عمليات حفاري خود را آغاز كند. براساس گفته منابع آگاه در مناطق نفت‌خيز جنوب، دكل حفاري ٩٥، در تاريخ ٣١ تير سال جاري فعاليت خود را در چاه ١٤٧ رگ‌سفيد آغاز كرده بود.

ضرر روزي ٣٧٢ هزار دلاري يا ٥٠٠ هزار دلاري

مسعود جباري، كارشناس ارشد نفت در مورد زيان‌هاي عدم مهار اين ميدان مي‌گويد: طبق آمار ارايه شده از مسوولان مهار اين حادثه، روزانه ٥ تا ٦ هزار بشكه نفت در حال سوختن است. بنابراين اين مقدار نفت با نرخ ٦٢ دلاري قيمت هر بشكه نفت اوپك، حدود ٣٧٢ هزار دلار قيمت دارد. اين در حالي است كه برخي از رسانه‌ها مدعي هستند كه روزانه ٨ هزار تا ٩ هزار بشكه نفت در چاه آتش گرفته ميدان نفتي رگ‌سفيد مي‌سوزد و اين مقدار نفت با نرخ ٦٢ دلاري قيمت هر بشكه نفت اوپك، حداقل حدود ٥٠٠ هزار دلار قيمت دارد. با اين روال اگر قبول كنيم كه از اين ميدان تنها روزانه ٦-٥ هزار بشكه نفت توليد مي‌شود با احتساب نفت ٦٢ دلاري اين روزها كشور براي ٥٧ روز گذشته ٨٧ ميليارد و ٩٦٦ ميليون و ٦٠٠ هزار تومان زيان ديده است كه معادل ٢١٢ ميليون و٤٠ هزار دلار است. و اگر بخواهيم طبق گزارش‌هاي غير رسمي ميزان توليد اين ميدان را ٩-٨ هزار بشكه در روز بدانيم اين رقم به ١١٨ ميليارد و ٢٧٥ ميليون تومان مي‌رسد كه معادل ٢٨٥ هزار دلار است. البته محسن پاك‌نژاد، معاون امور توليد شركت ملي نفت ايران درباره برنامه توليد از چاه ١٤٧ گفته است: «پيش‎بيني مي‎شد در صورت تكميل عمليات حفاري و آغاز توليد از چاه ١٤٧، برداشت روزانه يك هزار و ٥٠٠ تا ٢ هزار بشكه نفت از اين چاه ميسر شود.» كه باز هم اين عدد در خوشبينانه‌ترين حالت يك سوم اعداد رسمي اعلام شده است در ٢٩ ميليارد تومان تاكنون به كشور زيان وارد شده است.

هر چند امروز ٥٧ روز از آتش‌سوزي رگ‌سفيد مي‌گذرد اما هنوز آتش رگ‌سفيد زبانه مي‌كشد و مهار نشده اين در حالي است كه بعد از گذشت بيش از ٤٠ از روزي كه آتش رگ‌سفيد فوران كرده بود سپهري، مديرعامل شركت ملي حفاري ايران از پيشرفت ٦٧ درصدي در مهار خبر داده بود و به نظر مي‌رسيد مهار آتش به خانه آخر رسيده است اما بعد از شكست چندين‌باره تيم اطفا‌كننده اين روزها بحث بر سر حضور تيم‌هاي خارجي در خوزستان براي مهار اين آتش دارد.

از اعلام آمادگي بهمني تا هلندي‌ها

درروز ٥٣ از تولد آتش در رگ‌سفيد تيم‌هاي اطفاي هلندي و امريكايي اعلام آمادگي كردند تا براي اطفاي آتش به رگ‌سفيد بيايند. ظاهرا متخصصاني كه در منطقه حضور دارند و به گفته مديرعامل شركت ملي حفاري از بهترين‌هاي اين صنعت هستند بنا به دلايلي هنوز نتوانسته‌اند بر آتش فائق آيند و آن را مهار كنند. به تجهيزات موجود در منطقه نيز خسارت‌هايي وارد آمده اما از افرادي كه در اين حوزه مهارت داشته و دارند و سابقه خاموش كردن چاه‌هاي نفت كويت در دوران جنگ كويت و عراق را در كارنامه دارند بهره برده‌اند و حتي نسبت به افرادي كه در خاموش كردن چاه‌هاي نفت ايران در دوران جنگ تحميلي و پس از آن فعاليت داشته‌اند، خبري نيست. البته شايد دليل اين امر بي‌نقص بودن عمليات‌هاي انجام‌شده اطفا براي اين ميدان تاكنون بوده است. هرچند كه طولاني شدن مدت زمان مهار چاه ١٤٧ رگ‌سفيد موجب شده است تا سازمان‌هاي نظارتي مانند سازمان بازرسي كل كشور نيز وارد ميدان شود تا فرآيند مهار چاه را از نزديك مشاهده كنند. با همه اين اوضاع اخيرا مديرعامل شركت هلندي «دي.‌ان.‌ام اينترنشنال» گفته است اين شركت مي‌تواند ظرف سه الي چهار هفته، آتش‌سوزي چاه ١٤٧ ميدان نفتي رگ‌سفيد ايران را مهار و خاموش كند. اين مدير هلندي حتي اعلام كرده است «تجهيزات اطفاي حريق ايران بر اساس آنچه من شاهد بوده‌ام، در شرايط مناسبي قرار دارد؛ آنها كار مي‌كنند و به ‌خوبي از آنها نگهداري مي‌شود.

اما تخصص ما در زمينه مهار مخازن ذخيره‌سازي نفت است كه نيازمند آموزش و انتقال دانش است و ما قادر به اجراي آن هستيم. ما قادريم تا با متخصصين ايراني همكاري كنيم و آنها را آموزش دهيم و از طريق انتقال تجربه، نظامي را ايجاد كنيم كه براي تاسيسات نفتي ايران مفيد باشد.»اين در حالي است كه برخي گزارش‌ها شركت هلندي را بي‌تجربه در اطفا چنين حريق‌هاي معرفي مي‌كند و با اتكا به تجربه‌هاي داخلي از بي‌توجهي‌هايي به برخي اعلام آمادگي‌هاي داخلي خبر مي‌دهند. موضوعي كه نوك پيكان را متوجه اعلام آمادگي مديرعامل سابق شركت ملي حفاري مي‌كند. ظاهرا چندي پيش حيدر بهمني، مديرعامل سابق شركت ملي حفاري كه سابقه مهار چندين چاه پيچيده را نه تنها در ايران بلكه در ساير كشورهاي منطقه در كارنامه خود دارد، براي مهار اين چاه اعلام آمادگي كرد اما تاكنون پاسخي در مورد اين اعلام آمادگي عنوان نشده است.