سیرشدنِ هر ایرانی چقدر خرج برمی‌دارد؟

روزنامه اعتماد - آویده علم جمیلی: بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار، تورم سالانه در مرداد ماه سال جاری با ۰.۶ واحد کاهش به ۲۵.۸ درصد رسید از سوی دیگر نرخ تورم ماهانه نیز کاهشی حدود ۳ درصدی داشته و عدد ۳.۵ درصد را ثبت کرده است. با وجود کاهش تورم سالانه و ماهانه، این کاهش در سطح جامعه «احساس» نمی‌شود.

طی سال‌های اخیر تضعیف قدرت خرید خانوار‌ها شدت گرفته به گونه‌ای که کاهش‌های گاه به گاه تورم نیز نتوانسته بر سفره خانوار‌ها و کوچک شدن سبد خریدشان به خصوص برای کالا‌های خوراکی تاثیر بگذارد و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد، خانوار‌ها نسبت به گذشته نه چندان دور، مواد غذایی کمتری خریداری می‌کنند.

با وجود اینکه مرکز آمار گزارش تازه‌ای در خصوص مصرف سرانه گوشت و مرغ منتشر نکرده، اما آخرین آمار که مربوط به زمستان سال گذشته است، نشان می‌دهد «سرانه مصرف گوشت در خانوار‌های کشور از ۶،۸ کیلوگرم در سال ۱۳۹۵ به ۵،۴ کیلوگرم در سال ۱۳۹۷ کاهش یافته است.». هر چند برخی گزارش‌های غیررسمی نیز حاکی از حذف کم و بیش محصولات پروتیینی مانند گوشت و مرغ برای خانوار‌های آسیب‌پذیر کشور است چراکه در این مدت که گزارش‌های رسمی از آن وجود دارد، گوشت قرمز با ۱۷۱ درصد افزایش قیمت از هر کیلو ۳۵ هزار تومان در فروردین ۹۵ به ۹۵ هزار تومان در اسفند ۹۷ رسید.

از سوی دیگر رییس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور نیز از فاصله ۱۳۴ کیلوگرمی سرانه مصرف محصولات لبنی و شیر در ایران نسبت به کشور‌های توسعه یافته گفت. با وجود اینکه دولت درصدد است با حمایت‌های نقدی و غیرنقدی کمبود مواد غذایی را حل کند، اما سفره‌ها و سبد کالای مصرفی خانوار‌ها از مواد غذایی مفید تهی شده و ادامه این روند سوءتغذیه در جامعه ایرانی را گسترش می‌دهد. تخمین‌ها نشان می‌دهد هر وعده غذایی برای یک خانواده ۴ نفره با فرض استفاده از مواد خوراکی ارزان بین ۶ تا ۷۰ هزار تومان تمام می‌شود.

تاب زندگی در تهران را افراد کمتری خواهند یافت

خرداد ماه سال جاری محمد قاسمی، سرپرست وقت مرکز پژوهش‌های مجلس در صحن مجلس خبر از افزایش حدود دو برابری خط فقر در تهران طی دو سال خبر داد. بر اساس صحبت‌های او، خط فقر در پایتخت از ۲.۵ میلیون تومان در سال ۹۷ به ۴.۵ میلیون تومان در اوایل سال ۹۹ رسیده است. این امر حکایت از افزایش ۸۰ درصدی خط فقر تنها در فاصله دو سال را دارد. از سوی دیگر گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد طی سال‌های ۹۴ تا ۹۷ نرخ فقر از ۱۷.۷ درصد به ۱۸.۴ درصد رسید.

یعنی ۱۸.۴ درصد خانوار‌های کشور در فقر مطلق زندگی می‌کنند و نیازمند کمک‌های دولت هستند. علاوه بر داده‌های داخلی، آمار‌های صندوق بین‌المللی پول و سازمان ملل نیز گویای کاهش قدرت خرید و درآمد سرانه ایرانیان است. بر این اساس درآمد سرانه ایرانی‌ها از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ با کاهشی ۷۲ درصدی از ۱۹ هزار و ۵۳۰ دلار به ۵ هزار و ۴۱۶ دلار رسید و از جایگاه ۶۳ در بین ۱۹۲ کشور به جایگاه صدم تنزل پیدا کرد.

خلأ ۵ درصدی میان افزایش دستمزد و تورم

کاهش درآمد سرانه آن هم در شرایطی که نرخ تورم بر مدار افزایشی است بر سرانه مصرف مواد غذایی تاثیر گذاشته که در نهایت باعث کوچک شدن سفره خانواده‌ها و عدم تغذیه مناسب می‌شود. روند افزایش قیمت‌ها سوءتغذیه شدید به خصوص برای نوزادان و کودکان را به دنبال خواهد داشت.

این امر زمینه‌ساز مشکلات جسمی فراوانی برای نسل‌های آینده نیز می‌شود. تورم سالانه ۲۵.۸ درصدی مرداد ماه نشان می‌دهد که هر خانوار برای خرید یک سبد یکسان از کالا‌ها و خدمات نسبت به مرداد سال گذشته حدود ۲۶ درصد بیشتر هزینه کرده است. این در حالی است که حقوق و دستمزد در سال جاری تنها ۲۱ درصد افزایش داشته است. مقایسه افزایش حقوق و دستمزد و تورم نشان می‌دهد که همچنان خلأیی ۵ درصدی وجود دارد و افراد با وجود افزایش دستمزد ۵ درصد نسبت به سال قبل کمتر خرید می‌کنند یا خرید نمی‌کنند.

سهم لبنیات از گرانی‌ها زیاد از سفره‌ها کم

عمده‌ترین محصولات لبنی که در سبد خرید خانوار‌ها وجود دارد، شیر، تخم مرغ و پنیر است. با استناد به گزارش‌های مرکز آمار، شاخص قیمتی کالا‌های خوراکی و آشامیدنی این محصولات از مرداد ۹۷ تا مرداد ۹۹ افزایشی ۵۳ داشته و از ۱۸۰ واحد به ۲۷۶ واحد در سال جاری رسیده است. این در حالی است که محصولات لبنی از مرداد سال ۹۸ تا سال جاری افزایش قیمتی به اندازه ۳۰.۲ درصد داشته است.

هر چند در این بین برخی شرکت‌های لبنی بدون توجه به اخطار‌های سازمان حمایت از مصرف‌کننده و برای پوشش هزینه‌های خود اقدام به افزایش قیمت کردند. در آخرین اقدام نیز کارگروه تنظیم بازار مصوبه افزایش ۲۲ تا ۲۸ درصد محصولات لبنی را از تیر ماه سال جاری به صورت رسمی اعلام کرد تا علاوه بر افزایش قیمت محصولات در کارخانه، جهش دیگری نیز در قیمت این نوع محصولات به واسطه مصوبه کارگروه تنظیم بازار رخ دهد.

پیش از مصوبه کارگروه تنظیم بازار برای افزایش قیمت محصولات لبنی جلال‌الدین میرزایی، رییس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور، میزان مصرف سالیانه هر نفر ایرانی از شیر و لبنیات را ۷۲ کیلوگرم عنوان کرد در حالی که این رقم برای کشور‌های توسعه یافته ۲۰۶ کیلوگرم است. با وجود اینکه برخی معتقدند، افزایش قیمت‌ها به دلیل کم بودن ضریب اهمیت این گروه از خوراکی‌ها در قیاس با گوشت و مرغ تاثیر چندانی بر هزینه خانوار‌ها ندارد، اما شاید اولین گروه خوراکی باشند که از سفره افراد با درآمد پایین حذف می‌شوند. در این صورت تبعاتی از جمله سوءتغذیه و مشکلات جسمی در نسل فعلی و آتی دور از ذهن نخواهد بود.

در آرزوی خرید گوشت

بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار محصولات پروتیینی مانند گوشت قرمز و سفید و گوشت ماکیان در مرداد سال ۹۸ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۷ افزایشی ۷۸.۲ و ۷۷.۴ درصدی داشته است. هر چند روند افزایش قیمتی آن در مرداد سال جاری کمتر بود و نسبت به ماه مشابه سال ۹۸ حدود ۱۵.۷ و ۱۴.۶ درصد افزایش قیمت را تجربه کرده، اما همچنان مهم‌ترین دغدغه کارشناسان و متخصصان تغذیه «حذف این گروه از مواد خوراکی و عدم جایگزینی با محصولات دیگر است.»

در همین راستا تیرنگ نیستانی، مدیر گروه تحقیقات تغذیه‌ای انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور گفته که «۲۲ هزار خانوار ایرانی مصرف منابع پروتیینی جانوری شامل گوشت‌های قرمز و سفید را به دلیل هزینه بالا، بسیار محدود کرده و حتی بسیاری از خانوار‌ها این منابع پروتیینی را به طور کامل از سبد غذایی و هزینه‌های خود حذف کرده‌اند. تعداد زیادی هم اعلام کردند که به علت از دست دادن شغل و کاهش چشمگیر درآمد به دلیل تعطیلی‌های مرتبط با شیوع ویروس کرونا، ناچار به حذف کامل منابع پروتیینی از سبد غذایی خانوار شده‌اند و تعدادی هم اعلام کردند که با وجود ثابت ماندن درآمد، افزایش قیمت منابع پروتیینی با دریافتی ماهانه‌شان همخوانی نداشته بنابراین تصمیم به حذف منابع پروتیینی از سبد غذایی خانوار گرفته‌اند.»

هزینه هر وعده غذایی بین ۶ تا ۷۰ هزار تومان

ارزان‌ترین غذا‌ها برای یک خانواده ۴ نفره و بر اساس آمار جمع شده از خرده‌فروشی‌های مواد غذایی تخم مرغ، املت، کوکو سیب‌زمینی و کوکو سبزی است که بدون احتساب قیمت روغن مصرفی به ترتیب حدود ۵ هزار تومان، ۵۶۰۰ تومان، ۷ هزار تومان و ۱۳ هزار تومان برای هر خانواده هزینه دارد. با استناد به آمار‌های خرده‌فروشی، هر شانه تخم مرغ ۳۰ عددی حدود ۲۶ هزار تومان، هر کیلو سبزی کوکو ۱۵ هزار تومان و هر کیلو زرشک پفکی صادراتی ۶۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده؛ هر کیلو گوجه و سیب‌زمینی نیز ۳۸۰۰ و ۵۲۰۰ تومان در میادین میوه و تره‌بار به فروش می‌رسد.

با وجود اینکه تا سال‌ها پیش نان، پنیر و خیار به عنوان وعده‌ای ارزان برای خانواده‌ها در نظر گرفته می‌شد، اما با قیمت‌های فعلی این وعده نیز گران‌تر شده است. قیمت هر کیلو پنیر از ۱۸ هزار تومان تا ۵۴ هزار تومان در نوسان است و هر کیلو خیار نیز از ۳ تا ۶ هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود. بنابراین هر وعده نان و پنیر و خیار برای یک خانواده ۴ نفره بدون احتساب قیمت نان حدود ۱۳ هزار تومان هزینه دارد. وضعیت برای غذا‌های اصلی که گوشت و مرغ در آن‌ها به کار رفته، متفاوت‌تر خواهد بود.

به عنوان مثال قیمت پخت هر وعده قورمه‌سبزی در خانه و با توجه به مقدار مواد به کار رفته از ۲۵ تا ۱۰۰ هزار تومان و برای غذا‌های گران‌تری مانند آبگوشت نیز ۷۰ هزار تا ۱۲۰ هزار تومان برآورد قیمتی شده است. هزینه پخت هر وعده غذایی در خانه با توجه به مواد لازم از حدود ۶ هزار تومان تا ۷۰ هزار تومان متغیر است. بنابراین هزینه یک ماه وعده غذایی برای خانواده ۴ نفره از ۶۰۰ هزار تومان تا ۲ و نیم میلیون تومان نوسان دارد. با توجه به اینکه حداقل حقوق برای سال جاری ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان مصوب شده برای یک خانواده تنها ۳۰۰ هزار تومان برای سایر هزینه‌ها مانند اجاره خانه، درمان، آموزش و تفریح باقی می‌ماند.