بحران بازیگر جوان از نگاه مهدی پاکدل

مجله همشهری جوان - احمد رنجبر: انتخاب مهدی پاکدل برای گفت و گو چند دلیل عمده دارد. او در جوانی چهره شد و با 34 سال سن هنوز جزو جوان های سینما و تلویزیون تعریف می شود. وقتی سوژه را با او مطرح کردیم به خاطر هماهنگی با دغدغه اش روز استقبال کرد. پاکدل این روزها «تمشک» را هم بر اکران سینماها دارد، با نقشی 10 سال بزرگ تر از سن وقاعی خودش. این بازیگر سال گذشته پشت دوربین ایستاد و حالا عنوان کارگردان هم در کارنامه او دیده می شود. بعد از پایان نمایش «یک صبح ناگهان» مصاحبه در تماشاخانه ایرانشهر شکل گرفت که ماحصلش پیش روی شماست.


در فیلم های امسال منهای ساعد سهیلی سن غالب جوان ها بالای ۳۰ سال است. علاوه بر اینکه سن بازیگرها بالا رفته موضوع فیلم ها جوانانه نیست؛ یعنی شما مجبوری در «تمشک» هم نقش بالاتر از سن خودت را بازی کنی. فکر کنم این نقش ۱۰ سالی از خودت بزرگ تر بود، چون موهایی سفید دارد...

- البته موهای خودم بود. (با خنده)

می دانم. می گویم این زوج، پخته و جاافتاده هستند... در مجموع میانگین سنی فیلم های امسال بالاست. در حالی که اگر چند دهه اخیر را بررسی کنیم، بهرام رادان، محمدرضا فروتن، هدیه تهرانی و... زیر۳۰ سال هستند که سوپراستار می شوند اما از نیمه دوم دهه ۸۰ سن بازیگرها بالا می رود و از آن طرف، فیلم جوانانه کم می شود. جوان اول هم نداریم. به نظر تو چرا جوان اول نداریم؟

- به نظر من دلیل اصلی آن به سیاستگذاری های فرهنگی بر می گردد. مدتی کار فرهنگی برای جوان ها آسان تر شد؛ از مجله گرفته تا فعالیت های اجتماعی و سینما. خود من در همان دوره شروع به کار کردم. بعد از آن شرایط تغییر کرد. طبیعتا نسل جایگزین برای بازیگرها رشد نکرد. الان که دقیق نگاه می کنم، باید نقش جوان ۲۲ ساله داشته باشم. من و پوریا پورسرخ بالای ۳۰ سال داریم اما نقش جوان عاشق پیشه را بازی می کنیم؛ به خاطر اینکه کمبود بازیگر داریم.

من وقتی سریال «مروارید سرخ» را سال ۸۲ با مرحوم سعید رسام کار کردم، ۲۳ سال داشتم یا سریال «اولین شب آرامش» را در ۲۵ سالگی بازی می کردم؛ یعنی دقیقا نقشی در سن خودم. الان بازیگر جوان خیلی کم داریم که دلیل اصلی اش به فضای فرهنگی چند سال اخیر بر می گردد. در حالی که شنیده ام سال ۳-۲ هزار نفر در رشته بازیگری پذیرش می شوند. خب از این تعداد نباید ۱۰ بازیگر بیرون بیاید که در سینما، تلویزیون و تئاتر از آنها استفاده کنیم؟


جالب اینکه غالب سریال ها و فیلم هایی که مثلا قرار بوده برای جوان ها باشند، کارکرد قبل را ندارند و گویا شکست خورده اند.

- واقعیت این است که غالب این آثار محصول دورانی هستند که فضای جامعه باید امیدوارانه تر می شد. طبیعتا فرآیند هنری در فضایی همراه با اعتماد و حسن نیت تکامل پیدا می کند، ضمن اینکه نباید فشارهای اقتصادی چند سال اخیر را نادیده گرفت که روی همه جامعه اثر منفی گذاشته بود. دو سه سال پیش تقریبا بخش زیادی از سینماگران ما بیکار بودند، چون اصلا پولی وجود نداشت تا فیلمی تولید شود. تلویزیون که این اواخر ورشکسته شد و به تولیدات ارزان و غیرقابل دفاع روی آورد. می خواهم بگویم نمی شود مشکلات اقتصادی را نادیده گرفت. وقتی برای یک جوان عاشق بازیگری، بعد از چند سال فرصت کار پیش نیاید، کم کم دلزده می شود و دنبال کار دیگری می رود.

ولی فیلم ساخته می شد و سینما به کارش ادامه می داد.

- خب، شما چند فیلم خوب دید؟

درست است که شرایط فرهنگی و اقتصادی روی هنر تاثیر مستقیم می گذارد اما از آن طرف هم ترجیح کارگردان ها این است که از بازیگران چهره و امتحان پس داده استفاده کنند. وقتی شما می توانی نقش جوان ۲۲ ساله بازی کنی چرا جواد افشارنباید سراغت بیاید؟

- به نظرم این به سیاستگذاری کلان باز می گردد. تلویزیون باید دست کارگردان را باز بگذارد تا استعدادیابی کند. ماجرا در سینما متفاوت است ولی در تلویزیون راحت تر می شود به کشف استعدادها پرداخت. خود ما محصول تلویزیون هستیم؛ از این طریق رشد کردیم و حالا در سینما و تئاتر هم هستیم. تلویزیون متاسفانه دیگر اعتماد نمی کند که یک جوان ناشناخته نقش اول سریال شود.

من خودم می دانم درباره «کیمیا» حساسیت به قدری بوده که گفته اند نقش ها را چه کسانی بازی کنند. دست تهیه کننده و کارگردان هم بسته است و نمی توانند نقش ها را به جوان های ناشناخته بدهند. در حالی که برای خود سازندگان هم این ریسک و اعتماد جذاب است. مگر دیگران ریسک نکردند و حالا بازیگران زیادی سراغ داریم که سرمایه تلویزیون به حساب می آیند.

الان یک حفره ایجاد شده؛ یعنی یک زمان بحران بازیگر میانسال داشتیم و به زودی احتمالا برای نقش های جوان بازیگر پیدا نمی شود. الان دست کارگردان با وجود بازیگرانی مثل محمدرضا فروتن، بهرام رادان، شهاب حسینی، حامد بهداد، فرهاد اصلانی و... برای انتخاب نقش های میانسال باز است، اما برای نقش جوان محدودیت زیادی دارند.

- البته امسال در جشنواره چند فیلم خوب درباره دنیای جوان ها و معضلاتشان داشتیم و چند بازیگر خوب جوان دیدیم که اتفاقا نامزد هم شدند.


ولی تصور استارشدن آنها خیلی بعید است.

- بله، ولی سینما عوض شده، بازیگران دیگر سلطان نیستند که گیشه را فتح کنند. یکی دو نفر بیشتر نیستند که گیشه را تضمین می کنند. خود فیلم باید خوب باشد.

سینما و تلویزیون هر دهه بازیگر چهره معرفی کرده ولی الان شاهد یک توقف هستیم. تا کی این توقف ادامه دارد؟

- قطعا درست می شود.

چون الان احساس می شود یکی از دلایل حال و روز ناخوش سینما به خاطر از دست دادن روح جوانی است.

- شاید، این هم ایده جالبی است. ولی آدم با امید زنده است. امسال تیم برگزاری جشنواره فجر تاکید زیادی روی جوان ها داشتند و من مطمئنم نسل جدید با انرژی خواهد آمد. باید امیدوار بود این حفره بیشتر از چیزی که هست، نشود. الان هم بازیگران جوان خوبی مثل ساعد سهیلی و نازنین بیاتی هستند.

یعنی این پتانسیل در سینما هست که اتفاق طلایی دهه های پیش تکرار شود؟

- حتما، حتما نسل جوان می آید چون جوان زبان جوان را می فهمد؛ مثل خود ما که هرچه نسل قدیم گفتند، درک نکردیم و به حرف همسن و سال های خودمان گوش کردیم.

اگر پای حرف جوان ها بنشینیم غالبا می گویند ما دنیای خودمان را در فیلم ها نمی بینیم. سینماگرها حواسشان به این مساله هست؟

- یعنی فیلم درباره جوان؟

بله نمونه هایی هستند ولی قاعدتا نمی توانند پاسخگوی سلیقه همه جوان ها باشند؟

- ببین چند وقت پیش با من تماس گرفتند و برای جشنواره ای به نام جوانان و ازدواج دعوت به همکاری کردند. گفتم یعنی همه دستگاه های مسوول کارشان را درست انجام می دهند، فقط سینما مانده که جوان ها را تشویق به ازدواج کند؟ ضمن اینکه مقوله ازدواج این قدر حساس است که اگر درست به آن پرداخته نشود، عاقبتش ازدیاد مشکلات زوج ها و جدایی است. الان جوان ها سینما نمی روند، پس اول باید این مشکل حل شود بعد فکر محتوا بود.

جوان الان از همه طرف بمباران اطلاعاتی می شود؛ اینکه چه کنیم هم کار من و شما نیست. باید کارشناسان بنشینند، جوانب مختلف را بررسی کنند تا همه بدانیم تکلیفمان چیست. ما اما عادت کرده ایم با مشکلات مواجه شویم؛ اهواز گرد و خاک می آید تازه می گوییم چه کار کنیم؟! برای جوان هم وضع همین طوری است. چقدر برای جوان های آینده فکر کرده ایم؟ مسوولان چقدر به فکر آنها هستند. همه می دانیم مشکل چیست ولی کسی راه حل نمی دهد. کار ما هم نیست، کار کسانی است که سیاست های کلی را برنامه ریزی می کنند.

این یعنی نبود برنامه.

- دقیقا. الان با این حفره مواجه شده ایم که بازیگر جوان نداریم. هیچ کس به این فکر نکرد که باید نسل تازه تربیت شود. از آن طرف برنامه ای برای جاانداختن این مفهوم که سینما تفریح است، نداشته ایم. جوانی که از این تفریح سالم دور شود چه چیزی می تواند جایگزین آن کند؟

خب جوانی که نمایی از خودش در فیلم و سریال نبیند، چرا باید سینما برود؟

- صادقانه بگویم ما هم مثل دیگر اقشار جامعه سردرگم هستیم؛ یعنی این قدر باید و نباید وجود دارد که خود سینماگران هم گیج شده اند. نمی دانند چه کار کنند؟ چه بگویند؟ چه چیزی را نگویند؟ همین فیلم «تمشک» بارها رد شد و با مشقت زیاد پروانه ساخت گرفت. حالا موضوع آن درباره جوان ها نیست اما خیلی از زوج ها با این مشکل درگیر هستند.

اصلا اجازه پرداخت به این موضوع را نمی دادند. در حالی که امروز بنیان خانواده ها با عوامل مختلف مورد تهدید است. نیاز به بیان آمار نیست، خودتان وضع خانواده ها را می بینید. کمتر می بینید که دور هم باشند در حالی که پدر ما تاکید داشت باید همه دور هم غذا بخوریم و مشکلاتمان را حل کنیم. الان این چیزها را در فیلم و سریال نشان بدهی کمتر کسی باور می کند.


خب تکلیف شما برای باورپذیرکردن فیلم ها و سریال ها چیست؟

- واقعیت تلخی است: با ترفند و اما و اگر زیاد، اثری ساخته می شود ولی جوان چون باهوش است، باور نمی کند و نمی بیند. احساس می کند حرف دلش گفته نمی شود.

ربط فردا و تمشک به جوان ها چیست؟

جوانی بدون جوانی

همان طور که اشاره کردیم مهدی پاکدل سال پیش کارگردانی را هم تجربه کرد. نکته جالب اینکه به رغم دغدغه مندی سوژه «فردا» ربطی به جوان ها ندارد. همان طور که «تمشک» را نمی توان سوژه ای جوان پسند قلمداد کرد.

اصلا تجربه فیلم سازی برای یک بازیگر جوان چه شکلی است؟

- اوایل خیال می کردم آدم در تجربه اول فقط با برخی از مشکلات رو به روست اما وقتی با بعضی از دوستان صحبت می کردم، می گفتند تجربه صدم ات هم که باشد همین روند را باید طی کنی و به هر حال فیلمسازی کار سختی است. در سینمای ایران برای کارگردان شدن اول باید گلادیاتور باشیم. به جای اینکه روی ذهنیت مان متمرکز باشیم و سعی کنیم آن را درست اجرایی کنیم باید از صبح زره بپوشیم و به جنگ مشکلات برویم. همه چیز حتی کوچکترین مساله، علیه کارگردان است.

ولی خوشبختانه ما در این فیلم آن قدر گروه همدل و یکدستی داشتیم که این مشکلات زیاد به نظر نمی رسید. البته شاید چون دو نفر بودیم (پاکدل فیلمش را به طور مشترک باایمان افشاریان کارگردانی کرده) این مشکلات نصف می شد. واقعا شرایط جغرافیایی سختی داشتیم. درست همان زمانی که اخبار اعلام کرد در فومن سیل سنگینی آمده، ما مشغول فیلمبرداری بودیم. بچه های پشت صحنه تا زانو توی گل بودند اما واقعا همه همراه بودند.

فکر می کنی «فردا» موقع اکران بتواند موفقیت خوبی به دست بیاورد؟

- تمام تلاشمان این بوده که فیلم خوبی بسازیم و خب فیلم خوب هم طبیعتا راه خودش را پیدا می کند. با این حال اما صرفا به دنبال موفقیت گیشه نبودیم فقط فکر کردیم که باید فیلم خوبی بسازیم. حالا اینکه مخاطب خودش را چطور پیدا کند مسئله ای است که الان نمی شود راجع به آن اظهارنظر کرد. ما برای مخاطب عام فیلم ساختیم نه فقط گروه منتقدان. «فردا» داستان ساده و روایت شاعرانه ای دارد که قطعا مخاطب عام از آن استقبال می کند.

وقتی برای خودت هم موقعیت فراهم می شود و در بخش خصوصی فیلمی مثل «فرد» را می سازی، نه بازیگر جدید رو می کنی و نه موضوع فیلمت جوانانه است.

- ببین اصلا فیلم درباره جوان ها نیست...


همین، چرا نیست؟

- اتفاقا فیلم من درباره مرگ است؛ چون از اساس مسیر فیلم همین موضوع بود. البته تیمی که برای پشت دوربین استفاده کردیم همه جوان بودند. بازیگر جوان هم داشتیم اما در فیلمنامه ای که نوشته شد فقط یک دختر ۲۱ ساله داشت که نقش آن را بازیگر جوان (سوده شرحی) بازی کرد. ضمن اینکه مسیر و هدف «فردا» گیشه نبود و ما ترجیح دادیم از بازیگران تئاتری استفاده کنیم.

«تمشک» چطور؟ موقعی که این فیلم پیشنهاد شد راحت پذیرفتی یا جزو انتخاب های ناگزیرت بود؟

- ببین موهای من از ۱۴ سالگی جوگندمی شد و قاعدتا سنم را بالاتر نشان می داد. دوست داشتم از این شرایط استفاده کنم. وقتی سامان (سالور) پیشنهاد بازی در «تمشک» را داد، هنوز خانم کریمی به شکل قطعی انتخاب نشده بود. من و سامان سال هاست همدیگر را می شناسیم. گفت دوست دارم به خاطر رنگ طبیعی مویی که داری، نقش را تو بازیکنی. ضمن اینکه یک سکوت در بازی هست که کاملا به نقش می خورد.

برای خودم هم جذاب بود نقش آدمی را که بچه دار نمی شود و حالا دچار فراموشی شده، بازی کنم. در فیلم محمد (ص) دو سال با اسب سر و کار داشتم و واقعا دلم برای آن تنگ شده بود، وقتی سامان گفت این آدم باشگاه و اسطبل اسب دارد، بیشتر استقبال کردم.