اردوغان؛ دوست تهران یا تل‌آویو؟

خبرآنلاین: در سال ۱۴۰۴، تجاوز نظامی اسرائیل به ایران نه تنها باعث آسیب به دو طرف شد، بلکه ثبات منطقه و روابط دیپلماتیک هر دو طرف را با ترکیه نیز تحت تأثیر قرار داده است. 

ترکیه که زمانی از اسرائیل فاصله گرفت و با ایران روابطی گرم‌تر داشت، اکنون در واکنش به حملات هوایی اسرائیل و گسترش تنش‌ها، مواضعی محتاطانه گرفته است. 

رجب طیب اردوغان، در طول دوران تجاوز نظامی اسرائیل به ایران، به مانند گذشته، از جمله از زمان آغاز تهاجم نظامی اسرائیل به غزه، درشت‌گویی‌های خود را نسبت به اسرائیل ادامه داد. اما این اظهارات تند اردوغان، در تمام دوران رهبری او در ترکیه باعث کاهش سطح روابط دیپلماتیک و همکاری‌های ترکیه و اسرائیل نشده‌است. این موضوع برای دوران جنگ ایران و اسرائیل هم صادق بود. 

مواضع ترکیه فقط ناشی از نگرانی‌های دیپلماتیک و سیاسی نبود. برای ترکیه این آثار بالقوه اقتصادی نیز داشت. با توجه به واردات انرژی ایران توسط ترکیه، همچنین همکاری‌های نظامی با هیات تحریر الشام در سوریه، ادامه جنگ می‌توانست به افزایش قیمت‌های جهانی انرژی و کاهش ثبات در شمال سوریه منجر شود. 

روابط تاریخی ترکیه و اسرائیل: از دوستی نظامی تا تنش‌های دیپلماتیک

روابط ترکیه و اسرائیل در دهه‌های گذشته، از دوستی نظامی و دیپلماتیک تا تنش‌های شدید، دستخوش تحولات متعددی بوده است. اگرچه در گذشته، دو کشور روابط نظامی و اطلاعاتی عمیقی داشتند. تمرینات مشترک نیروی هوایی، معاملات تسلیحاتی، و همکاری‌های امنیتی، نشان‌دهنده یک هم‌پیمانی استراتژیک بود. 

اما با روی کار آمدن دولت حزب عدالت و توسعه (AKP) و تغییرات سیاست خارجی ترکیه، روابط دو دولت تیره‌تر شد. حادثه «کشتی کاروان کمک‌رسانی غزه (ماوی مرمره)» در سال ۱۳۸۹ شمسی، که در آن اسرائیل کشتی‌های کمک‌رسانی ترکیه به غزه را در معرض حمله قرار داد، نقطه عطفی بود که ترکیه از اسرائیل فاصله گرفت. در آن زمان، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سخنرانی‌های متعدد، این اقدام را «جنایت جنگی» خواند و از سازمان ملل خواست که اسرائیل را محکوم کند. 

در دهه ۱۳۹۰ شمسی نیز، روابط ترکیه و اسرائیل به حداقل رسید. ترکیه از یک سو در برجام، از ایران حمایت کرد و از سوی دیگر در سوریه، با گروه‌های اسلام‌گرای افراطی مانند «هیات تحریر الشام» (HTS) و گروه‌های شورشی دیگر از جمله ارتش آزاد سوریه تعاملاتی مستحکم داشت. اسرائیل نیز در مقابل، ترکیه را یک «عامل بی‌ثبات‌کننده» در خاورمیانه خواند. 

اما در سال ۱۴۰۴، با تشدید تنش‌های میان ایران و اسرائیل، ترکیه دوباره در واکنش‌های منطقه‌ای دخیل شده است. این بار، ترکیه با هماهنگی‌های اطلاعاتی با اسرائیل و با هدف مقابله با نفوذ ایران در سوریه، گام‌هایی در جهت کاهش تنش‌ها با اسرائیل برداشته‌است. 

همکاری یا هم افزایی ترکیه و اسرائیل در سقوط بشار اسد

سقوط بشار اسد در سوریه، یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی سال ۱۴۰۳ بود. این رویداد، نه تنها ایران را در منطقه تحت تاثیر قرار داد، بلکه روسیه و سوریه را نیز تحت فشار قرار داد. در این ماجرا، ترکیه نقش کلیدی داشت. 

ترکیه، از طریق اعزام سلاح، کمک‌های مالی، و همکاری اطلاعاتی با هیات تحریر الشام، به سرنگونی اسد کمک کرد. این همکاری، با واکنش اسرائیل نیز همراه بود. نیویورک تایمز گزارش داد که اسرائیل، در دوران جنگ داخلی سوریه، از طریق اردن و عراق، اطلاعاتی را با ترکیه به اشتراک گذاشته است. هدف، شناسایی تحرکات ایران در شرق سوریه و کاهش نفوذ محور مقاومت بود. 

این همکاری در عمل به صورت غیرمستقیم و از طریق ائتلاف‌های محلی انجام شد. ترکیه اجازه داد تا هیات تحریر الشام در شمال سوریه به تصمیمات نظامی آمریکا و اسرائیل احترام بگذارد. اسرائیل نیز از این فرصت استفاده کرد و حملاتی را به مناطق تحت نفوذ محور مقاومت در شرق سوریه انجام داد و در خاک سوریه پیشروی کرد. 

هر چند برخی رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی در مورد احتمال رویارویی نظامی ترکیه و اسرائیل در خاک سوریه گمانه‌زنی می‌کردند، اما عملا رقابت این دو در سوریه به همکاری منجر شد. این همکاری، هرچند محدود و بدون همراهی صریح ترکیه با اسرائیل، نقطه شروعی برای تغییر روابط دو دولت محسوب می‌شود. در همین راستا بی‌بی‌سی جهانی نوشت که فرستادن هیئتی اطلاعاتی از آنکارا به دمشق، با حضور نمایندگان اسرائیلی، نشان‌دهنده این هم افزایی است. 

موضع‌گیری‌های ترکیه درباره جنگ ایران و اسرائیل

در جنگ فعلی میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل نیز، ترکیه مواضعی محتاطانه ولی قابل‌توجه اتخاذ کرده است. اردوغان، از جمله در تماس با مقام‌های ایرانی و سخنرانی‌های خود، گفت «ترکیه از حل و فصل دیپلماتیک بحران‌ها حمایت می‌کند، اما هرگونه تشدید تنش، به ضرر تمامیت ارضی ما و ثبات منطقه خواهد بود». این جمله، اگرچه ظاهری خنثی دارد، ولی نشان‌دهنده این است که ترکیه نگران است تنش‌های موجود به خاک خود تسری یابد. 

همچنین در سخنرانی در آنکارا، اردوغان گفت: «ما به حقوق تمامیت ارضی ایران احترام می‌گذاریم، اما از هیچ گونه تجاوز نظامی خارجی نیز حمایت نمی‌کنیم». این موضع، نه‌تنها به‌عنوان یک انتقاد ضمنی به اسرائیل تلقی شد، بلکه نگرانی ترکیه از واکنش ایران و حوثی‌های یمن را نیز آشکار کرد. 

اما در سطح عملی، ترکیه در دوران جنگ روابط دیپلماتیک خود را با ایران حفظ کرده و در عین حال، با اسرائیل همکاری‌هایی را آغاز کرده است. 

 ترکیه از دموکرات‌های آمریکایی حمایت کرده است که از ترامپ انتقاد کرده‌اند و خواستار محدودکردن اقدامات نظامی اسرائیل هستند. این موضوع، نشان‌دهنده این است که ترکیه در داخل آمریکا، از مواضع ضداسرائیلی حمایت کرده و در عین حال، از جنگ با ایران دوری می‌کند. 

آینده روابط ترکیه و اسرائیل چگونه خواهد بود؟ 

جنگ ایران و اسرائیل از سوی ترکیه نه‌تنها تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای است، بلکه اقتصاد کشورهایی مانند ترکیه، قطر، و عربستان را نیز تحت تأثیر قرار داده است. نیویورک تایمز گزارش داد که اگر تنش‌ها گسترش یابد، ممکن است عبور نفت از تنگه هرمز تحت تأثیر قرار گیرد، که به ترکیه، که وابستگی زیادی به واردات انرژی دارد، آسیب می‌رساند. 

همچنین این احتمال وجود داشت که اگر جنگ ایران و اسرائیل گسترده شود، این بحران به سمت ترکیه منتقل شود، که می‌تواند امنیت داخلی این کشور را به خطر اندازد. چه آنکه رویترز ترکیه نیز گزارش داد که نگرانی‌های ترکیه از افزایش تنش با ایران، موجب شده است که آنکارا در برابر اسرائیل، از تعاملات نظامی بیشتر خودداری کند. 

در یک سناریوی احتمالی نیز، اگر مناقشه ایران و اسرائیل به سمت جنگی گسترده‌تر حرکت کنند، ترکیه ممکن است از اهرم فشارهای خود بر اسرائیل، استفاده کند. این موضوع، می‌تواند به تشکیل یک جبهه دفاعی منطقه‌ای با میانجی‌گری قطر و عربستان نیز منجر شود. 

در مقابل، با توجه به اخباری که در مورد آمادگی حاکمان جدید سوریه برای امضای پیمان صلح با اسرائیل منتشر شده‌است، اگر اسرائیل بتواند با حمایت از هیات تحریر الشام منافع خود را در سوریه تقویت کند، ممکن است ترکیه به‌تدریج از طریق افزایش تعاملات امنیتی با اسرائیل، روابط خود را با تل‌آویو تقویت کند. این رویکرد ممکن است با مقاومت داخلی و منطقه‌ای مواجه شود، اما می‌تواند به یک همکاری استراتژیک جدید نیز تبدیل شود. 

در نهایت، ترکیه نگران است که مداخلات نظامی اسرائیل با ایران، به خاک آنکارا تسری پیدا کند و این نگرانی، خط سیاست خارجی ترکیه در سال ۱۴۰۴ را تشکیل می‌دهد.