اسرائیل: توافق ترامپ در قفقاز نمادین بود

همشهری آنلاین: رسانه اسرائیلی نوشت: الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، معاهده صلح امضا نکردند، بلکه بیانیه‌ای برای اعلام قصد امضای آن در آینده منتشر کردند.

پایگاه هاآرتص اسرائیل در گزارشی به اهمیت امضای بیانیه اعلام آمادگی ارمنستان و آذربایجان برای بازگشایی دالان زنگزور در حضور دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا پرداخت و آن را بسیار نمادین توصیف کرد.

در این گزارش آمده است:

مراسم برگزارشده در کاخ سفید - صبح زود روز شنبه- که با هدف رسیدگی به مناقشه ارمنستان-آذربایجان ترتیب داده شده بود، عمدتا نمادین بود. به سبک دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، این مراسم با هیاهوی پرزرق‌وبرق و نمایش تملق‌آمیز رهبران ۲کشور قفقازی همراه شد. هر ۲رهبر با ستایش از ترامپ، حتی متعهد شدند که به‌طور مشترک پیشنهاد دریافت جایزه نوبل را برای او ارائه دهند، حرکتی که از بنیامین نتانیاهو الهام گرفته شده بود، کسی که آنها او را متخصص اصلی در جلب رضایت رئیس‌جمهور آمریکا می‌دانند.

از منظر اقتصاد جهانی، جایگاه این ۲کشور کوچک و نقش ترامپ در صحنه دیپلماسی بین‌المللی، این رویداد دستاوردهای ملموسی به همراه داشت. برندگان اصلی، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، و خود ترامپ هستند. دستاوردها و زیان‌های ارمنستان همچنان نامشخص است، در حالی که روسیه و ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین بازندگان ظاهر شدند (ادعای رسانه اسرائیلی به صورتی متناقض با نمادین خواندن بیانیه کاخ سفید مطرح می‌شود.)

الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، معاهده صلح امضا نکردند، بلکه بیانیه‌ای برای اعلام قصد امضای آن در آینده منتشر کردند. این بیانیه پس از اعلام مشترک در اواسط مارس منتشر شد که توافق قبلاً نهایی شده بود. روز پس از آن اعلام، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، سفری کوتاه به باکو، پایتخت آذربایجان، داشت.

مقامات کاخ سفید در آخر هفته اعلام کردند که دولت ترامپ از آن زمان تمرکز شدیدی بر این ابتکار صلح داشته است، که به‌عنوان امیدوارکننده‌ترین مسیر برای حل‌وفصل پایدار دیده می‌شود و اکنون به‌طور رسمی مالکیت آن را به عهده گرفته است.

با وجود عدم پیشرفت چشمگیر در صلح بین روسیه و اوکراین، پایان مناقشه غزه یا توافقی با ایران، این دستاورد را نمی‌توان نادیده گرفت، حتی اگر ترامپ از زیرساخت‌هایی که در غیاب او ایجاد شده بود، سود می‌برد.

با این حال، موانع قابل‌توجهی برای نهایی کردن توافق باقی مانده است. آذربایجان از ارمنستان می‌خواهد که قانون اساسی خود را اصلاح کند تا ارجاعات به سندی که به ناگورنو-قره‌باغ اشاره دارد، حذف شود؛ منطقه‌ای که طبق قوانین بین‌المللی متعلق به آذربایجان است.

باکو ۲سال پیش این منطقه را با زور بازپس گرفت و به کنترل ارمنستان که از اوایل دهه ۱۹۹۰ از طریق جمهوری خودخوانده آرتساخ ادامه داشت، پایان داد. در سپتامبر ۲۰۲۳، حدود ۱۰۰هزار ارمنی قومی، که اجدادشان قرن‌ها در آنجا زندگی کرده بودند، اخراج شدند، هرچند آذربایجان خروج آن‌ها را داوطلبانه توصیف می‌کند.

باکو به دنبال حذف کامل ادعاهای ارمنستان بر ناگورنو-قره‌باغ بود و به دو روش عملا به این هدف دست یافت. نخست، این منطقه به‌طور کامل از بیانیه قصد حذف شده و به نظر می‌رسد در معاهده نهایی نیز ذکر نخواهد شد. دوم، بیانیه خواستار انحلال گروه مینسک، نهاد سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) با حضور روسیه و فرانسه، شده است که میانجی‌گری مناقشه قره‌باغ را بر عهده داشت.

ارمنستان در زمینه دیگری نیز، دست‌کم در حال حاضر، امتیاز داده است: آزادی زندانیان ارمنی در آذربایجان، به‌ویژه روبن واردانیان، آخرین رهبر ناگورنو-قره‌باغ. بیانیه مشترک هیچ اشاره‌ای به این موضوع ندارد. به نظر می‌رسد آذربایجان مصمم است واردانیان و دیگر مقامات سابق آرتساخ را به‌عنوان مجرم در زندان نگه دارد.

برای آذربایجان، پیشرفت دیگر افتتاح مسیر صلح و رفاه است که ترامپ آن را نام‌گذاری کرده و در باکو به نام کریدور زنگزور شناخته می‌شود و دهه‌ها مورد طمع بوده است.

این راه‌آهن برنامه‌ریزی‌شده آذربایجان را به نخجوان، منطقه محصور خود بین ارمنستان و ترکیه، متصل خواهد کرد. بیش از ۳۰ سال، از زمان اعلام جمهوری خودخوانده آرتساخ و شکست آذربایجان در جنگ اول قره‌باغ، باکو خواستار دسترسی بدون محدودیت به این مسیر بدون کنترل‌های مرزی ارمنستان بوده است. آنچه در ابتدا به‌عنوان جبران خسارت سرزمینی تلقی می‌شد، اکنون به نظر می‌رسد به‌صورت رایگان اعطا خواهد شد.

بیانیه امضاشده توسط ترامپ، علی‌اف و پاشینیان شامل تعهدی به احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی هر ۲کشور است، و مقامات ارمنی تاکید دارند که منطق کریدور در اینجا اعمال نمی‌شود. با این حال، عبارت کلیدی «ترانزیت بدون مانع» بین آذربایجان و نخجوان است.

انتظار می‌رود توافقی جداگانه بین ایالات متحده، که شرکت تعیین‌شده‌اش این راه‌آهن را اداره خواهد کرد، و ارمنستان منعقد شود که شرایط دقیق انتقال کالا از آذربایجان از طریق ارمنستان به نخجوان و سپس به ترکیه را تعریف می‌کند.

به احتمال زیاد، این توافق به ارمنستان حاکمیت رسمی بر مرزهایش را می‌دهد، اما در عمل، کنترل گذرگاه‌ها را در دستان آمریکا قرار می‌دهد. این امر به آذربایجانی‌ها آزادی حرکت در مسیری که مدت‌ها به دنبال آن بودند، می‌دهد. پاشینیان به این موضوع اشاره کرد وقتی گفت که رویه‌های گمرکی و گذرنامه‌ای مدرن‌تر و ساده‌تر ممکن است امکان‌پذیر باشد.

با وجود امتیاز نمادین قابل‌توجه، ارمنستان از این توافق سود خواهد برد، از جمله بازگشایی تاریخی مرز خود با ترکیه و احیای ارتباط ریلی با روسیه، حامی اصلی اقتصادی‌اش. اظهارات دیروز پاشینیان مبنی بر پایان محاصره ارمنستان ممکن است چندان دور از واقعیت نباشد، و این دستاورد نباید دست‌کم گرفته شود.

با این حال، مزایای آذربایجان بیشتر است. در حال حاضر، این کشور کنترل انحصاری بر ارتباط بین اروپا و دریای خزر و از آنجا به آسیای مرکزی، از جمله قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان، و در نهایت چین را در اختیار خواهد داشت. با توجه به تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و روسیه، هم ایالات متحده و هم اروپا ترجیح می‌دهند از ترانزیت از طریق آن‌ها اجتناب کنند.

تنها در سال گذشته، اتحادیه اروپا حداقل ۱۰میلیون یورو به کریدور ترانس‌خزر، که به نام کریدور میانی نیز شناخته می‌شود، اختصاص داد. در واقع، آذربایجان قبلا انحصار این مسیر را در اختیار داشت، اما تا کنون کالاها مجبور بودند از طریق گرجستان به‌صورت غیرمستقیم حمل شوند.

هنگامی که مسیر ترامپ افتتاح شود، مسیر از آذربایجان به ترکیه کوتاه‌تر خواهد شد. برای ترامپ و شرکای اروپایی‌اش، گسترش کریدور میانی، که از ایران، روسیه و تنگه باب‌المندب (تحت تهدید حوثی‌ها) دور می‌زند، کاملا به نفع آن‌هاست.

ایران قبلا نارضایتی خود را ابراز کرده و به‌طور رسمی درباره دخالت خارجی، به‌ویژه در امتداد مرزهایش، هشدار داده است. راه‌آهن تحت مدیریت ایالات متحده بین آذربایجان و نخجوان دقیقا در امتداد مرز ارمنستان و ایران قرار خواهد گرفت. مقامات ایرانی نگران حضور اسرائیل در آذربایجان بودند و حالا ایالات متحده را در مرز خود دارند، همان‌طور که مقامات باکو روز شنبه با طعنه گفتند.

در مورد روسیه، با وجود اعتباری که ترامپ به‌طور غیرضروری به ولادیمیر پوتین برای تهاجمش به اوکراین می‌دهد، پیش از دیدار مورد انتظار آن‌ها در آلاسکا در روز جمعه، رئیس‌جمهور آمریکا موفق شده است سوزنی کوچک به نقطه ضعف روسیه وارد کند و آن را یک گام دیگر از قفقاز دور کند.

انتظار می‌رود وابستگی ارمنستان به مسکو با بازگشایی مرزهایش به آذربایجان و ترکیه به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد، و این امر راه را برای سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه ایالات متحده و اروپا هموار می‌کند.

هنگامی که مسیر ترامپ افتتاح شود، مسیر از آذربایجان به ترکیه کوتاه‌تر خواهد شد. برای ترامپ و شرکای اروپایی‌اش، گسترش کریدور میانی، که از ایران، روسیه و تنگه باب‌المندب (تحت تهدید حوثی‌ها) دور می‌زند، کاملا به نفع آن‌هاست. هنگامی که مسیر موسوم به «ترامپ» افتتاح شود، ارتباط میان آذربایجان و ترکیه کوتاه‌تر خواهد شد. برای ترامپ و متحدان اروپایی‌اش، توسعه کریدور میانی که از ایران، روسیه و تنگه باب‌المندب (تحت تهدید حوثی‌ها) اجتناب می‌کند، کاملا به سود آن‌هاست.