وضعيت قرمز در اطراف آثار هخامنشی
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت: آن روزها كه كارشناسان موسسه شرق‌شناسي شيكاگو، ستيغ آفتاب مرودشت را گره مي‌زدند به تاريخ خفته در زير خروارها خاك و هر روز بخشي از تاريخ اين سرزمين را دوباره متولد مي‌كردند، شايد تصور اين را هم نداشتند كه روزي خشكسالي و سوء مديريت‌ها به جان نتيجه تمام تلاش‌هايشان بيفتد و لرزه بر اندام ستون‌هايي بيندازد كه هزاران سال استوار، پا در زمين سفت كرده‌اند.
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت: آن روزها كه كارشناسان موسسه شرق‌شناسي شيكاگو، ستيغ آفتاب مرودشت را گره مي‌زدند به تاريخ خفته در زير خروارها خاك و هر روز بخشي از تاريخ اين سرزمين را دوباره متولد مي‌كردند، شايد تصور اين را هم نداشتند كه روزي خشكسالي و سوء مديريت‌ها به جان نتيجه تمام تلاش‌هايشان بيفتد و لرزه بر اندام ستون‌هايي بيندازد كه هزاران سال استوار، پا در زمين سفت كرده‌اند.
چند سالي است كه تخت جمشيد طعم خشكسالي را با صداي نشست زمين‌هاي اطرافش مي‌چشد، نشست زمين و بهره‌برداري بي‌رويه از سفره‌هاي آب زيرزميني اتفاق تازه‌اي نيست، و شايد در بسياري نقاط ديگر ايران و جهان تبديل به امري بديهي شده باشد، اما در نزديكي نقش رستم و تخت جمشيد اين اتفاق مساوي است با آسيب به آثار تاريخي ملي و جهاني. هرچند ميراث فرهنگي قبل از به صدا در آمدن زنگ خطر و رسيدن به وضعيت بحراني، مانع حفر چاه جديد در اين محدوده شده است، اما عدم هماهنگي‌هاي بين دستگاهي و البته نياز مردم منطقه، اعتباري براي اين ممانعت باقي نگذاشته است.
عزت‌الله رييسي اردكاني عضو هيات علمي دانشگاه شيراز دليل اين فرونشست زمين را حفر بي‌رويه چاه در منطقه مي‌داند و مي‌گويد: «حفر چاه‌هاي غيرمجاز و برداشت بي‌رويه آب موجب پايين رفت سطح آب‌هاي سفره‌هاي زيرزميني در اطراف اين آثار تاريخي و ايجاد فروچاله شده است، در سال‌هاي گذشته در ۲۵۰ متري صفحه تخت جمشيد يك فرونشست و شكاف به طول ۲۰۰ متر و عرض و عمق حداكثر يك متر ايجاد شده است.»
كوروش محمد خاني متخصص آركئوژئوفيزيك و سرپرست هيات مشترك ايران و فرانسه در پاسارگاد در خصوص اقدامات سازمان ميراث فرهنگي براي كنترل اين وضعيت به «اعتماد» مي‌گويد: «دوسال است كه شوراي فني تخت جمشيد اجازه احداث چاه جديد و كف شكني را در دشت مرودشت نمي‌دهد، اما سازمان آب و شوراي تامين استان به ميراث فرهنگي فشار آوردند و گفتند شما مجبوريد اين اجازه را بدهيد، مردم كه نمي‌توانند آب نداشته باشند. اين كار از عهده ميراث فرهنگي خارج شده است.
در حال حاضر كارگاه پژوهشي تخت جمشيد مانع احداث چاه شده است، اما سازمان آب مجوز را صادر مي‌كند، و علاوه بر چاه‌هاي جديد مجوز كف‌شكني هم مي‌دهند، كف شكني به اين معنا كه تا چند سال پيش در عمق ٥٠ متري به آب مي‌رسيدند، بعد در عمق ١٠٠ متري و در حال حاضر يكي از كارشناسان اعلام كرد كه تا عمق ١٧٥ متري به آب مي‌رسند، اين لايه‌ها كه خشك شده‌اند وقتي تحت فشار باشند مي‌شكنند و در نتيجه نشست زمين اتفاق مي‌افتد. علاوه بر تمام اينها بحران خشكسالي هم داريم كه سطح آب‌هاي زيرزميني پايين رفته، و همين بهانه‌اي است بر احداث بي‌رويه چاه.»
كارشناسان معتقدند اين بحران به راحتي و با مديريت شرايط و همچنين تغيير الگوي كشت، ممانعت از احداث چاه‌هاي جديد و همچنين فرهنگ‌سازي در نوع آبياري در منطقه به راحتي قابل كنترل است.
اما مشكل ديگري كه در اين منطقه وجود دارد كمبود منابع آب است، محمد خاني در اين خصوص مي‌گويد: «رود سيوند و پلوار كه در دشت مرودشت جاري بودند، از سال ١٣٨٦ كه سد سيوند آبگيري شد، خشك شد، حسن‌رود سيوند اين بود كه كشاورزان در اطراف سيوند آب مورد نيازشان را از اين رود تامين مي‌كردند، اما در حال حاضر با توجه به كاهش بارش‌ها سطح سفره‌هاي آب زيرزميني هم پايين رفته، وقتي سطح آب زير زميني پايين مي‌رود، عمق چاه‌هايي كه حفر مي‌شوند هم بيشتر مي‌شود، در حال حاضر در عمق ١٨٠ متري به آب مي‌رسند، معناي اين اتفاق اين است كه بايد چاهي به عمق ٢٠٠ متر حفر شود تا بتوانند آب را بالا بكشند.
و همين موضوع باعث مي‌شود لايه‌ها خالي شده و نشست زمين اتفاق بيفتد، اين نشست زمين در حال حاضر هم در نقش رستم در حال وقوع است و هم در تخت جمشيد.» محمد خاني در پاسخ به اين سوال كه اگر همين روند ادامه پيدا كند تا چند سال ديگر آسيب جدي در تخت جمشيد را شاهد خواهيم بود؟ مي‌گويد: «آسيب جدي از همين حالا شروع شده است. من صبح امروز از گسل‌هاي اين دو اثر بازديد داشتم، گسل نقش‌رستم نسبت به شش ماه پيش كه از اين منطقه بازديد داشتم بازتر شده بود.
در تخت جمشيد اين گسل حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠ متر طول دارد و دهنه اين نشست در تخت جمشيد حدودا يك متر است، مطمئن باشيد كه با اين روندي كه در مرودشت پيش مي‌رود تا چند سال آينده تخريب‌هاي جدي در اثر ايجاد خواهد شد.» با رسيدن فصل برداشت گندم كشاورزان براي اينكه از زمين كشاورزي شان استفاده بيشتري ببرند، بعد از برداشت گندم زمين را آتش مي‌زنند تا مجددا محصول ديگري بكارند.
اين دودهاي غليظ در محدوده اثر تاريخي تخت جمشيد موجب بروز مشكلاتي مي‌شود، محمد خاني در اين خصوص مي‌گويد: «ما بارها در اين مورد صحبت كرده‌ايم كه مردم اين كار را نكنند، اما وقتي يك برخورد جدي از مقامات بالا صورت نمي‌گيرد، و جريمه‌اي براي تخلف در نظر گرفته نمي‌شود، ميراث فرهنگي نمي‌تواند روي كشاورزان تاثير بگذارد، اصلا كشاورزان نسبت به كارشناسان ميراث فرهنگي مقاومت مي‌كنند و معتقدند كه ميراث فرهنگي مي‌خواهد زمين‌هاي‌شان را از آنها بگيرد. اما اين تنها معضل تخت جمشيد نيست، آتش زدن زمين‌هاي كشاورزي و دود ناشي از آن يكي از كوچك‌ترين معضلات است. دود كارخانه پتروشيمي مرودشت كه به سمت تخت جمشيد مي‌آيد، پالايشگاه شيراز هر چند كه چندين كيلومتر با اين اثر فاصله دارد اما در حوزه دشت مرودشت است. رطوبتي كه در فضا وجود دارد و موجب رشد گل سنگ‌ها در كاخ تچر و بناهاي ديگر شده است.
بارش باران‌هاي اسيدي و... شايد تا ٥٠ سال ديگر تخت جمشيد تخريب نشود، اما اين شرايط و اين روند فرسايش تا ٢٠٠ سال ديگر اين اثر را نابود مي‌كند. ما نبايد جلوي كشاورزي را بگيريم اما مي‌شود با خريد زمين‌هاي كشاورزي اطراف اثر و آزاد كردن آنها از آسيب به اين اثر جلوگيري كنيم. البته اين كار هزينه هنگفتي هم مي‌طلبد، اما با نگاه بلندمدت و به صورت تدريجي مي‌شود اين اين كار را به نتيجه رساند.
هر چند با مشكلات بودجه‌اي كه ميراث فرهنگي دارد اين طرح چندان قابل اجرا نيست.» تخت جمشيد در خطر است، خطري كه آرام و به تدريج به جان اين اثر جهاني افتاده است، و انگار قرار نيست سايه آسيبش را به اين زودي از سر اين اثر تاريخي بردارد. نجات اين اثر ارزشمند همتي مي‌طلبد از جنس همدلي همه دستگاه‌هاي مربوط، مديراني هم سو و همراه كه براي حفاظت از تاريخچه اين سرزمين نگران باشند و تلاش كنند. حفاظت از تخت‌جمشيد تنها وظيفه ميراث فرهنگي نيست، بلكه همت تمام مردم و مسوولان را مي‌طلبد.
چند سالي است كه تخت جمشيد طعم خشكسالي را با صداي نشست زمين‌هاي اطرافش مي‌چشد، نشست زمين و بهره‌برداري بي‌رويه از سفره‌هاي آب زيرزميني اتفاق تازه‌اي نيست، و شايد در بسياري نقاط ديگر ايران و جهان تبديل به امري بديهي شده باشد، اما در نزديكي نقش رستم و تخت جمشيد اين اتفاق مساوي است با آسيب به آثار تاريخي ملي و جهاني. هرچند ميراث فرهنگي قبل از به صدا در آمدن زنگ خطر و رسيدن به وضعيت بحراني، مانع حفر چاه جديد در اين محدوده شده است، اما عدم هماهنگي‌هاي بين دستگاهي و البته نياز مردم منطقه، اعتباري براي اين ممانعت باقي نگذاشته است.
عزت‌الله رييسي اردكاني عضو هيات علمي دانشگاه شيراز دليل اين فرونشست زمين را حفر بي‌رويه چاه در منطقه مي‌داند و مي‌گويد: «حفر چاه‌هاي غيرمجاز و برداشت بي‌رويه آب موجب پايين رفت سطح آب‌هاي سفره‌هاي زيرزميني در اطراف اين آثار تاريخي و ايجاد فروچاله شده است، در سال‌هاي گذشته در ۲۵۰ متري صفحه تخت جمشيد يك فرونشست و شكاف به طول ۲۰۰ متر و عرض و عمق حداكثر يك متر ايجاد شده است.»
كوروش محمد خاني متخصص آركئوژئوفيزيك و سرپرست هيات مشترك ايران و فرانسه در پاسارگاد در خصوص اقدامات سازمان ميراث فرهنگي براي كنترل اين وضعيت به «اعتماد» مي‌گويد: «دوسال است كه شوراي فني تخت جمشيد اجازه احداث چاه جديد و كف شكني را در دشت مرودشت نمي‌دهد، اما سازمان آب و شوراي تامين استان به ميراث فرهنگي فشار آوردند و گفتند شما مجبوريد اين اجازه را بدهيد، مردم كه نمي‌توانند آب نداشته باشند. اين كار از عهده ميراث فرهنگي خارج شده است.
در حال حاضر كارگاه پژوهشي تخت جمشيد مانع احداث چاه شده است، اما سازمان آب مجوز را صادر مي‌كند، و علاوه بر چاه‌هاي جديد مجوز كف‌شكني هم مي‌دهند، كف شكني به اين معنا كه تا چند سال پيش در عمق ٥٠ متري به آب مي‌رسيدند، بعد در عمق ١٠٠ متري و در حال حاضر يكي از كارشناسان اعلام كرد كه تا عمق ١٧٥ متري به آب مي‌رسند، اين لايه‌ها كه خشك شده‌اند وقتي تحت فشار باشند مي‌شكنند و در نتيجه نشست زمين اتفاق مي‌افتد. علاوه بر تمام اينها بحران خشكسالي هم داريم كه سطح آب‌هاي زيرزميني پايين رفته، و همين بهانه‌اي است بر احداث بي‌رويه چاه.»
كارشناسان معتقدند اين بحران به راحتي و با مديريت شرايط و همچنين تغيير الگوي كشت، ممانعت از احداث چاه‌هاي جديد و همچنين فرهنگ‌سازي در نوع آبياري در منطقه به راحتي قابل كنترل است.
اما مشكل ديگري كه در اين منطقه وجود دارد كمبود منابع آب است، محمد خاني در اين خصوص مي‌گويد: «رود سيوند و پلوار كه در دشت مرودشت جاري بودند، از سال ١٣٨٦ كه سد سيوند آبگيري شد، خشك شد، حسن‌رود سيوند اين بود كه كشاورزان در اطراف سيوند آب مورد نيازشان را از اين رود تامين مي‌كردند، اما در حال حاضر با توجه به كاهش بارش‌ها سطح سفره‌هاي آب زيرزميني هم پايين رفته، وقتي سطح آب زير زميني پايين مي‌رود، عمق چاه‌هايي كه حفر مي‌شوند هم بيشتر مي‌شود، در حال حاضر در عمق ١٨٠ متري به آب مي‌رسند، معناي اين اتفاق اين است كه بايد چاهي به عمق ٢٠٠ متر حفر شود تا بتوانند آب را بالا بكشند.
و همين موضوع باعث مي‌شود لايه‌ها خالي شده و نشست زمين اتفاق بيفتد، اين نشست زمين در حال حاضر هم در نقش رستم در حال وقوع است و هم در تخت جمشيد.» محمد خاني در پاسخ به اين سوال كه اگر همين روند ادامه پيدا كند تا چند سال ديگر آسيب جدي در تخت جمشيد را شاهد خواهيم بود؟ مي‌گويد: «آسيب جدي از همين حالا شروع شده است. من صبح امروز از گسل‌هاي اين دو اثر بازديد داشتم، گسل نقش‌رستم نسبت به شش ماه پيش كه از اين منطقه بازديد داشتم بازتر شده بود.
در تخت جمشيد اين گسل حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠ متر طول دارد و دهنه اين نشست در تخت جمشيد حدودا يك متر است، مطمئن باشيد كه با اين روندي كه در مرودشت پيش مي‌رود تا چند سال آينده تخريب‌هاي جدي در اثر ايجاد خواهد شد.» با رسيدن فصل برداشت گندم كشاورزان براي اينكه از زمين كشاورزي شان استفاده بيشتري ببرند، بعد از برداشت گندم زمين را آتش مي‌زنند تا مجددا محصول ديگري بكارند.
اين دودهاي غليظ در محدوده اثر تاريخي تخت جمشيد موجب بروز مشكلاتي مي‌شود، محمد خاني در اين خصوص مي‌گويد: «ما بارها در اين مورد صحبت كرده‌ايم كه مردم اين كار را نكنند، اما وقتي يك برخورد جدي از مقامات بالا صورت نمي‌گيرد، و جريمه‌اي براي تخلف در نظر گرفته نمي‌شود، ميراث فرهنگي نمي‌تواند روي كشاورزان تاثير بگذارد، اصلا كشاورزان نسبت به كارشناسان ميراث فرهنگي مقاومت مي‌كنند و معتقدند كه ميراث فرهنگي مي‌خواهد زمين‌هاي‌شان را از آنها بگيرد. اما اين تنها معضل تخت جمشيد نيست، آتش زدن زمين‌هاي كشاورزي و دود ناشي از آن يكي از كوچك‌ترين معضلات است. دود كارخانه پتروشيمي مرودشت كه به سمت تخت جمشيد مي‌آيد، پالايشگاه شيراز هر چند كه چندين كيلومتر با اين اثر فاصله دارد اما در حوزه دشت مرودشت است. رطوبتي كه در فضا وجود دارد و موجب رشد گل سنگ‌ها در كاخ تچر و بناهاي ديگر شده است.
بارش باران‌هاي اسيدي و... شايد تا ٥٠ سال ديگر تخت جمشيد تخريب نشود، اما اين شرايط و اين روند فرسايش تا ٢٠٠ سال ديگر اين اثر را نابود مي‌كند. ما نبايد جلوي كشاورزي را بگيريم اما مي‌شود با خريد زمين‌هاي كشاورزي اطراف اثر و آزاد كردن آنها از آسيب به اين اثر جلوگيري كنيم. البته اين كار هزينه هنگفتي هم مي‌طلبد، اما با نگاه بلندمدت و به صورت تدريجي مي‌شود اين اين كار را به نتيجه رساند.
هر چند با مشكلات بودجه‌اي كه ميراث فرهنگي دارد اين طرح چندان قابل اجرا نيست.» تخت جمشيد در خطر است، خطري كه آرام و به تدريج به جان اين اثر جهاني افتاده است، و انگار قرار نيست سايه آسيبش را به اين زودي از سر اين اثر تاريخي بردارد. نجات اين اثر ارزشمند همتي مي‌طلبد از جنس همدلي همه دستگاه‌هاي مربوط، مديراني هم سو و همراه كه براي حفاظت از تاريخچه اين سرزمين نگران باشند و تلاش كنند. حفاظت از تخت‌جمشيد تنها وظيفه ميراث فرهنگي نيست، بلكه همت تمام مردم و مسوولان را مي‌طلبد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
جای بسی تاسف
کاش کاری از دستم برمیومد :((((
ای دادا بیداد.
متاسفانه مملکنمون از همه طرف تحت فشار است ریز گرد ها بی ابی
احتمال سیل و ازطرفی خشکسالی ..علاوه بر اوضاع خراب اقتصادی و فر هنگی و و و. ایا جایی برای زندگی کردن میماند؟