۱۱ زنِ درخشان این روزهای دنیا که مُخ همه را زدند

روزنامه هفت صبح: خیلی‌ها اعتقاد دارند که 2022 برای زنان در سینما سال خوبی بوده؛ تعداد زیاد فیلم‌های قابل توجهی که توسط زنان ســینماگر ساخته شده از یک‌سوی و حضور پررنگ شخصیت‌ها و موضوعات مرتبط با زنان از سوی دیگر موجب شکل‌گیری چنین باوری شده. تا جایی که تلاش برای نامزدی زنان در رشته‌های اصلی در قالب توانمندسازی اهمیت سابق خود را از دست داده. مرور تعدادی از همین فیلم‌ها که در فصل جوایز با اقبال مواجه شده‌اند برای درک مرور آثار مهم فیلمسازان زن در سالی که گذشت بهتر این موضوع کفایت می‌کند.

حرف‌های زنانه / Women Talking

خیلی از منتقدان روی این نکته اتفاق نظر داشتند که«حرفهای زنانه» جزو بهترین فیلم‌های سال اســت و نامش در فهرســت‌های منتخب از سال 2022 به دفعات تکرار شــده. با ایــن وجود برای اعضای آکادمی و سایر محافل سینمایی به اندازه کافی قانع‌کننده نبود. سارا پُلی در فیلم جدیدش به سراغ موضوعی با مبنای واقعی رفته که می‌توانست سروصدای زیادی به راه بیاندازد ولی ترجیح داده تا به جای جار و جنجال و برچسب‌های تبلیغاتی، روی رنج و موقعیت انسانی پیچیده شخصیت‌های زن فیلم تمرکز کند. داستان درباره گروهی از زنان در یک جزیره و کلونی مربــوط به یک فرقه خاص است که از ماجرای هولناک سلسله‌ای از تجاوزها خبردار می‌شوند و باید درباره افشای این واقعیت تصمیم بگیرنــد. «حرفهای زنانه» لشــگری از بازیگران زن بااستعداد را کنار هم قرار داده، از کلر فوی، جسی باکلی و رونی مارا گرفته تا فرانسیس مکدورمند و آنها از چنین فرصتی برای نمایش توانایی‌های خود استفاده کرده‌اند. البته نباید از قلم انداخت که در مقابل تحسین گسترده، گروهی از تماشــاگران هم فیلم را با صفاتی چون سرد و کند توصیف می‌کنند. 

سلطان زن / Women King

یکی از بحث‌ها و جدل‌های اصلی ســر نامزدهای اسکار امســال، نادیده گرفتن «ســلطان زن» و مخصوصا بازی وایــوال دیویس بــود. اگر تا چند سال پیش این نظریه مطرح بود که ساختن فیلم اکشن کاری مردانه است، فعلا با وجود چند فیلم چشمگیر می‌شود ادعا کرد که مثال نقض برای رد نظریه پیدا شده. «ســلطان زن» امسال در گیشه فروش قابل قبولی داشــت و به نســبت نقدهای مثبتی هم گرفت، گرچه در بحث سندیت تاریخی مناقشــه‌برانگیز بود. با این وجود نکته قابل توجه خلق یک اکشن تاریخی و جنگی با محوریت زنان جنگجو بود. ترکیب خشونت و زنانگی، حداقل در این ابعاد، برای مخاطب تازگی و در مواردی جای تعجب دارد. جینا پرینس بایــدوود بعد از تجربه ژانرهای مختلف، حالا نام خودش را به‌عنوان یک کارگردان قابــل اعتماد در هالیــوود جا انداخته و دنبــال پروژه‌های بلندپروازانه اســت تا صرفا با برچسب کارگردان زن اکشن‌ساز شناخته نشود. 

ستارگان در ظهر /  Stars at Noon

بعضی موضوعات به قدری مناقشــه‌برانگیزند که جنســیت کارگردان می‌تواند به طور کامل روی واکنش‌ها تاثیرگذار باشــد. مثـلا فیلمی مانند «ستارگان در ظهر» که به موضوع جنسیت نگاهی بی‌پروا دارد، اگر توسط یک فیلمساز مرد ساخته می‌شد، ممکن بود کاملا سمت و سوی دیگری پیدا کند. فیلم بر اساس رمانی از دنیس جانسون ساخته شــده و زمان داســتان تغییر کرده و به‌روز شده. ماجرا درباره تجربیــات غیرمعمول یک خبرنگار زن خارجی در نیکاراگوئه است. واکنش منتقدان به فیلم عموما مثبت بــوده، در عوض اکران فیلم با شکست مواجه شد و تماشــاگران هم کلا روی خوش نشان ندادند. شاید اگر روی میزان هنرنمایی مارگارت کوالی سرمایه‌گذاری می‌شد، حداقل از سر کنجکاوی هم که شده مخاطبان بیشتری را به خودش جلب می‌کرد! به هر حال سبک کارگردانی و روایت کلر دنی با سلیقه و انتظارات تماشاگران جریان اصلی کــه به دیدن فیلم‌هــای آمریکایی عادت کرده‌اند، خیلی جور نیست.

تیل /  Till

هالیوود در چند سال اخیر آنقدر درباره مبارزان مدنی سیاهان فیلم ساخته و به کنش‌گران شاخص در دهه‌های گذشته پرداخته که مخاطب را اشباع کرده. در نتیجه فیلم قابــل توجهی مانند «تیل» امســال در فصل جوایز به کل از قلم افتاد و حتی بازی دنیــل ددوایلر که با معیارهای همیشــگی آکادمی می‌توانســت مدعی نامزدی باشد، نادیده گرفته شــد. این دومین تجربه چینویه چوکوی جوان و با اصالت نیجریه‌ای بعــد از فیلم «رحم» در ســال 2019 است که در جشــنواره ساندنس درخشید و به جایزه رسید. فیلم برگرفته از ماجرای واقعی ممی تیل در دهه پنجاه میلادی اســت که بعد از قتل فجیع فرزند نوجوانش به دســت چند سفیدپوست، تصمیم می‌گیرد که به جای سکوت مسیر سخت و شاید غیرممکن دادخواهی را طی کند؛ تصمیمی که کل کشــور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

افترسان / Aftersun

امسال برای A24 رویایی بود و محصولات مستقل این استودیوی کوچک اکثر سنگرهای مهم را فتح کرده‌اند. یکی از همین فیلم‌ها «افترسان» است که پس از تحسین گسترده منتقدان، پل مسکل بازیگر ایرلندی تازه‌وارد آن هم با نامزدی در رشته بهترین بازیگر به یکی از شگفتی‌ســازان اســکار تبدیل شد. موفقیتی که شارلوت ولز با فیلم اولش کسب کرده، فراتر از انتظار است و باعث شد از کن تا اسکار مهمان دائمی تمام رویدادهای مهم فصل جوایز باشد و راه خود را برای گام‌های بعدی هموار کند. فیلمی ســاده و روان و در عین حال عمیق و همدلی‌برانگیز درباره ارتباط بین یک پدر جوان و دختر کوچکش.

دختر ابدی / Eternal Daughter

بعد از سال‌ها ساختن فیلم‌های کوچک و مستقل، این «یادگاری» در ســال 2019 بود که نام جوانا هُگ را به‌عنوان یــک فیلمســاز صاحب قریحه مطرح کــرد. بعد از قســمت دوم «یادگاری» که ســال گذشــته به نمایش درآمد، هگ به سراغ موضوعی شخصی با روایتی عجیب و غریب رفت که طبق معمول با نقش‌آفرینی متفاوتی از سوی تیلدا سوئینتن همراه شده. داستان در لوکیشنی ثابت پیش می‌رود و در قالــب یک درام معمایی، درهم‌آمیختگی روانی ارتباط یک مادر و دختر را بررسی می‌کند. «دختر ابدی» در مجموع از سوی تماشــاگران و منتقدان به‌عنوان فیلمی متوسط ارزیابی شــد اما با این وجود در میــان منتقدان سرشــناس هم کم طرفدار ندارد، درســت مانند ساخته‌های قبلی هگ.

او گفت /  She Said

طبیعتا یکی از مهمترین اتفاقات در دهه گذشته که حداقل چهره هالیوود و دنیای رسانه را عوض کرد، جنبش می‌تو بود. پس جای تعجب نداشت که خیلی زود به سراغ ساخت فیلمی درباره خود این جریــان بروند. ولی حالا نقدهــا و بحث‌های ضدونقیض دربــاره عملکرد جنبــش و تاثیرات به کنار، «او گفت» در روایــت تلاش دو خبرنگار نیویورک تایمز برای پوشــش گزارش مربوط به سوءاستفاده‌های جنسی‌‍ها روی واینستین، ظاهرا آنقدر تحت تاثیر «همه مــردان رئیس‌جمهور» بود که حتی با وجود نقدهــای مثبت برای عامه مخاطبان حرف تازهای نداشــته. ماریا شــرادر کارگردان فیلم که بیشتر به‌عنوان بازیگر شناخته می‌شود، در مقایســه با دو تجربه قبلی‌اش، یعنی فیلم «من مردت هستم» که در جشنواره برلین مورد تحسین قرار گرفت و مینی‌سریال متفاوت «ناراستکیش» که برای نتفلیکس ساخته بود، در «او گفت» کار متعارف و بدون ریسکی را انجام داده. زویی کازان و کری مولیگان هم در نقش‌های اصلی حضور قابل قبولی دارند ولی نه در حدی که مخاطب را به شگفتی وادارند.  

نگران نباش عزیزم / Don’t Worry Darling

یکــی از ناامیدکننده‌تریــن فیلم‌های امســال، به‌خصوص بعد از موفقیت فیلــم اول الیویا وایلد، «خرخون». علاوه بر واکنش‌های سرد تماشاگران به داستان درهم و برهم و ادعای نه‌چندان سطح بالای «نگران نباش عزیزم»، حواشــی و مسائل فرامتنی هم سایه ســنگینی روی فیلم انداخت؛ دعوای بین الیویا وایلد و ستاره فیلم فلورنس پیو و رابطه‌اش با دیگر ســتاره فیلم، هری اســتایلز، کاملا برخلاف ژســت‌های فمینیســتی‌اش در مقام کارگردان از کار درآمد. در هر صورت نحوه پرداخــت صحنه‌ها و البته حضــور پیو همچنان می‌تواند گروه زیادی از تماشــاگران را قانع کنند که به تماشای کار بنشینند، حتی در صورتی که باور داشته باشند با فیلم خوبی مواجه نیستند!

قرمز شدن / Turning Red

دومی شــی مهاجر چینی که در دهه گذشته در اکثر تولیدات پیکسار نقش داشته، هرچند بیشتر در بخش فنی، در اولیــن تجربه خودش به‌عنوان کارگردان به سراغ موضوعی رفته که جنجال‌های زیادی به پا کرد: بلوغ دختــران؛ که بعد از «قرمز شــدن» و رویکردی دراماتیک و بامزه‌ای که این انیمیشن نسبت به موضوع پی گرفته، تازه معلوم شــد حتی در جوامع مدرن چه موضــوع مگو و پرده‌پوشان‌های بوده. «قرمز شدن» بیشتر از اکران عمومی، با انتشار روی ســرویس استریم دیزنی دیده شد و طبعا به‌ عنوان محصول مهم پیکسار و دیزنی دور از انتظار نبود که به نامزدی اسکار هم دست پیدا کند.

موفق باشی، لئو گرانده / Good Luck to You, Leo Grande

اگه فقط دو شــخصیت و یک اتاق داشته باشید، به مقادیر قابــل توجهی از خلاقیــت نیاز دارید تا فیلمی بســازید کــه تماشــاگر را درگیر کند. «موفق باشی، لئو گرانده» نمونه موفقی از همین تز اســت که درام خود را بر محوریت اکتشــاف تنانگی توســط یک بیوه‌زن میانســال بنا کرده. فیلمنامه کتی برنــد و کارگردانی ســوفی هاید در جای خودشان هوشمندانه اســت اما اجرای غیرمنتظره اما تامپســون به عنصــر اصلی فیلم تبدیل شــده و به قدری تاثیرگذار بود که گلدن گلوب و بفتا نتوانســتند نســبت به آن بی‌تفاوت باشــند. «موفق باشــی، لئو گرانده» اولین بار در جشنواره ساندنس سال گذشته به نمایش درآمد و استقبال تماشــاگران موجب شد که سرویس استریم هولو امتیاز پخش آن را به دست بیاورد.

جسدها جسدها جسدها / Bodies Bodies Bodies

ترکیب داستانی از آگاتا کریستی با سینمای جان کاساوتیس و البته در بســتری از اتفاقات روز به انــدازه کافی عجیب و غریب هســت، حالا تصور کنید که قرار باشــد به یک کمدی-ترسناک هم منجر شود! هالینا رین بعد از موفقیت فیلم اولش «غریزه» در هلنــد، به آمریکا آمد و «جســدها جسدها جسدها» را برای A24 ساخت. حاصل کار یکی از آثار مستقل تحسین شده در سال 2022 است که در گیشه هم عملکرد بدی نداشته. ماجرا درباره دورهمی گروهی از جوانان اســت که طی یک حادثه به جاهای باریک می‌شود. در سال‌های اخیر اقبال سینماگران تازه‌وارد به ژانر وحشت باعث رونق ســاخت فیلم‌های ترسناک خلاقانه شــده و در این میان فیلمســازان زن از منظری تازه به سراغ قراردادهای ژانر و تجربیات هراس‌آور زنانه می‌روند. برای مثال «ناظر» ساخته کلوئه اوکانو نیز از دیگر آثار بحث‌برانگیز امسال بود که گرچه در قالب تریلری هیچکاکی ساخته شده، به دلیل نگاه زنانه و زاویه دید متفاوت خود مورد توجه قرار گرفت.